2019 сыл тохсунньу 1 күнүгэр НДС нолуок 20 % диэри эбиллэн, дойду үрдүнэн ОДьКХ тарыыба 1,7% үрдээбитэ. Оттон билигин от ыйын 1 күнүттэн үгэс быһыытынан эмиэ үрдүүрэ күүтүллэр. Арассыыйа хас биирдии эрэгийиэнин ахсын РФ бырабыыталыстыбатын ыйааҕынан сыана эбиллиитэ тус-туһунан буолуо. Ол курдук, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтэ этэринэн, хомунаалынай өҥө 2,4% (бу Арассыыйа орто кээмэйигэр тэҥнэһэр), сорох дьиэлэргэ муҥутаан 4,8% үрдүөҕэ.
edersaas.ru
Төлөбүр кээмэйин араастаһыыта хас биирдии дьиэ тус-туһунан хааччыллыылааҕынан, ким эрэ мас дьиэҕэ, атыттар автономнай ититиилээх таас дьиэҕэ олороллорунан быһаарыллар диэн этэллэр биэдэмистибэҕэ.
Үгүс дьон хамнаһы үрдэппэттэр, оттон сыананы сылга иккитэ эбэллэр дии саныахтара. Ааспыт сыллары кытта тэҥнээн көрдөххө, хомунаалынай өҥө төлөбүрэ 2015 сыллаахха саамай муҥутаан 11%, 2018 сыллаахха 6% үрдүү сылдьыбыта. Оттон 2019 сылга тарыып иккитэ үрдээтэ эрээри, ону эбэн кэбистэххэ, сыана быйыл 4,1% үрдүөхтээх. Көстөрүн курдук, 2015-2018 сыл көрдөрүүтүттэн кыра.
Өрөспүүбүлүкэҕэ 411 муниципальнай тэриллии баар, онно чааһынай дьиэни, эбэтэр элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри тугунан сылыталларыттан, хайдах оттоллоруттан, итии/тымныы уу баарыттан-суоҕуттан көрөн төлөбүрү ааҕыахтара. Биир кэлим тарыып уокка-гааска олохтонуоҕа, ол эрэн, гаас оһоххо астанар дьон төлөбүрэ эмиэ атын буолуо.
Ол курдук, 2019 сыл от ыйын 1 күнүттэн өрөспүүбүлүкэҕэ уот төлөбүрэ — 3,1%, гаас оттукка 2,3% үрдүөҕэ. Саха сиригэр хомунаалынай өҥө атын салааларыгар тарыып маннык эбиллиэҕэ:
Дьиэни ититии – 0,8%
Итии уу – 0,8%;
Тымныы уу – 8,5%;
Кирдээх ууну тоҕуу – 2,2%;
Уотунан барар ититии – 5,2%;
Кытаанах оттук – 3,1%.
ТАРЫЫПКА АҔЫЙАХ МӨҺӨӨК ЭБИЛЛИЭ
Тарыып үрдүүрүн барытын бырыһыанынан биэрдэххэ, киһи дэбигис өйдүүрүгэр ыарахан, ол иһин холобурдаан көрүөҕүҥ. Дьокуускай куоракка 63 кв.м. иэннээх толору хааччыллыылаах 2 хостоох дьиэҕэ олорор үс киһилээх дьиэ кэргэҥҥэ хомунаалынай өҥө от ыйын 1 күнүттэн 207 солкуобайынан үрдүөҕэ, кинилэр норматив быһыытынан 10 093 солкуобайы төлүөхтэрэ. Уһук Илин атын куораттарын кытта тэҥнээн көрдөххө, Приморьеҕа маннык усулуобуйаҕа олорор дьиэ кэргэн кэлэр ыйтан 8259 солкуобайы, оттон Камчаткаҕа 24727 солкуобайы ОДьКХ төлөбүрүгэр биэриэҕэ. Саамай үрдүк тарыып Камчаткаҕа баар эрээри, онно орто хамнастара 100 тыһыынчаҕа тиийбитэ ыраатта.
Оттон чоҕунан оттуллар 90 кв.м. иэннээх чааһынай дьиэҕэ Усуйаана улууһугар олорор 3 киһилээх дьиэ кэргэн, бу сыл саҥатыгар 3706 солкуобайы төлүүр эбит буоллаҕына, от ыйын 1 күнүттэн 4021 солкуобайы төлүөҕэ.
Мииринэйгэ уотунан сылытыллар ититиилээх эмиэ ити курдук 90 кв.м. иэннээх чааһынай дьиэҕэ олорор ыал 2019 сыл саҥатыгар 7788 солкуобайы төлүүр этэ, оттон от ыйын 1 күнүттэн 8161 солкуобайы ууран биэриэҕэ.
Үөһээ Халымаҕа 48 кв.м. иэннээх ситэтэ суох хааччыллыылаах дьиэҕэ олорор 3 киһилээх дьиэ кэргэн сыл саҥатыгар 3471 солкуобайы төлүүрэ, оттон от ыйын 1 күнүттэн хомунаалынай өҥөҕө ороскуота 3553 солкуобайга тиийиэҕэ.
Көстөрүн курдук, тарыып аҕыйах мөһөөгүнэн үрдүөҕэ, онон дьиэ кэргэн бүддьүөтүгэр улахан охсуу тахсыа суоҕа. Хомунаалынай өҥө төлөбүрүн улахан аҥаарыгар дьиэни ититии ороскуота киирэр. Уу сыаната арыый үрдүк бырыһыаҥҥа улаатар гынан баран, хомунаалынай өҥөҕө 12% эрэ ылар. Бу өссө нормативынан күҥҥэ 1,5 буочука ууну аахтахха. Оттон счетчик туруортардахха, уу төлөбүрэ ити 12%-тан кыра буолара саарбахтаммат. Куорат «Водоканалын» тарыыба өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн саамай намыһах кээмэйдээҕэ оннунан хаалыаҕа.
24,9 МИЛЛИАРД БҮДДЬҮӨТТЭН СУБСИДИЯЛАНЫАҔА
Тымныы тыйыс айылҕалаах Сахабыт сиригэр сыл ахсын нэһилиэнньэҕэ ититиигэ, уунан хааччыйыыга уонна кирдээх ууну тоҕууга чэпчэтиллибит тарыып көрүллэр. Өҥөнү оҥорооччулар дьиҥ ороскуоттарыттан ол быдан кыра дииллэр. Тэҥнээн көрдөххө, хомунаалынай өҥө ороскуотун нэһилиэнньэ 30% сабар, хаалбыт 70% өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ уйунар. Атын эрэгийиэннэри кытта тэҥнэстэххэ, Камчаткаҕа ОДьКХ — 24727 солкуобайы төлүүр дьон ороскуот 66,1% толуйар, оттон Алтайга, Бурятияҕа, Москваҕа нэһилиэнньэ туох да чэпчэтиитэ суох 100% төлүүр.
Экэниэмикэ өттүнэн көрдөххө, ороскуоту барытын сабар уонна нэһилиэнньэҕэ чэпчэтиллибит тарыып араастаһыыта Саха сиригэр 2018 сылга 23,7 миллиард солкуобай этэ. 2019 сылга ити көрдөрүү 24,9 миллиардка тиийиэҕэ, маны барытын олохтоох бүддьүөттэн үбүлүөхтэрэ. Итинник улахан чэпчэтии Арассыыйа хайа да эрэгийиэнигэр оҥоһуллубат.
КИМ 0 — 15% ТӨЛҮҮРҮЙ?
Өскөтүн дьиэ кэргэн уопсай дохуотуттан хомунаалынай өҥө төлөбүрэ 15% куоһарар түгэнигэр, субсидия оҥорторуохха сөп. Арассыыйаҕа бу ирдэбил 22% ааҕыллар. Соҕотоҕун олорор уонна үлэлээбэт биэнсийэлээх кырдьаҕастар, итиэннэ 23 саастарын туола илик устудьуоннары киллэрэн туран 5 оҕолоох ыал дохуоттарыттан көрөн, ОДьКХ төлөбүрүн 0-15% төлүөхтэрин сөп. Хас биирдии түгэни суоттаан-учуоттаан, Субсидия ааҕыныстыбатыгар уонна Элбэх өҥөнү оҥорор кииҥҥэ (МФЦ) ким төһөнү төлүүрүн ааҕаллар, эбэтэр хомунаалынай өҥө төлөбүрүттэн олох да босхолууллар.
“Аҥаардас ититиигэ биһиги 17 миллиард солкуобайы, хомунаалынай өҥөҕө уопсайа 25 миллиарды субсидиялыыбыт, оттон хас да мөлүйүөн нэһилиэнньэлээх Санкт-Петербург куоракка субсидия 7 миллиард. Арассыыйа 44 субъегар ититиини олох да субсидиялаабаттар. Өрөспүүбүлүкэҕэ дьон дохуотуттан көрөн 64 кв.м. иэннээх кыбартыыраҕа соҕотоҕун олорор кырдьаҕастар хомунаалынай төлөбүртэн олох да босхолонуохтарын сөп», — диэн түмүктээтэ СӨ Сыана бэлиитикэтин судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Винокурова.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru