Күөрэлээхтэр ытык дьонноругар сүгүрүйэллэр

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Улуу Кыайыы 75 сылынан Горнай улууһугар үлэ өрө көтөҕүллүүлээхтик салҕанар. Хоруона хамсыга төһө да «сатыылаатар», бэлиэ сылга ытык дьоҥҥо-бэтэрээннэргэ сүгүрүйүүнү харгыстаабат. Нэһилиэктэр харахха быраҕыллар, дууһаны долгутар, кэнчээри ыччат өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр дириҥник иҥэр үлэни куйаар ситиминэн ыыталлар, өйдөбүнньүк бэлиэлэри саҥардан биэрэллэр, тиһиктээхтик туруораллар. 

Октябрьскай нэһилиэгэр олохтоох дьаһалта баһылыга А.С.Петров быһаччы салайыытынан, быйыл элбэх үлэ ыытылынна. Ол курдук, бастатан туран, сэрии, тыыл, үлэ бэтэрээннэригэр аналлаах Албан аат искибиэрин сүрүн паннотун тас көстүүтүн саҥардан оҥордулар.  Маныаха «Тыа сирин биир кэлим сайыннарыы» СӨ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бырагырааматыгар олоҕурбут куонкуруска ситиһиилээхтик кыттан, быйыл от ыйыгар нэһилиэк Граҥҥа тиксиитэ улахан ситиһиинэн буолла. Олохтоох дьаһалта 679 тыһ. үбү- харчыны бу сыалга киллэрэн, онно эбии олохтоох нэһилиэнньэ 30 тыһ. солкуобайынан кыттыһан, «Стройэксперт» ХЭТ (начаалынньык А.Е. Колочев) 20 тыһ. солкуобайы спонсордаан, манна эбии олохтоох бүддьүөт харчытыттан 100 тыһ.солк. эбии угуллан, уопсайа 829 тыһ. суумма хомуллан, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах Граҥҥа кыайан, ситиһиилэннибит диэн үөрүүлэрин «Үһэ күүһэ» хаһыат уопсастыбаннай кэрэспэдьиэнэ, оскуола учуутала Константин Жирков суруйар. Бу «Олох ситимэ» бырайыак ааптардарынан олохтоох орто оскуола учууталлара Фелисата Семеновна Абрамова уонна Владимир Лукич Иванов буоллулар. Түгэнинэн туһанан, бу бырайыак олоххо киириитигэр кыһаллан туран быһаччы үлэлэспит дьону ааттаталыыр тоҕоостоох диир кини. Ол курдук, тимири иһэрдии уустук үлэлэрин идэтийбит сыбаарсыктар Александр Анатольевич Яковлев, Степан Степанович Ковров, Кыайыы үбүлүөйүгэр аналлаах сэргэни мындыр мас ууһа Василий Самсонович Оленов кыайа-хото туттулар. Сэрии кыттыылаахтарын туһунан матырыйааллары, өйдөбүнньүк бэлиэлэр суруктарын, тас ойууларын, эскизтэрин чуолкайдааһыҥҥа бибилитиэкэр идэлээх Вера Афанасьевна Колочева, саха тылын учууталлара Владимир Лукич Иванов, Константин Константинович Жирков улаханнык кыһаллан, болҕомтолорун ууран элбэхтик үлэлэстилэр.

Бу бырагырааманан, Улуу Кыайыы 75 сыллаах үбүлүөйүн чэрчитинэн,  маннык үлэлэр ыытылыннылар:
Кырамда алааһыгар Молотов аатынан холкуостан сэриигэ ыҥырыллан барбыт буойуннарга аналлаах өйдөбүнньүк стела саҥардылынна, буойуннар ааттара-суоллара тимир шрибинэн толору суруллан үйэтитилиннэ, тимир эрэһиэккэнэн күрүөлэннэ. Бу ытык сиргэ Улуу Кыайыы бэлиэ даататыгар аналлаах өйдөбүнньүк сэргэ туруорулунна.


Кырамда күөлүн уҥуоргу өттүгэр, Кууһума Ковров өтөҕөр, 1930-1932 сылларга нэһилиэккэ үөрэҕи-сырдыгы тарҕатарга аан бастаан үлэлээбит ликбез-оскуола дьиэтин олоҕор, тимиртэн оҥоһуллубут гранит дуоскалаах өйдөбүнньүк бэлиэ туруорулунна.
Сэлиэнньэ олохтоохторун бүгүҥҥү күҥҥэ диэри иһэр уунан толору хааччыйан олорор ытык эбэбитигэр, Тукулааччы күөлүн бөһүөлэктэн киирии өттүгэр, айан дьоно таптаан тохтоон ааһар сиригэр, сынньанан ааһалларыгар аналлаах тимир беседка оҥоһуллан туруорулунна уонна күрүөлэннэ.
Сэлиэнньэ ортотугар, Албан аат искибиэригэр, Октябрьскай нэһилиэгиттэн ыҥырыллан барбыт Аҕа дойду Улуу сэриитин бары кыттыылаахтарыгар (64 буойуҥҥа) хас биирдиилэригэр мөссүөннээх мемориальнай дуоска үлэҕинэн оҥоһуллан, ааттара-суоллара гранит тааска толору суруллан үйэтитилиннэ уонна искибиэр  сүрүн паннотугар уопсай көстүүгэ туруорулунна.


Дьөгүөр эбэтэ диэн сирбит нэһилиэк биир ытык миэстэтэ буолуон буолар. Манна, Сталин аатынан холкуос  киин уһаайбатыгар, 1932-1954 сылларга Ойуун Ууһун (Октябрьскай) начаалынай оскуолата үлэлээбит кыһа дьиэтин олоҕор гранит дуоскалаах өйдөбүнньүк бэлиэ туруорулунна.


Нэһилиэк биир киэн туттар киһитэ, хомоҕой тыллаах суруйааччы, публицист, литературнай кириитик, ССРС Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, ССРС бэчээтин туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Горнай улууһун уонна Октябрьскай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Петр Денисович Аввакумов оҕо сааһа Дьөгүөр Эбэтин Марбатыгар ааспыта. Бу ытык- бэлиэ миэстэҕэ биир дойдулаахпытыгар аналлаах гранит дуоскалаах өйдөбүнньүк туруорулунна.
Бу ытык сирдэр бары нэһилиэк кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн буолаллар. Кинилэр Дьокууйскай — Кэбээйи айан аартыгын аттыларыгар туралларынан ордук табыгастаахтар. Онон кэлин салгыы кэҥэтэн, «Олох ситимэ» диэн үүнэр көлүөнэҕэ, ыалдьыттарга анаан нэһилиэк былыргы устуоруйатын үөрэтэр, билиһиннэрэр сыаллаах экскурсиялыыр маршрут кэнэҕискитин тэриллиэн сөп диэн Константин Жирков иһитиннэрэр.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0