Бу хас биирдии сыыппара – оҕо дьылҕата. Хайа эрэ ыал, аймах олоҕо…
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Ааспыт 2016 сылга РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи управлениета сокуоннай сааһын ситэ илик оҕоҕо туһуланан оҥоһуллубут буруйдарынан 156 холуобунай дьыаланы тэрийбит (2015 сылга 230 дьыала этэ). Итинтэн 109-һа суут көрүүтүгэр барбыт (2015 сылга 122 этэ).
Саастарынан ылан көрдөххө, эмсэҕэлээбит 173 сокуоннай сааһын ситэ илик оҕоттон (2015 сылга 160 оҕо этэ):
1-гэр диэри саастаах – 8 (2015 с. — 14);
1-тэн 5-гэр диэри — 12 (2015 с. — 12);
6-тан 10-гар диэри – 15 (2015 с. — 27);
11-тэн 14-гэр диэри – 52 (2015 с. — 44);
15-тэн 17-гэр диэри — 86 (2015 с. — 63).
Буруйу оҥоруу түмүгэр 20 оҕо өлбүт (2015 с. – 25 оҕо). Чугас дьонуттан, аймахтарыттан 22 оҕо эмсэҕэлээбит (2015 с. – 34), ол иһигэр, бэйэлэрин төрөппүттэриттэн – 15 оҕо (2015 с. – 27).
2016 сылга сокуоннай сааһын ситэ илик 26 оҕо үөрэх тэрилтэлэригэр оҥоһуллубут буруй түмүгэр эмсэҕэлээбит (2015 с. 7 этэ). Медицинскэй сөптөөх көмөнү ылбатаҕыттан 6 оҕо эмсэҕэлээбит (2015 с. эмиэ 6 этэ).
Бэйэҕэ тиийинэн, 10 оҕо өлбүт (2015 с. —19).
Буруй уонна накаастабыл
Оҕоҕо туһуланан оҥоһуллубут ыар буруйдары РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин силиэдэбэтэллэрэ силиэстийэлииллэр. Маныаха дьиҥ буруйдааҕы булуу эрэ буолбакка, буруй туохтан сылтаан оҥоһуллубутун, төрдүн-төбөтүн быһаарыы эмиэ ирдэниллэр. Быһаарыы эрэ буолбакка, миэрэ ылыы.
Ырытыы көрдөрбүтүнэн, маннык ыар буруйу оҥоруу сиэртибэлэринэн, сүрүннээн, табыллыбатах олохтоох ыал оҕолоро буолаллар. Кинилэргэ соччо-бачча кыһаммат ийэ-аҕа, хонтуруол суоҕа, көҥүллүк сылдьыы, арыгылааһын, ол түмүгэр, киһи үөйбэтэҕэр-ахтыбатаҕар, араас куһаҕан быһылааҥҥа түбэһии.
Оттон содур быһыыны, күүс өттүнэн “сылдьыһар” дьайыыны оҥорооччунан, күүһүлээччинэн, олох көрдөрөрүнэн, үгүс түбэлтэҕэ, оҕо кииринньэҥ аҕата, бэл диэтэр, төрөппүт аҕата, убайа, таайа, онтон да атын чугас аймаҕа, билэр киһитэ буолаллар. Ону быйыл тахсыбыт суут бириигэбэрдэрэ да туоһулууллар.
Ол курдук, биир улуус (ханныга тоҕо эрэ ыйыллыбатах) 39 саастаах олохтооҕо 2014 сыл күһүнүгэр дьиэтигэр итирэн баран, оҕолоро утуйа сыталларынан туһанан, 12 саастаах кыыһыгар “сылдьыһар” дьайыылары оҥорбут. Кыыһа уһуктан кэлбитигэр биирдэ тохтообут. Бу ыар буруй икки сыл буолан баран биирдэ биллибит — кыыс итэҕэйэр учууталыгар аһаҕастык кэпсээбит. Ийэлэрэ эрдэ өлөн, оҕолорун бу киһийдэх соҕотоҕун иитэ сылдьыбыт. Суут уурааҕынан, ити содур быһыытын иһин аҕа буолуохсут 13 сылга кытаанах режимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһыллыбыт.
Сунтаар улууһун 48 саастаах олохтооҕо 15 сылга хаайыыга барда. Суут быһаарбытынан, бу дьиккэр 2014 сыл сайыныгар итирэн баран, бииргэ олорор дьахтарын 11 саастаах кыыһыгар “сылдьыһар” дьайыылары оҥорбут. 2015 сыл сайыныгар эмиэ. Үсүһүн 2016 сыл тохсунньу 30 күнүгэр. Ол сарсыарда оҕо ийэтэ түбэһэ кэлэн тутуллубут. Урут хаста да сууттана сылдьыбыт, 7 оҕо иитимньилээх, түптээн үлэлиир сирэ суох педофил уһун сыллары сииктээх хаайыыга атаарыаҕа.
Кыра уол оҕону атаҕастааһын түбэлтэтэ 2014 сыл балаҕан ыйыттан 2016 сыл муус устар ыйыгар диэри кэмҥэ тахсыбытын суут быһаарда. Сунтаар 32 саастаах олохтооҕо бииргэ олорор дьахтара дьуһуурустубатыгар барбыт кэмигэр, дьахтар 6 саастаах уолчааныгар туһулаан, “сылдьыһар” дьайыылары оҥорор эбит. Бу ураты ыар буруй 2016 сыл муус устар ыйыгар арыллыбыт. Оҕо кылааһын салайааччыта уол куруук арбы-сарбы сылдьарын өйдөөн көрөн, кинилиин аһаҕастык кэпсэппитигэр, барыта дьэ биллэн тахсыбыт. Урут сууттана сылдьыбатах, үлэтиттэн үчүгэй характеристикалаах электрик 16 сылга кытаанах режимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһылынна.
Оттон Дьокуускай куоракка былырыын саас, күрүлүүр күнүс ортото 43 саастаах киһини дьон туппута. Бу киһийдэх тэлгэһэҕэ оонньуу сылдьар кыыһы дьиэ кэннигэр ыҥыран ылан, хас саастааҕын ыйыппыт. 12 саастааҕын истэн баран, дьиэ анныгар илдьэн, “сылдьыһар” дьайыылары оҥорбут. Ол кэмҥэ ааһан иһэр дьон туох эрэ бөрүкүтэ суоҕу сибикилээн, дьиэ анныгар киирэн, бу киһийдэҕи тутан ылан, полиция кэлиэр диэри ыыппакка турбуттар. Суут уурааҕынан, бу педофил 5 сылга кытаанах режимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһылынна.
Кыра оҕолору итирэн баран итинник атаҕастыыр биитэр айылҕаттан оннук ыарыылаах дьону кытаанахтык накаастааһын бары омуктарга баар.
Былыр педофиллары кутаа уокка уматаллара, тааһынан тамнаан эбэтэр ыйаан өлөрөллөрө үһү. Аныгы үйэҕэ химическэй кастрация Америкаҕа, Великобританияҕа, Германияҕа, Арҕаа Европа бары кэриэтэ дойдуларыгар, Казахстаҥҥа, Киргизияҕа, Израильга баар. Сууттаммыт киһи бэйэтин сөбүлэҥинэн. Арай Чехияҕа эрэ хирургическай кастрация туттуллар.
Өлөрөргө ууруу курдук накаастабыл миэрэ Кытайга, Африкаҕа, Латинскай Америкаҕа, Ближнэй Востокка, Африкаҕа, Ираҥҥа, Иракка, Соҕуруу Кореяҕа, Саудовскай Аравияҕа туттуллар. Африкаҕа педофиллары тыыннаахтыы уматаллар.
Оттон биһиги дойдубутугар химическай кастрацияны туттуу туһунан сокуон барыла икки сыллааҕыта Госдумаҕа көрүллэ сылдьыбыта да, өйөбүлү ылбатаҕа. Ыарахан сыаналаах процедура диэн. Ол эрэн, сууттаммыт педофил бэйэтэ сөбүлэһэр буоллаҕына, хаайыыттан босхолонон тахсарыгар, итини туттуохтарын сөп.
Социологическай ыйытыы көрдөрбүтүнэн, Арассыыйа олохтоохторо педофилларга өлөрөргө ууруу курдук миэрэни биитэр үйэтин моҥуор диэри хаайыыга ыытары туруорсаллар.
Эскпертэр саас кэлбитинэн, итинник ыарыылаахтар бэргииллэринэн, оҕолоргутугар быһааран-сүбэлээн биэрэргитигэр, болҕомтолоох буоларгытыгар ыҥыраллар.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Хаартыска: интернет.