Ааспыт нэдиэлэҕэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ойуур бырамыысыланнаһын IV пуорума буолан ааста. Пуорумҥа Арассыыйаҕа, өрөспүүбүлүкэҕэ мас бырамыысыланнаһын сайдыытын, Саха сирин ойуурун баайын билиҥҥи туругун, инвестиционнай бырайыактары дьүүллэстилэр.
Бу тэрээһиҥҥэ маһы соҕотуопкалыыр, маһы таҥастыыр тэрилтэлэр дириэктэрдэрэ, производственнай сыахтар маастардара, ойуур хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ, тутааччылар, технологтар, учуонайдар, устудьуоннар кытыннылар. Пуоруму АГАТУ кафедратын “Маһы соҕотуопкалааһын” хайысханы салайар бэрэпиэссэрэ, тиэхиньиичэскэй наука дуоктара Игорь Григорьев иилээн-саҕалаан ыытта.
Туһааннаах үөрэх кыһатын ректорын э.т., биология наукатын дуоктара Валерий Федоров ойуур пуорумун арыйарыгар сүрүн болҕомто ойуур салаатын исписэлиистэрин бэлэмнээһиҥҥэ ууруллуохтааҕар туһаайда.
Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Сахамин Афанасьев ойууру хайдах көмүскүүр ордугун уонна ойууру хайдах көдьүүстээхтик туһаныахха сөбүн туһунан тыл этиитэ болҕомтону тарта. Кини дьыалабыай мас 1 куубун сыаната үрдээн эрэриттэн дьиксинэрин биллэрдэ.
СӨ экологияҕа миниистирин солбуйааччы Андрей Коноплев Саха сиригэр суоһуур ойуур баһаардарын кыһалҕатыгар анаммыт дакылаатыгар бу салаа үлэһиттэрин хамнаһа намыһаҕын чорботон бэлиэтээтэ. Кини этэринэн, былырыын 8 мөл. гектар тыа умайбыт. Уоту бохсууга авиабаза үчүгэй үлэтин бэлиэтээтэ: “Авиабазабыт суоҕа буоллар, иэдэйиэ этибит”, – диэн тоһоҕолоон эттэ. Ойууру көмүскээччилэр 50 мөл гектар иэннээх сиргэ ойууру хааччыйаллар эбит. Былырыын ойуурга улахан хоромньулаах баһаардар тахсыбыттарын хатыылаабат туһуттан быйыл ойууру уоттан харыстааһыҥҥа үгүөрү үп көрүллүбүтүн эттэ.
Өрөспүүбүлүкэ иһигэр үлэлиир маһы таҥастааччылар “АЛМАС”, “Баргузин”, “ВЛК”, “Юпитер” эҥин курдук тэрилтэлэр баалларын, кинилэр быйылгы былааннарын, төһө киһи мас соҕотуопкатыгар, таҥастааһыҥҥа үлэлиирин туһунан Бырамыысыланнас уонна геология министиэристибэтин департаменын кылаабынай исписэлииһэ Анна Михайлова кэпсээтэ. Кини баар кыһалҕалартан маһы тиэйиигэ суол суоҕа атахтыырын, сүрүн пуондалар эргэрбиттэрин, ойуур баһаардарын, фитосэртипикээт болдьоҕо кылгаһын уо.д.а. эттэ. Саха сиригэр ойуур баайын уопсай саппааһа 8,5 млрд кубка тэҥнэһэр эбит.
“АЛМАС” уонна “ВЛК” – сүрүн тэрилтэлэр
Саха сирин ойуур бырамыысыланнаһын салаатыгар 132 тэрилтэ регистрацияламмытыттан, дьиҥнээхтик 14 тэрилтэ үлэлиир. (1-кы табылыысса).
Маһы сүрүннээн Ленскэй оройуонугар бэлэмнииллэр, таҥастааһына Витим бөһ. уонна Дьокуускай к. ыытыллар. Бу салааҕа бөдөҥ тэрилтэлэринэн “АЛМАС” ЛПК ХЭТ уонна “Витимнээҕи ойуур хампаанньата” (“ВЛК”)” буолаллар.
“2024 сылга диэри “АЛМАС” ЛПК ХЭТ базатыгар ойуур бырамыысыланнаһын комплексын сайдыыта” инвестиционнай бырайыак олоххо киириэҕэ. Ону тэҥэ Алдан оройуонугар эмиэ хас да инвест-бырайыак торумнанар. Ол курдук, дьыалабыай маһы бэлэмнээһин былаана сылга – 200 тыһ. куб, пиломатериалы оҥорон таһаарыы – сылга 47 тыһ. куб. Өссө пеллети (мас тобохторуттан уо.д.а. оҥоһуллар кытаанах оттук) оҥоруу киирэр. (2-с табылыысса).
Дьиэ бэлэм кэмпилиэктэрин оҥоруохха
Дакылаатчыт салгыы ойуур бырамыысыланнаһын комплексын тэрилтэлэрин Саха сиригэр хайдах өйүөххэ сөбүгэр тохтоото:
1) Ойуур учаастактарын арендалааһыҥҥа дуогабар сыанатын аччатыахха.
2) Дьиэ бэлэм кэмпилиэктэри оҥорон таһаарыыны көҕүлүөххэ, ол туһуттан Тутуу министиэристибэтин нөҥүө нацбырайыактары олоххо киллэриигэ кыттыахха.
3) Маһы эрбэтииттэн хаалар тобоҕу туһаҕа таһаарыахха. Оттук быһыытынан пеллети туһаныахха сөп. “АЛМАС” пеллети оҥорор оборудование атыыласпыт, быйыл Дьокуускайга собуокка оҥоһуллара күүтүллэр. Маны Ленскэй оройуонугар оҥоруу көдьүүстээх буолуоҕа. Дьокуускай таһынааҕы нэһилиэккэ пеллети хочуолунайга туһаммыттара көдьүүстээх буолбут. Анна Михайлова биир-икки хочуолунайы уларытан оҥорон, пеллети туһаныыга Ленскэй оройуонугар пилотнай бырайыагы үлэлэтиэххэ сөп диэн этии киллэрдэ.
4) Уонна чэпчэтиилээх кирэдьиити биэрэллэрэ көдьүүстээх буолуоҕа. Холобура, 50 мөл. солк. диэри 1-тэн 3 бырыһыан ставкаҕа биэрэргэ. Маһы таҥастааһынынан дьарыктанааччыларга федеральнай көмөнү оҥоруу эмиэ наада. Ол курдук, уокка ороскуоту сорҕотун толуйтарыыга үлэни ыытыахха.
Бу этиилэри тустаах министиэристибэ РФ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы – РФ Бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев аппараатыгар, былаас федеральнай уорганнарыгар эмиэ ыыппыт.
Вьетнамҥа лесничэйдэри үөрэтэллэр
Пуорумҥа салгыы “онлайн” дакылааттаах Вьетнам, Иркутскай уобалас, Латвия уо.д.а. исписэлиистэрэ быһа сибээскэ таҕыстылар. Атын дойдулар ойуурга сыһыаннаах уопуттарыттан тугу этиэххэ сөбүй? Ойуурга баһаар тахсыытын modis спутнигынан устар ыстаансыйаларынан хонтуруолга туталларын уонна лесничэйдэргэ анал куурустары тэрийэллэрин туһунан Вьетнамнааҕы ойуур хаһаайыстыбатын национальнай университетын “Ойууру салайыы, харыстааһын уонна сертификация туһунан” дакылаатыгар Ву Ван Чыонг кэпсээтэ. “Завод Эко Технологий” тэрилтэ салайааччыта Дмитрий Бастриков Арассыыйаҕа био-оттугу оҥоруу туһунан кэпсииригэр 2020 с. 2,3 мөл. т. оҥоһуллубутун холобурдаата. Кини этэринэн, мас көөбүлүн, мас сыыһын, хатырыгын туох да эбии булкааһа суох оттук быһыытынан туттуохха сөп диир. Иркутскайтан Братскайдааҕы университет бэрэпиэссэрэ Елена Рунова тыа генофондатын тупсарар үлэни сырдаппыта былырыыҥҥы баһаардартан тыабытын чөлүгэр түһэрэргэ туттуллуон сөп.
Ойуур исписэлиистэрин бэлэмниэххэ
Резолюцияҕа өрөспүүбүлүкэ ойуур комплексын сайыннарыыга маһы соҕотуопкалааһыҥҥа, эрбэтиигэ, таҥастааһыҥҥа, ойууру чөлүгэр түһэриигэ, каадырдары бэлэмнээһиҥҥэ бастыҥ тиэхиньиичэскэй уонна технологическай ньымалары туһаныахха диэн этии киллэрдилэр.
Ойуур салаатыгар үрдүк бэлэмнээх исписэлиистэри бэлэмнээһин күүс-көмө буолуоҕа. АГАТУ Ойуур комплексын уонна сири оҥоруу факультета СӨ ойуурга компетенцияларын киининэн буолар кыахтааҕын ыйдылар. Онон бу салааҕа үлэлиир тэрилтэлэр АГАТУ-ну кытта каадырдары бэлэмнииргэ интэриэстээх буолуохтаахтар. Тустаах үөрэх кыһата саҥа хайысхалары арыйара ирдэнэр. Чуолаан, бакалаврдары уонна магистрдары бэлэмнээһин хайысхаларыгар “Тыа, ойуур хаһаайыстыбата уонна балык хаһаайыстыбата”, “Сиринэн сылдьар тырааныспар тиэхиньикэтэ уонна технологията” баар буолуохтаахтар.
Ойуур комплексын тэрилтэлэрэ, оҥорон таһаарааччылары киллэрэн туран, бу үөрэх кыһатын оборудованиенан, үөрэх матырыйаалынан хааччыйыыга, ону тэҥэ үбүнэн көмөнү оҥоруохтаахтар.
Ону тэҥэ ойуур хаһаайыстыбатыгар, маһы бэлэмнээһиҥҥэ, эрбэтиигэ уонна таҥастааһыҥҥа бииргэ үлэлиэхтээхтэр.
Пуорум ойуур салаата көдьүүстээх буолуутугар уонна бырамыысыланнаһа сайдыытыгар дьоһун кылааты киллэриэҕэ диэн кыттааччыларга эрэл үөскээтэ.
Женни Стрюкова, «Саха сирэ» хаһыат