Таатта оҕото Дьаралыктыйа Былатыан диэн аатынан Платон Ойуунускай айар үлэтин саҕалаабыта. Онтон кэлин саха дьоно барыта билэр аатын 1920 сыллаахха ылыммыта.
Саха сирин Суруйааччыларын сойууһа уонна Култуура министиэристибэтэ “Былатыан Ойуунускай нэһилиэстибэтэ уонна аныгы кэм” диэн “төгүрүк остуолу” тэрийэн ыыттылар. Мунньах “Сахамедиа” аныгылыы көстүүлээх медиакиинигэр ыытылынна, Интэриниэт ситиминэн быһа эфиргэ көстө турда.
Манна мустубут дьон Ойуунускай тыыннаах сэбэрэтин, бу илэ олорорун кылгас видеоҕа көрөр кыахтаннылар. 1934 сыллаахха Платон Алексеевич Амма Аччыгыйын кытары Москваҕа сэбиэскэй суруйааччылар сийиэстэригэр баран кыттыыны ылбыттара. Кэлин Максим Горькай туһунан киинэ уһуллубутугар, ол мунньах каадырдарын туһаммыттар. Онно дэлэгээттэр быыстарыгар эдэркээн Амма Аччыгыйа Ойуунускайдыын олороллоро чуолкайдык көстөр эбит.
Үйэ кэриҥэ да аастар, норуоту түмэр
Сойуус бэрэссэдээтэлэ Наталья Харлампьева Ойуунускайдыын алтыспыт суруйааччылар, учуонайдар хайдах курдук кини аатын үрдүктүк туталларын, ытыктыылларын, хаалларбыт нэһилиэстибэтин норуокка тиэрдэр туһугар турууласпыттарын туһунан кэпсээтэ.
—Ол барыта биһиэхэ холобур эрэ буолар кыахтаах. Суруйааччы сойууһа ити дьыаланы салгыыр иэстээҕин бу күннэргэ өссө күүскэ өйдүүгүн. Платон Алексеевич өлбүтүн кэннэ, ыарахан кэмҥэ кини дьиэ кэргэнэ Чурапчыга көспүтэ. Дьон-сэргэ төһө да бобуулааҕын иһин, уора-көстө көмөлөһө, араҥаччылыы сылдьыбыттара – саха норуотун киэн туттуута буолуон сөп, — диэн кини эттэ.
Култуура миниистирин бастакы солбуйааччы Владислав Левочкин бу күннэргэ ханнык тэрээһиннэр ыытылла туралларын сырдатта. Айар сойуустар, бары тыйаатырдар көхтөөх кыттыыны ылбыттарын бэлиэтээтэ.
— “Ойуунускай өрөгөйө” диэн сүүнэ тэрээһиҥҥэ биһиги биир тыыннаах, ньыгыл, түмсүүлээх норуот буоларбыт көһүннэ. Ону кыттыбыт 4 тыһыынча киһи эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо бары да билбит буолуохтаахпыт. Билигин дойду аэропортарыгар киэн туттар дьон ааттарын иҥэрэр хамсааһын Ойуунускай үбүлүөйүн кытары сөп түбэспитэ мээнэҕэ буолбатах, — диэн эттэ.
“Олоҕун толук биэрбитэ”
Гаврил Андросов, “Чолбон” сурунаал эрэдээктэрин солбуйааччы:
— Саха аатын ааттаппыт, норуокка улахан дьайыылаах үс бэлиэ киһи баар: Эллэй Боотур, Тыгын Дархан уонна Былатыан Ойуунускай. Кини быһаарыылаах кэмҥэ норуотун сайдыыта бары хайысханан атын, үрдүк таһымҥа тахсарыгар олук уурбут, аан дойдуга тахсар аанын арыйбыт, үс үйэҕэ биирдэ кэлэр улуу киһи диэтэхпитинэ, сыыспаппыт. Автономияны туруулаһан олохтоспут, ЯЦИК бэрэссэдээтэлин быһыытынан өрөспүүбүлүкэни салайбыт, үрүҥ-хара диэн арахсыы кэмигэр партийнай көрүүтүн умнан, дьонун көмүскээн, үрүҥнэргэ амнистия бэрдэрбит, тыл институтун, суруйааччы сойууһун тэрийбит, наукаҕа да улахан оруоллаах киһи. Кини саҕалаабытын, тэрийбитин, оҥорбутун өссө да салгыы ааттыы туруохха сөп. Иисус Христос курдук Голгофаҕа тахсан, норуотун туһугар олоҕун толук биэрбит, эрэй-муҥ диэни этинэн-хаанынан билбит киһи кини буолар.
Манньыаттаах уола Ойуунускайы үөрэттэрбитэ
Баһылай Харысхал, суруйааччы:
— Хаайылла сытан, хорсун быһыыны оҥорон турар – үлтү кырбаннар да, кими да уган биэрбэтэҕэ. Дойдутугар аҕалбыттарыгар, былыр үйэҕэ өлөн хаалбыт дьону суруйан биэрбит. Онон суруйааччылары хаайбатахтара. Холобур, чуваштар, бүрээттэр үҥсүһэн-харсыһан, суруйааччыларын хаайталаан, саҥа туран эрэр литературалара эстэн хаалбыта. Билигин ыччаттара нууччалыы тыллаахтар. Сахалар литературалаахпыт, тыйаатырдаахпыт, олоҥхолоохпут, ону харыстаабыт улахан өҥөлөөх. Саха интеллигенцията атаҕар турарыгар Ойуунускай эмиэ элбэх көмөлөөх. Аммосов, Ойуунускай үөрэхтэнэллэригэр Манньыаттаах уола көмөлөспүтэ биллэр. Кэлин кинини тута кэлиэхтээхтэрин билэн, Ойуунускай сэрэтэн, түүннэри күрэтэн турар.
“Ойуунускай диэн ааты 1920 с. ылыммыта”
Николай Винокуров-Урсун, суруйааччы:
— Аан бастаан “Таатта оҕото Дьаралыктыйа Былатыан” диэн псевдонимнаах этэ. Былатыан Дьохсоруусап (төрөөбүт нэһилиэгэ — Дьохсоҕон) диэн эмиэ ааттана сылдьыбыта. Онтон Ойуун ууһуттан (Кээрэкээнтэн) төрүттээх Ойуунускай диэн псевдонимын 1920 сыллаахха ЗАГС нөҥүө араспаанньаҕа уларыппыта. Онон кыргыттара, ииппит кыыһа Ойунская диэн араспаанньалаахтар. 1974 сыллаахха “Араспаанньата дуу, псевдонима дуу?” диэн ыстатыйа бэчээттэтэн турабын.
“Урут бэчээттэммэтэх ахтыылар биһиэхэ бааллар”
Мария Кириллина, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу норуоттар кыһалҕаларын институтун научнай үлэһитэ:
— Биһиги институппутугар бэҕэһээ Ойуунускайга сыһыаннаах научнай-практическай мунньах буолан ааста. Урут кинини революционер-поэт, суруйааччы эрэ диэн көрдөрөр кыараҕас өйдөбүл уларыйан, олоҥхоһут-суруйааччы курдук көрүү саҕаланна. Кини айымньыларыгар саха ис дьиҥэ, өйө-санаата, итэҕэлэ көстөр. Бүлүү экспедициятын тэрийэн, олоҥхону хомуйан, норуотугар бэлэх ууммута, кэлин ЮНЕСКО кылаан айымньыта буоларыгар олук уурбута саарбаҕа суох. Институкка Ойуунускай туһунан урут бэчээттэнэ илик ахтыылар хараллан сыталлар. Ону анал бырайыак оҥорон, үлэлиир былааннаахпыт.
“Сүдү үлэтин – кырдьыктаахтык”
Людмила Григорьева, филологическай наука хандьыдаата:
— Платон Ойуунускай айымньыларыгар текстологическай чинчийии бара илик. “Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо” олоҥхото тыыннааҕар 30-с сс. бэчээттэммитэ, кэлин биэстэ тахса сылдьыбыта биллэр. Онно көрдөххө, уларытыы баар: тылы көһөрүү, солбуйуу, этиини икки чааска араарыы, орфографияҕа, пунктуацияҕа көннөрүүлэр, о.д.а. Онон анаан чинчийии барыан наада. Бырабыыталыстыба таһымыгар судаарыстыбаннай сакаас быһыытынан киллэрэн, бу улахан үлэни саҕалыахха сөп. Оччоҕо Ойуунускай сүдү үлэтин хас туочукатыгар тиийэ кырдьыктаахтык норуотугар тиэрдиэ этибит.
“Атын мээрэйинэн өйдүүр кэм кэллэ”
Виталий Власов, муусукаан:
— Ойуунускай тылларыгар, сэһэннэригэр либретто оҥорон, муусука айан холоннум. Былырыын “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхо маҥнайгы ырыатын биир да тылы көтүппэккэ, сүһүөхтэрин батыһан, үөрүүнү-хомолтону, эйэни-охсуһууну арааран, айыы-абааһы бухатыырдарын орулатан-хаһыырдан, доҕуһуол муусукатын айан, сценаҕа 35 муусукаан, эбии 12 олоҥхону толорооччулары кытыннаран толорбуппут. Оннук Ойуунускай 21 сүдү үлэтин муусука оҥорон саҥарарбар-кэпсиирбэр, арыт матыыптаан ыллыырбар сөп гына дорҕооннорунан тыас-уус уйатын тутан аранжировкалаабытым.
Ойуунускай айымньыта барыта итэҕэл илгэлээх. Кинини атын мээрэйинэн, атын тэҥнэбилинэн, куйаар кээмэйинэн өйдүүр кэм кэллэ. Ойуунускай оскуолата, олоҥхо оскуолата тэриллэр кэмнэрэ, дьону түмэр, сомоҕолуур кэм кэллэ. Кини айар нэһилиэстибэтин ырытыы бастакы хаттыгаһын, силиһин эрэ оҥордубут. Иннибитигэр Ойуунускайы чинчийии аар баҕаҕа, лабаалара, төбөтө көстөллөр, өссө да ырытылла илик дьикти, таабырын үлэлэр күүтэллэр.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Денис Попов түһэриилэрэ.