Соторутааҕыта Туймаада туонатыгар, долгуйар Дьокуускайга, биир олус истиҥ-сылаас, чаҕылхай, ДЬОЛЛООХ түгэн бэлиэтэннэ. Ол курдук, олунньу 19 күнүгэр киин куорат ЗАГС-гар кэргэннии ИВАНОВТАР 50 сыл бииргэ олорбуттарын үөрүүлээх сиэрэ-туома – Кыһыл көмүс сыбаайбалара буолла!
Ыал аҕатын, чулуу олимпиецпытын, бүтүн көлүөнэлэр кумирдарын Александр Николаевич Иванову билбэт киһи диэн суоҕа чахчы. Оттон ыал ийэтэ Варвара Афанасьевна Иванова спорт уонна мэдиссиинэ эйгэтигэр эмиэ биллэр-көстөр, ытыктанар киһи.
Кинилэр үйэ аҥара, лоп курдук 50 сыл анараа өттүгэр Чурапчы оройуонун Сылаҥ сельсэбиэтигэр саахсаламмыттара. Дьэ ол күнтэн ыла, таптаһар сүрэхтэр, эдэр ыаллар, олохторун суолун устун сиэттиспитинэн, өйдөрүн санааларын түмэн, эйэлэрин холбоон, үчүгэйи үксэтэн, Кыһыл көмүс сыбаайбаларыгар тиийэн кэллилэр.
Киһи тоҕо, туох сыаллаах бу олоххо олорор, диэн күннээҕи түбүк быыһыгар, ардыгар санаан көрдөххө, толкуйдаан ыллахха, хоруйа, дьиҥэр, бэрт судургу соҕус буолуо – оҕолорбут, таптыыр кэргэммит туһугар!
Кырдьыга да оннук буоллаҕа. Бэл улуу Толстой этэн турардаах дии: “Счастлив тот, кто счастлив у себя дома”, — диэн. Ол аата, биһиги олохпутугар саамай кылаабынайа, саамай суолталааҕа – дьиэ кэргэммит. Дьиэ кэргэҥҥэр барыта этэҥҥэ буоллаҕына, дьиҥнээх өйдөһүү-өйөһүү баар буоллаҕына, хайа баҕарар киһи үүнэр-сайдар, чэчириир. Оннук дьону дьоллоох ыаллар диибит. Ивановтар – дьоллоох ыаллар!
Бэйэҕит да санаан көрүҥ. Александр Иванов — Монреаллааҕы олимпиада (1976) үрүҥ көмүс призера, ССРС хас даҕаны төгүллээх чөмпүйүөнэ, көҥүл тустууга Норуоттар икки ардыларынааҕы турнирдар элбэх төгүллээх кыайыылаахтара, призердара, ССРС спордун үтүөлээх маастара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх тириэньэрэ, “Үлэҕэ килбиэнин иһин” мэтээл, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин “Хотугу сулус” уордьанын уонна “Казахстан Өрөспүүбүлүкэтин Национальнай олимпийскай кэмитиэтин уордьанын” кавалердара. Сунтаар, Чурапчы, Мииринэй, Кэбээйи оройуоннарын, Дьокуускай куорат Бочуоттаах гражданиннара. Норуоттар икки ардыларынааҕа кылаастаах 5 спорт маастарын, үгүс ахсааннаах спорт маастардарын иитэн таһаарда. Сыллата ыытыллар олимпийскай чөмпүйүөн Роман Дмитриев аатынан Норуоттар икки ардыларынааҕы турнир тэрийээччитинэн буолар. Александр Николаевич Миирнэй куоракка оҕолорго Олимпийскай эрэсиэрбэ спортивнай оскуолатын тэрийбитэ. Бу оскуола өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥ үлэлээҕинэн биллэр. Мантан да атын ситиһиилэрэ, наҕараадалара, тэрээһиннэрэ үгүс.
Оттон Варвара Иванова — Саха Өрөспүүбүлүкэтин доруобуйа харыстабылын туйгуна, үлэ бэтэрээнэ, “Физическэй култуура уонна спорт сайдыытыгар үтүөлэрин иһин” бочуоттаах бэлиэ хаһаайката, СӨ Бырабыыталыстыбатыттан, СӨ Спорка министиэристибэтиттэн, о.д.а. үгүс наҕараадалардаах.
Ол эрээри, Варвара Афанасьевна уонна Александр Николаевич, мин санаабар, олохторугар саамай сүрүн наҕараадаларынан, биллэн турар, төрөппүт, атахтарыгар эрэллээхтик туруорбут үс оҕолорун – кыыстарын, икки уолларын уонна сиэннэрин, хос сиэннэрин ааттыыллар.
Саҥа уол
Варя Чурапчытааҕы спортивнай интэринээт-оскуолаҕа 9-с кылааска үөрэнэ сырыттаҕына ыраах Сунтаар оройуонуттан Саша диэн саҥа уол кэлбитэ. Кинини, сэрэйдэххэ, үөрэнээччилэр көҥүл тустууга өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэригэр бэлиэтии көрдөҕө – аатырбыт тириэньэр Дмитрий Петрович Коркин бэйэтинэн ыҥырбыт этэ. Оттон Варя кыысчаан, ийэтэ өлбүтүн кэнниттэн тулаайах аҥардаах хаалан, бу интэринээккэ 5-6 сааһыттан, детсаадтан саҕалаан, үөрэнэрэ. Онон, интэринээт олоҕун укулаатын үчүгэйдик билэрэ, дьиэлээх киһи быһыытынан, эрэллээхтик туттара. Оттомноохтук чоҕулуччу көрбүт, уһун суһуохтаах, уурбут-туппут курдук быһыылаах, үөрэҕэр үчүгэй, оҕолорго лиидэр кыыһы саҥа уол Саша Иванов тута сөбүлүү көрбүтэ. Бу, чахчыта да, “любовь с первого взгляда” буоларын кэлин өйдөөбүтэ. Кини бу Чурапчыга маҥнай кэлиитигэр нэдиэлэ эрэ курдук үөрэммитэ эрээри, оскуолаҕа дьуһуурунайдыы, кэккэ тэрээһиннэргэ кытта охсубута. Кылаас кыргыттара, оннооҕор кини баяҥҥа оонньуурун билэ охсубуттара… Күһүнүгэр, хайыы-үйэҕэ билэр дьонугар кэллэҕэ. Дьэ, саҥа саҕалаан эрэр тустуук уолаттар бары да Таҥара курдук көрөр, ытыктыыр тириэньэрдэрэ, учууталлара Дмитрий Петрович (“Бөтүрүөбүс” диэн таптаан ааттыыллара) умнуллубат үөрэҕэ, эрчиллиилэрэ, күрэхтэһиилэрэ саҕаламмыттара. Бу — Саша Иванов ыра санаата этэ. Күрэхтэһиилэргэ үгүстүк кыайар-хотор чаҕылхай уолу Варя эмиэ бэлиэтии көрбүтэ. Спортсмен уолаттар үгүстүк сбордарга, выезтарга сылдьаллара. Оттон үөрэх ирдэбилэ барыларыгар биир буоллаҕа. Онон, ситиһиннэрэр туһуттан, кыргыттар үгүстүк кинилэргэ үөрэхтэригэр көмөлөһөллөрө.
Бөтүрүөбүс үөрэҕэ
— Дмитрий Петрович миэхэ 3-с кылааска классоводум этэ. Нуучча тылыгар бастакы учууталым эмиэ кини. Кинигэ аахтарара. Интэринээт томторуттан Чурапчы Киин бибилэтиэкэтигэр тиийэн, кинигэ бөҕөтүн уларсан, салаасканан соһон аҕалара. Киэһээ биһигини, интэринээт оҕолорун түмэн, кылаас таһынан ааҕыыны саҕалыыра. Онон кини биһиэхэ, тыа оҕолоругар, нуучча тылын “разговорнайын” сайыннара сатыыра. Эмиэ күрэхтэһии курдук буолара – ким төһө страницаны аахпыта бэлиэтэнэн иһэрэ. Манна дьэ, ардыгар, элбэҕи аахпыт аатыраары, страница көтө-көтө ааҕыы баар буолара… Бөтүрүөбүс ону билбэт буолуо дуо?! Ала чуо, көтүппүт страницаларбыт ис хоһооннорун ыйытан, ыксатара… Онон, көтүтэн ааҕар туһата суоҕун өйдөөн, көтүппэт буолбуппут. Ити, кинигэни ааҕыы, билии-көрүү өттүгэр мин учууталбар, Бөтүрүөбүскэ мэлдьи махтана саныыбын. Тириэньэр буолуон да инниттэн биһиэхэ улахан, дьиҥнээх аптарытыат этэ. Кэлин, кини Одьулууҥҥа үлэлээн баран, интэринээт-оскуолаҕа тириэньэр быһыытынан кэлиэҕиттэн, оччолорго мин оскуолаҕа культмаассабай сиэктэр этим, билэр буолан, араас тэрээһиннэргэ кытыннарара. Онуоха спортсмен уолаттар “Бөтүрүөбүс эйигин билэр дуо?!”, — диэн улаханнык соһуйаллара. Кэнсиэр туруорар буоллахпытына, кыттыахтаах уолаттар испииһэктэрин Дмитрий Петровичка туттаран кэбиһэбит – бука бары, биир тыла суох, эрэпэтииссийэҕэ кэлэллэр. Бөтүрүөбүс мин олохпор олус улахан оруоллаах. Ыалдьа сылдьыбыт кэмнээхпин, онно Дмитрий Петрович көмө-тирэх буолбута, элбэҕи сүбэлээбитэ-амалаабыта. …Учууталым Бөтүрүөбүс, саҥа ыал буолан баран, мин интэринээккэ өр олорбут, итэҕэлгэ киирбит киһи буоламмын, «Александра Семеновнаҕа киэһээҥҥи аһылык кэнниттэн тиийэн кэпсэтэр буолаар…», — диирэ. Тиийдэхпинэ Александра Семеновна альбом көрдөрөр. Устудьуоннуу сылдьан түспүт хаартыскаларын, мин билбэт дьоммун… Дьиҥэр, иллэҥэ суох, тэһийэр эбит, ону, Дмитрий Петрович, баҕар тэһийбэтэ буолуо диэн долгуйан, миигин аралдьыта түстүн диэн ыытар эбит быһылааҕа. Улуу киһи, оннук болҕомтолооҕо, таптыыр кэргэнигэр.., — бу курдук, Варвара Афанасьевна кэпсээнин, Сашатынаан көрсүһүүлэригэр сүрүн өҥөлөөх, Уйбаныаптар ыал ытыктыыр киһилэриттэн, Дмитрий Петрович Коркинтан саҕалыыр.
—Куоркун оскуолата биһиги дьиэ кэргэн дьылҕабытыгар саамай улахан оруоллаах. Онон, олус махтана саныыбыт. Оттон биһиэхэ, тустуунан үлүһүйбүт тыа уолаттарыгар Дмитрий Петрович – кумирбыт этэ. Кини үөрэнээччилэрин туһунан хаһыакка таҕыстаҕына уларсыһа сылдьан ааҕарбыт, араадьыйаны көтүппэккэ истэ сатыырбыт. Кыайыгас-хотугас, үөрэхтээх, учуонай, салайааччы буолбут, Улахан спорт иитэн-такайан таһаарбыт дьонугар тэҥнэһэ, кинилэр курдук буоларга дьулуһарбыт.., —— Александр Николаевич эбэн биэрэр.
“Доҕордоһуу – маҥнайгы таптал кыыма”
Оттон Варялаах Саша 10-с кылаастан доҕордоспуттара. Уруоктарын бииргэ ааҕаллара. Кылаас, оскуола тэрээһиннэригэр бииргэ кытталлара. Ардыгар интэринээккэ киинэ көрдөрөллөрө, онно бэйэ-бэйэлэригэр миэстэ уурсаллара, кэккэлэһэ олороллоро, сибигинэһэн, сонуннарын үллэстэллэрэ. Кэпсэтэр тиэмэлэрэ элбэҕэ бэрт буолан, бириэмэ хайдах ааспытын билбэккэ хаалаллара. “Счастливые часов не наблюдают” диэн итини этэн эрдэхтэрэ… Көрсө эрэ түстэллэр, интэринээт, оскуола көрүдүөрдэригэр, түннүк аттыгар, өр тураллара, сэһэргэһэллэрэ. Эдэр дьоҥҥо туох барыта интэриэһинэй этэ.
—Саша биһиги үөрэрбит, махтанарбыт баар – биир да учуутал, биир да иитээччи, “бу оҕолор, тоҕо манна турдугут?!”, — диэн сэмэлээбэтэҕэ да, сэмэлиирдии көрбөтөҕө да.., уопсайынан, биһиги доҕордоһуубутун үчүгэйдик ылыммыттара.., — диир Варвара Афанасьевна, ол эдэркээн кэмнэрин санаан кэлэн.
Улахан кылаастарга тустуук уолаттар үгүстүк “выезд” диэн, күрэхтэһиилэргэ бараллара. Онтон биирдэ Саша Варяҕа аан бастакы бэлэҕин – кэһиитин наһаа үчүгэй шариковай уруучука аҕалбыт этэ. Кыыс үөрдэҕиэн! Ол кэмнэргэ шариковай уруучука ураты күндү буоллаҕа. Ону олох умнубат. Сибэкки, сакалаат бэлэхтиир диэн, оччотооҕу интэринээт оҕолоругар, соччо үөдүйбэтэх дьыала этэ. Дьэ хата Тбилиситээҕи турнирга бара сылдьан, Саша Варяҕа Грузияттан олус кыраһыабай, маҕан-кыһыл өҥнөөх, дьиҥнээх тирии-куожа, оруобуна кини эрэсимиэрэ – 35-тээх түүппүлэ кэһиитин аҕалбыта… Хайа баҕарар киһи, таптыыр киһитин үөрдүөн баҕарар ээ.
Уоллаах кыыс истиҥ доҕордоһуулара – бу маҥнайгы таптал кыыма, диэччилэр. Ити курдук, сиэттиспитинэн, оскуолаларын бүтэрбиттэрэ. Ити 1969 сыл этэ. Варвара – чулуу хомсомуол, көхтөөх ыччат, төрөөбүт дойдутугар Сылаҥҥа, “оскуола-производство-үрдүк үөрэх” дэбииһинэн ыанньыксыттыы хаалбыта. Оттон Александр Иванову, кэскиллээх эдэр тустуугу Казахскай ССР-га, Алма-Ата куоракка спортивнай карьератын салгыырга, үөрэххэ ыҥырбыттара. Суруйсуу саҕаламмыта… Ити икки сыл устата, күрэхтэһиилэргэ кытта, тоҕоостоох түгэн көһүннэр эрэ, Александр Сахатын сиригэр, Чурапчыга, Варятыгар хаста да кэлэ сылдьыбыта.
—Киһи сүрэҕэ чугас сиригэр тардыһар дииллэр, – диэн быһаарар ону Александр.
Онтон биирдэ сааһыары, 1971 сыллаахха, үөрэҕэр барарыгар, Варяны Казахстаҥҥа ыҥырбыта, үөрэххэ киир диэбитэ. Уонна, “Эн миэхэ Алма-Атаҕа кэлбэтэххинэ, мин төннөн кэлиэм…”, — диэбитэ. Онон, толкуйдаан баран, Варя Алма-Атаҕа барарга быһаарыммыта.
Туой-Хайаттан төрүттээх, Тоҕус томтордоох Чурапчыттан тардыылаах ыал
Инньэ гынан, Варя Алма-Атаҕа кэлэн, дьиэ куортамнаабыта. Медицинскэй училищеҕа үөрэххэ киирбитэ. Кинилиин оҕо эрдэҕиттэн дьүөгэтэ, эмиэ үөрэххэ киирэр былааннаах, барсыбыта. Кыргыттар быыһыгар текстильнэй фабрикаҕа үлэлээбиттэрэ. “Бастаан ученица быһыытынан, таҥас өрөргө үөрэппиттэрэ. Дьоҕурдаах буоламмыт дуу, олус түргэнник ылыммыппыт. Олохтоох дьахталлар, бу саха кыргыттара дойдуларыгар текстильнэйгэ, арааһа, үлэлии сылдьыбыттар эбит…”, — диэн түмүк оҥостубуттарын истэн, кистии-саба үөрэрбит, диир Варвара Афанасьевна, кыл түгэнэ ол кэмнэргэ эргиллэн ылан.
Ити кыһыныгар Сашалаах Варя, тапталларын, олохторун холбоон, ыал буоларга быһаарыммыттара.
Эдэрдэр сыбаайбаларын дьонноро Чурапчы Сылаҥар тэрийбиттэрэ. Оччолорго ким-туох дэлэйэ кэлиэй, Варя аҕата, аймахтара, дэриэбинэ, интэринээт-оскуола дьоно бары эдэрдэргэ үтүөнү баҕаран, истиҥник көмөлөһөн, ыллаан-туойан, олус үчүгэй уруу буолбута. Александр төрөппүттэрэ Миирнэйтэн кэлбиттэрэ. Аҕата, байанайдаах булчут, урууга анаан булт-ас бөҕөтүн сүгэн-көтөҕөн аҕалбыт этэ. Таптаһар сүрэхтэр холбоһор кэрэ, дьоллоох күннэригэр дьон ис сүрэҕиттэн үөрбүтэ-көппүтэ.
Манна биир түгэни быһаара түһэр тоҕоостоох эбит. Александр Иванов төрөөбүт, биһигин ыйаабыт дойдута – Сунтаар оройуонун Туой-Хайа бөһүөлэгэ. Бары билэҕит, Саха сиригэр алмаас бырамыысыланнаһа сайдан, Бүлүү ГЭС тутуллан, нэһилиэнньэтин Миирнэйинэн, Арыылааҕынан… көһөртөөн, 1967 сыллаахха Туой-Хайа бүтүннүү Бүлүү муоратын анныгар барбыта…
—Хайа баҕарар киһиэхэ төрөөбүт дойдута саамай күндү уонна кэрэ. Мин Туой-Хайабын олус күндүтүк саныыбын. Төһөлөөх да аан дойдуну көрбүтүм-истибитим, саҥа сирдэргэ сылдьыбытым иһин, мин дойдубуттан кэрэ дойдуну билбэппин. Кини курдук хатыламмат сиэдэрэй айылҕалаах, бултаах-астаах сир ханна да суох. Хомолтото диэн – мин дойдум уу анныгар тимирэн хаалбыта… Ол гынан баран, син-биир, Туой-Хайам сүрэхпэр баар, күндү, кэрэ, — диэн Александр Николаевич санаатын үллэстэр.
Олимпиада мэтээлин сыаната…
Эдэр ыал Алма-Аталарыгар кэлэн, салгыы үөрэнэллэр, үлэлииллэр. 1972 сыл сайыныгар Ивановтар бастакы оҕолоро – кыысчааннара Альбина күн сирин көрөр. Дьиэлэнэн-уоттанан, олорор усулуобуйа тупсар. Александр дьүккүөрдээхтик дьарыктанан, көҥүл тустууга ССРС сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнигэр хандьыдаат буолар. Онон, күрэхтэһиилэргэ, сбордарга кэлэрэ-барара, айанныыра өссө үксүүр. Варя оҕотун, дьиэтин көрөр, салгыы үөрэнэр. Оттон 1975 сыллаахха Ивановтар уол оҕолоноллор, Афоня диэн эһэтин аатын биэрэллэр.
Оччотооҕуга, Сэбиэскэй сойууска, ыччаты патриотическай тыыҥҥа иитии муҥутаан турар кэмэ. Александр туох баар суолталаах күрэхтэһиилэргэ кыайар-хотор. Ону ситиһии судургу буолбатаҕа биллэр. Аҕыйах тылынан кыайан быһаарбаккын. Спортка араас буолар. Араас уустук түгэннэртэн кыайыылаах тахсыы спортсмен бэйэтин күүстээх санаатыттан, дьүккүөрдээх дьарыгыттан, ис туругуттан тутулуктаах. Өссө тутулуктаах – эрэллээх тыылгыттан, дьиэ кэргэҥҥэр өйдөһүү, өйөбүл баарыттан, истиҥ тапталтан! Спортсмеҥҥа таптыыр кэргэнин истиҥ көмөтө, сүбэтэ-амата, минньигэс, иҥэмтиэлээх аһа, ыраас, сылаас дьиэ, бэрээдэктээх, барыны бары өйдүүр оҕолор – ситиһиигэ бу барыта улахан суолталаах. Ону ыал ийэтэ хааччыйар. Дэлэҕэ даҕаны Александр Варятын “мин сүрүн тириэньэрим”, “кыһыл көмүс мэтээлим” диэн ааттыа дуо?! Оттон ССРС сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирии – бу, Ийэ дойдуҥ иннигэр өссө улахан, үрдүк эппиэтинэс! Ону хас биирдии спортсмен өйдүүр.
—“Долг перед Родиной” диэн күүстээх өйдөбүл, онуоха биһиги олус, нууччалыы эттэххэ, шепетильнэйдик сыһыаннаһарбыт…”, — диир Александр Николаевич. Ол да иһин, уонна бу үөһээ эппиппит барыта түмүллэн, Александр Иванов 1976 сыллаахха Монреаллааҕы Олимпийскай оонньууларга кыттары ситистэҕэ уонна олимпиада үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадаланар чиэстэннэҕэ!
Биллэн турар, Олимпиада мэтээлэ күүстээх үлэ түмүгэр, улахан сыранан, сыананан кэлэр. Биир кэмҥэ Варята ыалдьан, Александр кини үтүөрэрин туһугар туох кыаллары-кыаллыбаты барытын оҥорбута. Болҕомто, истиҥ сыһыан, таптал – дьиэ кэргэн бу сырыыга эмиэ кыайыылаах тахсыбыта. Олох орун-оннун булан испитэ. Варвара Афанасьевна идэтинэн үлэлиирэ. Оҕолор үөрэнэллэрэ. Александр Николаевич Казахстан сүүмэрдэммит хамаандатын тириэньэрэ буолбута.
—Алма-Атаҕа 14 сыл устата бэрт үчүгэйдик олорбуппут. Кыраһыабай куорат, олорор-үлэлиир усулуобуйа үчүгэй. Элбэх табаарыстардаахпыт. Холобур, эмиэ Саша ыйааһыныгар тустар Асхантай Иманкулов дьиэ кэргэниниин доҕордуу этибит. Төрөппүттэрэ Алма-Ата таһыгар олороллоро, өрөбүлгэ биһиги оҕолорбутунуун ыалдьыттыы тиийдэхпитинэ олус үөрэллэрэ, бараан өлөрөллөрө, бешбармак буһаран күндүлүүллэрэ. Үчүгэйдик олорбут сиригэр киһи өссө тиийэ сылдьыан баҕарар дии. Оҕолорбут путевка бэлэхтээннэр, Казахстаҥҥа бара сылдьыбыппыт, доҕотторбутун көрсүбүппүт. Иманкулов эмиэ, Саха сиригэр, “Азия оҕолоро” Оонньууларга дойдутун бэрэстэбиитэлэ буолан, кэлэ сылдьыбыта, ыалдьыттаан, астынан барбыта. Дьэ ол гынан баран, хайа баҕарар киһиэхэ, Александр этэринии, төрөөбүт дойдута син-биир күндү буоллаҕа.., — Варвара Афанасьевна ис-санаатын этэр.
Бөтүрүөбүс дьыалатын салҕыы!
1984 сыллаахха, Улуу тириэньэр Дмитрий Петрович Коркин суох буолбутун кэннэ, үөрэнээччилэрэ, кини дьыалатын салҕыахпыт, диэн андаҕайбыттара. Онон, Роман Михайлович Дмитриевтиин сүбэлэһэннэр, спорткэмитиэт өйөөн, “Бөтүрүөбүс дьыалатын салҕыы”, Уйбаныаптар Саха сиригэр тиийэн кэлбиттэрэ. Дойду ахтылҕана күүстээх, дииллэр кэргэнниилэр.
Судургута суох кэм этэ. Дойдуга уларыта тутуу тыына биллибитэ. Онтон дьалхааннаах 90-с сыллар саҕаламмыттара… Хайдах барытын тулуйбуккутуй, диэн ыйытабын.
—Куруутун бииргэ, инньэлээх сап курдук, батысыһа сылдьарбыт. Александр Николаевич көҥүл тустууга Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын тириэньэрэ, оттон мин спортивнай миэдикпин. Хамнас да сүгүн кэлбэт кэмнэрэ бааллара. Ас-үөл толуонунан этэ дии. Оччолорго массыынабыт суох, күн аайы оптуобуска анньыһабыт. Аны, Александр Николаевич Дьокуускай куорат бочуоттааҕа буолан, муниципальнай оптуобуска босхо айанныыр бырааптаах. Дьэ, ону кэтэһэн туруу! Таҥаһым чараас, тоҥмуппун көрөн, Саша, коммерческай оптуобус кэллэҕинэ миигин олордон ыытан кэбиһэр, бэйэтэ босхо оптуобуһун кэтэһэ хаалаахтыыр. Ити кэмнэргэ, хата, оҕолорбут Альбиналаах Афоня олус көмөлөспүттэрэ. “Тустуу саалатыттан” кыһын тоҥон, хоочугураһан аҕай кэлэбит – хата дьиэбит ыраас, сылаас, итии аһылык бэлэм. Биһигини өйдүүллэр. Спорду, спортсменнары ытыктыы улааппыттара. Онтон олус үөрэбит.., — Варвара Афанасьевна кэпсээнэ сэргэх.
Дьон кэккэтинэн, иллээх-эйэлээх дьиэ кэргэн, сүбэнэн, ыарахаттары туораабыта. Чахчыта да, “өҥнөөх – өҥө суох”, “харчы хаамтарыыта” эҥин диэн, оннукка үөрүйэҕэ суох, чиэһинэйинэн, көнөтүнэн сылдьар дьоҥҥо, Александр Николаевич этэринии, сүрдээх ыарахан “муодалар” кэлэн барбыттар эбит этэ. Ол эрээри, олох син-биир орун оннун булан испитэ.
Александр Николаевич билигин Саха Өрөспүүбүлүкэтин сүүмэрдэммит хамаандатын консультанынан үлэлии-хамсыы сылдьар. Иитэн, спортка уһуйан таһаарбыт ситиһиилээх ыччаттарын ааҕан сиппэккин. 1988 сыллаахха Ивановтарга саҥа киһи кэлбитэ – кыра уоллара Саша, Александр төрөөбүтэ. Билигин оҕолор улаатан, үөрэхтээх, үлэһит дьон, бэйэлэрэ ыаллар, ийэлээх аҕаларыгар күндүттэн-күндү дьону – сиэннэри, хос сиэни бэлэхтээтилэр. Олимпийскай дьиэ кэргэҥҥэ спорт өрө тутуллар. Улахан уол Афанасий көҥүл тустууга спорт маастара, Альбиналаах Александр араас көрүҥнэргэ спортивнай эрэсэрээттээхтэр, оттон сиэннэр – куорат, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөннэрэ. Олох салҕанар. “Билигин оҕолор улаатаннар, сиэннэрбит үөрдэллэр. Уонна даачабытынан, оҕуруоппутунан дьарыктанабыт, иккиэн бэйэ-бэйэбитин көрсөбүт. Онон, эмиэ бэйэтэ, туһугар үчүгэй кэм!”, — дэһэллэр кэргэнниилэр. Саамай сүрүнэ – Варвара Афанасьевна, Александр Николаевич хайа да кэмҥэ куруутун бииргэлэр, куруутун сүбэнэн, куруутун сиэттиспитинэн сылдьаллар. Бу буолуо дии, ДЬОЛ диэн!
Кыһыл көмүс ыалтан сүбэлэр
«50 сыл бииргэ дьоллоохтук олоруу кистэлэҥэ – ТАПТАЛ! Өйдөһүү. Өйөһүү. Бэйэҥ эрэ диэки “суорҕаны тарда” сатаама. Олох – бырааһынньык эрэ буолбатах! Кэллэххинэ – дьиэҥ ыраас, аһыҥ сылаас буолуохтаах. ТУЛУУРДААХ буолуохха. Хайа да түгэҥҥэ, икки өттүттэн, тыл-тылга киирсэн, “кини тоҕо итинник диэтэ”, диэн толкуйдаан, быһаарсар наада. Киһи чиэһинэй, эрэллээх буолуохтаах. Ыал буолуу диэн – улахан ҮЛЭ! Тапталгытын, олоххутун харыстааҥ!».
Татьяна МАРКОВА.
Хаартыскалар дьиэ кэргэн альбомуттан.