Олоҥхо Ассоциацията — Бүлүү бөлөх улуустарга

Бөлөххө киир:

«Олоҥхо Ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ салалтатынан өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһын, оҕолору, ыччаттары киэҥник түмэ тардан, олоҥхону үйэтитэр, эдэр ыччакка тиэрдэр, тарҕатар үлэ Саха сирин үрдүнэн киэҥ далааһыннаахтык, тиһиктээхтик ыытыллар.

 

Үлэ саҥа таһымҥа тахсар

 2018 сылга көһө сылдьар мунньахтар, олоҥхо тула араас таһымнаах кэпсэтиилэр, Ассоциация филиалларын нөҥүө улуустарга салгыы ыытыллаллар. Миэстэтигэр тиийэн дьону кытта үлэ-хамнас, баар кыһалҕалар тустарынан аһаҕастык кэпсэтии, сүбэ-ама биэрии, көмөнү тэрийии үчүгэй түмүктэри көрдөрөр. Дьон санаата кэлэн, өрө көтөҕүллэн, олоҥхону үйэтитии, ыччакка тиэрдии үлэтэ саҥа таһымҥа тахсар.

Муус устар 9-12 күннэригэр  Ф.В.Шишигина салайааччылаах Олоҥхо Ассоциациятын дээлэгээссийэтэ, дьон өйүн-санаатын түмэр, көмөлөһөр сыаллаах-соруктаах, төрүт үгэстэрин тутан олорор Ньурба, Сунтаар, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү улуустарыгар Көһө сылдьар мунньах, семинар ыытан уонна култуурунай нэһилиэстибэнэн матырыйаал хомуйан, бэрт таһаарыылаахтык үлэлээн, сыалын-соругун ситиһэн кэллэ.

Муус устар 10 күнүгэр сарсыарда 10 чаастан Ньурба куоратыгар Бүлүү бөлөх улуустар кыттыылаах мунньах бэрт тэрээһиннээхтик буолан ааста. Ыалдьыттары анал сценарийынан олоҥхонон дьүһүйэн, эҕэрдэ тылы этэн, оһуокайдаан көрүстүлэр. Бу мунньахха кыттыыны ыллылар: „Ньурба улууһа“ МТ баһылыга Алексей Иннокентьев, баһылыгы социальнай боппуруостарга солбуйааччы Анна Улларова, улуус култуураҕа салаатын салайааччыта Розалия Тихонова, олоҥхоһут Василий Иванов — Чиллэ Баһылай, Олоҥхо Ассоциация бэрэсидьиэнэ Февронья Шишигина, вице-бэрэсидьиэнэ Елена Протодьяконова, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин Саха Өрөспүүбүлүкэтин Норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин киинин исписэлиистэрэ Зоя Сысолятина, Ульяна Флегонтова, Уус-Алдан Бэйдиҥэтиттэн уһуйааччы Туяра Жиркова уонна улуус нэһилиэктэриттэн баһылыктар, култуура, үөрэх тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, улуус уопсастыбаннаһа.

Ытык Ньурба улууһа былыр былыргыттан олоҥхолооһун үгэстэрин, саха фольклорун баай матырыйаалларын күн бүгүҥҥэ диэри сөҥөрөн илдьэ сылдьар түөлбэнэн биллэр. Фольклорист-хомуйааччы  Н.Т. Степанов Ньурба олоҥхоһуттарын 89 анкеталарын толорон, Научнай киин архыыбыгар туттарбыта биллэр. Манна көрдөххө,  XIX үйэҕэ Бордоҥ бэртэрэ ордук аатыран тахсыбыттара бэлиэ: И.П. Догоюков-Доҕойук Уола Бүлүү сүнньүгэр тэҥнээҕин булбатах, оттон И.М. Харитонов-Саахырдаах Дьуона, И.П. Кутуруукап, Д.С. Сергеев, Н.Г. Тагров, Г.В. Дуяков, С.Т. Чочанов, И.М. Иванов-Мурустаал Уйбаан, И.С. Рожин, В.Д. Егоров-Айах Баһылай, Е.М. Валь олоҥхолорунан салгыыллар. Кэлин олоҥхо уостан эрдэҕинэ да, С.В. Петров, Н.Г. Иванов, Н.Ф. Осипов-Чоомуут, С.С. Егоров толороллор эбит. Кэлиҥҥи олоҥхоһуттартан биир саамай талааннаахтара Хорулаттан төрүттээх В.И. Иванов-Чиллэ Баһылай олоҥхоһут быһыытынан балачча билиннэ.

Розалия Николаева Ньурба олоҥхоһуттарын дьаныһан үөрэтэн, Олоҥхо Ыһыаҕын көрсө «Алгыстаах аартыгынан» диэн кинигэ бэлэмнээн таһаарбыта. Ньурба олоҥхоһуттарын айымньылара кэлэр өттүгэр өссө үөрэтиллиэ турдаҕа.

Киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕы кылгас киирии тылынан Ф.В.Шишигина аста, республикаҕа туох үлэ ыытылларын билиһиннэрдэ:

— Олоҥхону чинчийиигэ, тарҕатыыга, олоҥхо үгэстэрин эдэр ыччакка тиэрдиигэ улахан суолта ууруллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ 5 улахан уопсастыбаннай түмсүүлэр: Олоҥхо уон сылын сүрүннүүр СӨ национальнай кэмитиэтэ (салайааччы Жирков А.Н.); Олоҥхо Ассоциацията (бэрэсидьиэн Шишигина Ф.В.); «Ытык Олоҥхоһут» (сал. Тихонов П.М.); «Ийэ Кут» (сал. Сысолятина З.Г.); «Ыччат олоҥхоһут» (сал. Борисов Ю.П.), наука, үөрэх, култуура тэрилтэлэрэ, уопсастыбаннас барыта кыттыһан, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн улахан үлэни оҥоро сылдьаллар. Методическай пособиелар, монографиялар, олоҥхо тиэкистэрэ бэчээттэнэн тахсаллар. Улуустарга Олоҥхо Дьиэлэрэ тутуллан, аналларынан үлэлииллэрэ ситиһиллиэхтээх. Олоҥхо Ыһыахтара тэрээһиннээхтик ыытыллаллар. Улуустарга сылдьан көрдөххө, үөрэх тэрилтэлэригэр ситимнээх, былааннаах үлэ барара көстөр, онтон үөрэбит. Оҕо садтарыгар Кытайга оҥоһуллан кэлбит олоҥхо персонажтарынан куукулалар тарҕатылыннылар. Оҕо кыра сааһыттан ситимнээх үлэ бардаҕына эрэ түмүктээх буолуо дии саныыбыт. Салгыы олоҥхо педагогикатын олоххо киллэриигэ оскуолаҕа үлэ барар. Салгыы үрдүк, орто анал үөрэхтэргэ киирдэхтэринэ ситим быстан хаалбат гына үлэ тэриллэ сатыыр. Саха сирин нэһилиэктэригэр олоҥхону үйэтитиигэ араас бырайыактар ситимнээхтик үлэлииллэр, олорон ааспыт олоҥхоһуттарыгар анаан Олоҥхо Ыһыахтарын ыһаллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ сүүстэн тахса араас омук бэрэстэбиитэлэ дьон бииргэ олоробут-үлэлиибит. Хардарыта ытыктаһан,  омук быһыытынан уратыбытын харыстаһан, оҕолорбут, ыччаттарбыт сайдалларын, харысхаллаах буолалларын наадатыттан, бу уопсастыбаннай тэрилтэбитигэр түмсэн үлэлиибит. Атах тэпсэн олорон үчүгэйдик кэпсэтиэҕиҥ. Этиилэргит барыта боротокуолга киирэн, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын таһымыгар көрүллэн, олоххо киириитигэр үлэ бардар диэн, кэпсэтээри, айаннаан кэллибит».

Ньурбалар Матрена Захарованы таллылар

 Ньурба улууһун аҕа баһылыга Алексей Иннокентьев улуус сонуннарын, ситиһиилэрин, олоҥхоҕо үлэлэрин туһунан кэпсээтэ. Улуус култуураҕа салаатын салайааччыта Р.М. Тихонова ыытар үлэлэрин, туох былааннаахтарын сырдатта.  Ньурба олоҥхоһуттарын туһунан Р.Н. Николаева кэпсээтэ. Олоҥхону харыстааһыҥҥа, үөрэтиигэ уонна тарҕатыыга Бүлүү бөлөх улуустарын бииргэ үлэлээһиннэрин туһунан иһитиннэриини Бүлүү улууһунааҕы Олоҥхо Ассоциациятын филиалын салайааччыта Т.П. Степанова оҥордо. Салгыы Бордоҥ нэһилиэгин баһылыга Н.С. Петрова, Антоновкаттан олоҥхоҕо уһуйааччы Т.Ф. Федорова, Араҥастаах оскуолатын дириэктэрэ А.В. Петрова, олоҥхоһут В.И Иванов — Чиллэ Баһылай, Сунтаар култууратын салаатын салайааччы М.В. Кобельянова уо.д.а. санааларын эттилэр. Ньурба улууһун Олоҥхо Ассоциациятын филиалын салайааччытынан биир санаанан Матрена Прокопьевна Захарованы таллылар.

Мунньахха кэлбит ыалдьыттар бары өрөспүүбүлүкэҕэ олоҥхону үйэтитиигэ, чинчийиигэ, тарҕатыыга, ыччакка тиэрдиигэ туох үлэ-хамнас бара турарын сиһилии кэпсээтилэр.

Мунньах түмүгүнэн туһааннаах быһаарыы ылылынна: Ньурба улууһугар олоҥхону харыстааһыҥҥа олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын оруолларын үрдэтэргэ; олоҥхону үйэтитиигэ үлэлиир дьону өрө тутан, үлэлиир усулуобуйаларын тэрийэн, уопуттарын тарҕатар, үйэтитэр үлэни киэҥник ыытарга быһаарылынна.

Бүлүү бөлөх улууһун Олоҥхо Ассоциациятын филиалларын салайааччыларыгар: бастыҥ үлэлээх ааты ылбыт Бүлүү улууһун «Олоҥхо Ассоциацията» филиалын уопутун Бүлүү бөлөх улуустарыгар тарҕатарга;  Олохтоох иһитиннэрэр-көрдөрөр устуудьуйалар нөҥүө олоҥхо эйгэтин үлэһиттэрин, тэрилтэлэри, түөлбэлэри сырдатыыны былааннаан ыытарга; үлэ хаамыытын туһунан филиал салайааччытын иһитиннэриитин сэтинньи ыйга Олоҥхо Ассоциация Сүбэтин мунньаҕар истэргэ; олоҥхо педагогикатынан ыытыллар иитэр-үөрэтэр үлэ уопутун үтүө холобур быһыытынан Бүлүү бөлөх улуустарыгар тарҕатарга; бииргэ үлэлээһин Дуогабарыгар олоҕуран, филиаллар тиһиктээх үлэни ыыталларын ирдииргэ. «Саха» көрдɵрɵр-иһитиннэрэр компанияттан (Н.П. Харитонова), «Олоҥхо Ассоциацията» уопсастыбаннай тэрилтэ улуустааҕы филиаллара олонхону үйэтитиигэ, тарҕатыыга ыытар үлэлэрин киэҥник сырдаталларыгар көрдөһөргө. Улуустааҕы Олоҥхо Ассоциациятын филиалларын салайааччыларыгар өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар Олоҥхо Ассоциациятын филиалларын салаатын хас нэһилиэк аайы тэрийэргэ; миэстэтигэр кэнсиэпсийэни олоххо киллэриигэ Олоҥхо Дьиэлэрин аналларынан үлэлэтиини ирдииргэ; «Олоҥхо Ассоциацията» улуустааҕы филиалларын үлэлэрин Олоҥхо Дьиэтигэр кииннээн ыыталларыгар сүбэлииргэ. Олоҥхо уон сылын тэрийэн ыытар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай кэмитиэтигэр (А.Н. Жирков) Олоҥхо Дьиэтин кэнсиэпсийэтин олоххо киллэрии  үлэтин  сүрүннэһэригэр көрдөһүү оҥорорго боротокуолга этии киирдэ. Маны таһынан, Алдан к. ыытыллар Олоҥхо Ыһыаҕар Олоҥхо Ассоциациятын филиаллара улуустарын түһүлгэтин тэрийсэн, олоҥхону үйэтитиигэ ыытар үлэлэрин түмүгүн өрөспүүбүлүкэ дьонугар көрдөрөллөрүгэр сорудахтанна.

Бүлүү бөлөх улуустарга үөрэх, култуура тэрилтэлэрэ олоҥхону үгэс быһыытынан толорууга кэскиллээх, тиһиктээх үлэни ыыта  олороллоруттан бары да астынныбыт.

Олохтоохтор салгыы үлэлиирбитигэр бу мунньах олук оҕуста диэн  ыалдьыттарга махтал тылларын эттилэр.

Туйаара Жиркова оҕону олоҥхоҕо уһуйар сатабыла

Олоҥхо Ассоциациятын көһө сылдьар мунньаҕын иһинэн ыытыллыбыт оҕо саадын иитээччилэригэр аналлаах семинар дьон сэҥээриитин тарта. Уус Алдан Бэйдиҥэтиттэн «Чэчир» 6-с №-дээх оҕо саадыгар уон биэс сыл эҥкилэ суох үлэлии сылдьар, методист-иитээччи Туйаара Жиркова өр сылларга оҕону олоҥхоҕо уһуйар сатабылын арыйда.

Бастатан туран, киниэхэ бөлөҕөр кэлбит оҕолорго олоҥхоттон чугас сюжеттаах остуоруйаны кэпсээн, сыыйа олоҥхо эйгэтигэр хайдах киллэрэрин кэпсээтэ, итини таһынан ордук төрөппүтү кытта ыкса сибээстээхтик үлэлииригэр тохтоото. Төрөппүттэр, саха төрүт олоҕор туттуллар малы-салы илиилэринэн оҥорон детсадка  көмөлөһөллөрүн сырдатта.

Кыһынын детсад олбуоругар киириигэ муус скульптуралары оҥорууга тиийэ бииргэ үлэлииллэрин истээччилэр биһирээтилэр. Ону таһынан, толоруллуохтаах олоҥхо таҥаһын эскиһин оҥоһуутун, туох баар деталларын барытын бииргэ ырытыһыыга тиийэ сүбэлэһэллэрин өрө көтөҕүллэн сэһэргээтэ. Оҕолор олоҥхо тылын-өһүн кэбэҕэстик өйдөөн биэрбэтэхтэринэ, кырааскалыр сорудахтаах кинигэни туттуу, холобур, В.О.Каратаев «Модун Эр Соҕотох» олоҥхото кырааскалыырга ананан тахсыбытын (ааптардар: Е.М. Поликарпова, Нь.Г. Никитина) оҕолор ордук биһирииллэригэр тохтоото. Итинник тэттик кинигэлэр бэчээттэнэ тураллара буоллар диэн баҕа санаатын эттэ. Бэйдиҥэ детсада нэһилиэк олоҕор бары өттүнэн улахан күүс буоларын кэпсээтэ. Быйыл оҕо саадын кэлэктиибэ олоҥхону толорууга бөлөх тэринэн, дьарыктанан, улууска олоҥхо күрэхтэһиитигэр бириистээх миэстэҕэ тиксибит.

Ол эрээри, үлэҕэ-хамнаска барыта уу ньуурун курдук дэхси буолбатах, ордук олоҥхо ырыатын-тойугун оҕоҕо үөрэтэргэ ыарахаттар баалларын сиһилии кэпсээтэ. Оҕоҕо олоҥхо ырыатын дэгэтин эрэ, ол аата сааһыгар түбэһиннэрэн, матыыбын табан ыллыы үөрэтии ордук табыгастааҕын бэлиэтээтэ. Итини таһынан Туйара Ивановна элбэхтик олоҥхо суруллубут дискэлэрин истэрин, ол оҕолорго иһитиннэрэргэ үлэтигэр туһалыырын истибит уһуйааннар бигэргэттилэр.

Онтон Бүлүү куоратыгар Олоҥхо Дьиэтигэр уопсай актыып мунньаҕын кэннэ, норуот ырыаһыта, олоҥхоһут Семен Иванов кылыһах үөскүүр төрүөттэрин, ньымаларын кэпсээн, ыллаан иһитиннэрдэ. Оҕоҕо сааһынан көрөн, дэгэрэҥ ырыа араастарын ыллатыы эмиэ улахан тирэх буоларын бигэргэттэ.

Люция Тойтонованы – биир санаанан

Муус устар 11 күнүгэр Үөһээ Бүлүү дьаһалтатын дьиэтигэр, «Олоҥхо Ассоциацията» өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ президенэ Ф.В. Шишигина салалтатынан, Үөһээ Бүлүү улууһун «Олоҥхо Ассоциацията» филиалын ыытар үлэтин хайысхаларын уонна салайааччыны талыы боппуруоһа көрүлүннэ. Ыытыллыбыт үлэ отчуотун филиал салайааччытын солбуйааччы Л.С. Тойтонова оҥордо.

Боппуруоһу дьүүллэһиигэ СӨ үөрэҕин миниистирин бастакы солбуйааччы Ф.В. Габышева, норуодунай тыйаатыр дириэктэрэ Т.С. Борисова, Оҕо ускуустубатын оскуолатын учуутала, «Олоҥхо оскуолата» устуудьуйа салайааччыта Айталина Мойтохонова-Сахаайта, Өрөспүүбүлүкэтээҕи гимназия эбии үөрэхтээһин преподавателэ Н.П. Корякин, физкультура учуутала Е.Е. Васильев, олоҥхоһут К.Н. Никифоров-Лөкөчөөн, СӨ норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин Киинин үлэһиттэрэ, «Ийэ кут» түмсүү салайааччыта З.Г. Сысолятина, «Олоҥхо Ассоциацията» өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ I вице-бэрэсидьиэнэ Е.Н. Протодьяконова санааларын эттилэр.

Отчуот уонна кэпсэтии түмүгүнэн, филиал салайааччыта, М.К. Аммосов аатынан Олоҥхо институтун дириэктэрин солбуйааччы Р.Н. Анисимов салалтатынан сөптөөх, тиһиктээх үлэ былаан быһыытынан барбыта бэлиэтэннэ. Филиал салайааччытынан улуус баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Люция Спиридоновна Тойтонова биир санаанан талылынна.

Салгыы улуустааҕы кыраайы үөрэтэр түмэлгэ сылдьыы буолла. Улуус киэҥ, дириҥ ис хоһоонноох историятын арыйар баай матырыйаал сылдьааччыны сөхтөрөр. Фонда үлэһиттэрэ Е.А. Иванованы, Т.Ф. Кононованы кытта Кииммит үлэтинэн бииргэ үлэлэһэргэ кэпсэтии ыытылынна.

Олоҥхо педагогикатын олоххо киллэриигэ Тааһаҕар орто оскуолатыттан нуучча тылын учуутала М.Г. Попова, уһуйааччы М.Е. Григорьева оҕолору кытта хайдах үлэлииллэрин сырдаттылар. Оскуола оҕолоро Ырыа Дыгыйар «Тоҥ Саар Бухатыыр» олоҥхотуттан быһа тардан толордулар.

Олоҥхо Ассоциация президенэ Ф.В. Шишигина, Бүлүү улууһун Олоҥхо Ассоциациятын филиалын салайааччыта Т.П. Степанова, СӨ Норуоттарын култуурунай нэһилиэстибэлэрин кииниттэн Е.Н. Протодьяконова, З.Г. Сысолятина, У.М. Флегонтова, олоҥхо эйгэтин тэрийиигэ мустубут дьоҥҥо анаан санааларын эттилэр.

Киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕы уонна семинары тэрийэрбитигэр усулуобуйаны бары өттүнэн тэрийбит улуус дьаһалтатыгар, үөрэх, култуура үлэһиттэригэр, Ньурба к., Үөһээ Бүлүү сэл., Бүлүү к. олохтоохторугар  махтанан, инникитин бииргэ үлэлииргэ сыал-сорук туруорунан тарҕастыбыт. Бу айаммытын тырааныспарынан хааччыйбыт Олоҥхо тыйаатырын кэлэктиибигэр, дириэктэри солбуйааччы Мария Турантаеваҕа, суоппар Андрей Степановка махталбытын биллэрэбит.

               

 

Елена Протодьяконова, Зоя Сысолятина, Ульяна Флегонтова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0