Бу күннэргэ Саха сиринээҕи авиация көмөтүнэн ойууру харыстыыр тэрилтэ үлэһиттэрэ өрөспүүбүлүкэ киэҥ сиригэр-уотугар ойуурга турбут уоту умулларыыга үлэлииллэр. Көрдүгэнтэн биирдэстэрин хаптаппыттарын уонна умулларбыттарын кэннэ кинилэри салгыы атын сиргэ быраҕаллар. СИА Авиалесоохрана десана улахан баһаары Уус Алдан улууһун Баатаҕай нэһилиэгин сиригэр умулларбытын туһунан репортаһы бэлэмнээтэ.
ХОЙУУ ТЫАҔА БАЛАҺАНЫ ТИЭРИИ
Баһаар нэһилиэнньэлээх пуунтан быһа холуйан 20 км сиргэ күүдэпчилэнэрэ. Десаны бөртөлүөтүнэн тиэртилэр. Умулларааччылар кэлэллэригэр икки тыраахтарынан балаһаны тиэрэ сылдьаллара. Тиэхиньикэни оройуон дьаһалтата тутатына ыыппыта. Тыраахтардар баһаар барбыт сиригэр диэри тиийэллэрэ эмиэ манан аҕай буолбатах. Өскөтүн тиэхиньикэ кыайан тиийбэтэҕинэ, десант байыастара балаһаны илиилэринэн – тимир күрдьэҕинэн бэйэлэрэ оҥоруохтаахтара. Ол иһин бу бөлөххө бэйэлэрин кыанар уолаттар үлэлииллэр. Хата, бу сырыыга десантниктар табылыннылар.
Балаһаны уот салгыы тайҕаҕа көспөтүн курдук, уоту кыйа ойууру уҥуордаан тиэрэллэр. Үлэ балачча уустук, тоҕо диэтэххэ, бу үлэ мастар кытыыларынан ааһар, сороҕор мастары суулларарга күһэллэллэр. Онтон тимир күрдьэҕинэн оҥоһуллубут хаспахтан мас, от тобоҕун уот ыстамматын курдук хомуйаллар.
Саха сиринээҕи авиация көмөтүнэн ойууру харыстыыр тэрилтэ этэрээтигэр уон икки уопуттаах байыас үлэлиир. Кинилэри Уус Алдан улууһуттан төрүттээх, парашют-баһаар бөлөҕүн инструктора Егор Дьяконов салайар. “Төрөөбүт оройуоммар кэлэн, дьиэбэр кэлбит курдукпун. Аймахтарбар, доҕотторбор ыалдьыттыахпын баҕарабын. Ол эрээри биһиги атыҥҥа аралдьыйар кыахпыт суох, уоту хаптатыахтаахпыт. Иннибэр быыһыахтаах ойуурум эрэ көстөр. Баһаары умулларбыппыт кэннэ биһигини атын учаастакка быраҕыахтара”, – диир Дьяконов.
Ойуур баһаара аллараанан умайа турара, ол иһин уоту хаптатыы быдан холкутук барар. Оттон баһаар мас үөһээ өттүнэн бардаҕына, күүстээх тыалга кыым мас үөһээ өттүттэн аттынааҕыга баран түстэҕинэ, куттал ойуурга эрэ суоһаабат, умулларааччыларга эмиэ сэрэхтээх. “Маннык түгэҥҥэ хонууну булан, оту уоттуур, онтон онно саһар табыгастаах ньыманан буолар. Үөһэнэн умайар ойуур баһаарыттан куотар уустук. Куотар да буоллахха, баһаар атын өттүгэр куотуохха сөп”, – диэн этэрээт чилиэннэрэ этэллэр.
Утары уоту ыытыы – ойуур баһаарын хаптатыыга эрэллээх ньыма. Баһаар былаһын тухары сири тиэрэн баран, утары уот ыытыллар. Сири тиэриини чорбохтоох гына ыытар ордук. Баатаҕайдааҕы ойуур баһаарыгар сыһыаннаан эттэххэ, Авиалесоохрана этэрээтэ бу бириэмэни сөпкө аттаран, уот кэмигэр ситэн кэлбитэ.
Утары уот бэрт интэриэһинэйдик ыытыллар – ханнык баҕарар баалканы ылан, эрдэттэн бэлэмнэниллибит, хас да гына уһуннук быһыллыбыт массыына шинатын иилэллэр. Бу шиналары уочаратынан уматан, уоту тиэриллибит балаһа устун ыыталлар. Төлөн уокка утары барар уонна саҥаттан умайбатах көрдүгэн сыыйа мөлтүүр. “Баһаар салгыы күүдэпчилэниэҕинээҕэр, кыраны толук туттар ордук”, – диэн десантниктар бэлиэтииллэр.
Бу үлэлэр кэннилэриттэн балаһа былаһын тухары кэтээн көрөллөр. Этэрээт чилиэннэрэ бөлөхтөргө арахсан, тиэриллибит балаһа нөҥүө уот барбатын курдук көрөллөр-истэллэр. Байыастар этэллэринэн, өскөтүн биир эмэ мас балаһа нөҥүө түстэҕинэ, уоту умайа илик тыаҕа бырахтаҕына, итинник түгэн тахсыан сөп. Ол иһин умайыан сөптөөх мастары эрбээн охтороллор. Куоппут уоту сүгэ сылдьар тэриллэринэн умулларыахха сөп.
Санатан эттэххэ, бу ойуур баһаарын умулларыыга сүүмэрдэммит хамаанда үлэлиир – баҕа өттүлэринэн көмөлөһөөччүлэр, “Якутлесресурс” филиалын, лесничество үлэһиттэрэ, ону тэҥэ Чита, Амур, Ямало-Ненецкэй уобаластартан көмөлөһө кэлбит умулларааччылар.
Онон олох хойукка диэри балаһаларын кэтээбиттэрэ. Хата, уот балаһа нөҥүө ыстамматаҕа. Ойуур баһаара түүн хаптайар, оннооҕор чох да төлөннөммөт. Харабыллаан баран этэрээт хонук сиригэр барар.
ТААБАРГА
Балаакканан сытар баазаларын десантниктар сиртэн сиргэ көһө сылдьар буолан, таабар диэн ааттыыллар. Таабардара куттала суох буоларын туһугар баһаартан быһа холуйан балтараа килэмиэтир тэйиччи баар. Ол эрээри ыксал суоһаатаҕына, түргэнник тиийэллэригэр ырааҕа суох курдук.
Бөлөх дьоно таһаҕастарын кытта биир киһини хаалларан баран, үлэлии бараллар. Кини балааккалары туруорар, аһылык бэлэмниир. Баазатын дьиикэй кыыллартан эмиэ харабыллыыр.
Байыастар кэпсээбиттэринэн, таабарга биирдэ тыатааҕы киирэ сылдьыбыт. Ас көрдөөн сытырҕалыы сылдьыбыт. “Балааккаҕа чугаһаабытыгар тыынара тыастаммыта, тоҕо диэтэххэ, биһигиттэн 1,5 миэтэрэ эрэ тэйиччи этэ. Тыаһаабытыгар уһуктан, ыһыытаан-хаһыытаан үүрбүппүт”, – диэн ол түгэни ахталлар.
Этэрээт салайааччыта Егор Дьяконов спутниктаах төлөпүөнүнэн үөскээбит балаһыанньа туһунан дакылааттыыр, ыйыы-кэрдии ылар. Дизельнэй уот ыстаансыйалаах буолан, рацияларын ииттэрэллэригэр абыраммыттар.
САРСЫАРДА САҤА БАҺААРГА
Баатаҕай нэһилиэгэр уоту хаптатыы этэҥҥэ түмүктэннэ, ол иһин саҥа сорудах кэллэ. “Полярные авиалинии” бөртөлүөтэ күнүс биир чааска көтөн кэлэн, биир бөлөҕү ылбыта, атын бөлөх харабыллыы хаалбыта. Бөртөлүөт иһигэр атын сиртэн ылбыт биир этэрээт баара. Сылайбыт байыастары аны Бээрийэ нэһилиэгэр турбут уоту умулларыы күүтэр. Авиалесоохрана үлэһиттэрэ умулларыахтаах сирдэригэр таһаҕастарын сүөкээтилэр. Уолаттар, көрсүөххэ диэри, ыарахан үлэҕитигэр ситиһиилэри!
Дьулустаан СЕРГЕЕВ (СИА).
Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.