Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2-с №-дээх балыыһа—Суһал медицинскэй киин ожоговай отделениетын сэбиэдиссэйэ, комбустиолог-быраас Светлана Семенова балыыһаҕа үлүйэн киирии элбээбитин туһунан кэпсииригэр, халлаан өссө улаханнык тымныйа илигэ.
edersaas.ru
Бу отделениеҕа сыл аайы 200-чэ киһи үлүйэн киирэр. Кинилэртэн сүүрбэччэтэ, хомойуох иһин, оҕолор.
— Эһиги отделениеҕыт өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтигэр улаханнык тымныйбыттарга көмөнү оҥорор. Эһиги хайдах үлэлиигит?
— Кырдьык, биһиги үлүйүүттэн күүскэ эмсэҕэлээбиттэри барыларын ылабыт. Суукканы быһа үлэлиир телемедицинскэй туочукалаахпыт. Өрөспүүбүлүкэ доруобуйатын харыстабылын министиэристибэтин бирикээһинэн, улаханнык үлүйэн медицинскэй тэрилтэҕэ кэлбит киһи уонна бастакы медицинскэй көмөнү оҥорор исписэлиис телемедицина анал линиятын эбэтэр видеоконференция-сибээс көмөлөрүнэн, биһигиттэн хайаан да сүбэ-ама ылыахтаахтар. Реаниматолог, травматолог быраастардаах дьуһуурунай биригээдэ быһаарыы ылынар. Өскөтүн кинини отделениеҕа киллэрэргэ быһаардахтарына, саахал медицинатын кытары ыарыһаҕы биһиэхэ аҕалыы бириэмэтин уонна эмтээһин ньыматын быһаарабыт. Итинник ыарыһахтар олус өр кэмҥэ эмтэнэллэр, кинилэр олохторун быыһааһын комбустиолог уонна реаниматолог быраастар өттүлэриттэн улахан күүһү-кыаҕы, судаарыстыба өттүттэн элбэх үбү ороскуоттааһыны эрэйэр. Хомойуох иһин, билигин Булгуччулаах медицинскэй страховка тарыыба уопсай тымныйыылаах ыарахан ыарыһаҕы эмтээһин ороскуотун кыайан саппат.
— Ыараханнык үлүйбүт киһи илиитин уонна атаҕын ханнык түгэннэргэ быыһыахха сөбүй?
— Ыарыһах биһиэхэ улаханнык үлүйбүтүн бастакы мүнүүтэлэригэр киирдэҕинэ, быыһыыр кыах баар. Тоҕо диэтэххэ, биһиги үгүс сылларга туттубут ньымаларбыт көмөлөрүнэн хаан барбат буолбутун чөлүгэр түһэриэхпитин уонна инвалидизирующай эпэрээссийэни оҥоруо суохпутун сөп. Оттон үлүйбүт киһи хойутаан кэллэҕинэ, дириҥ некроз сайдар куттала олус улахан. Тоҕо диэтэххэ, үксүгэр киһи лабаалара эмсэҕэлииллэр, ол түмүгэр киһи лабаатын сорҕотун быһан кэбиһии (ампутация) эрэ наадата тириир. Маннык ыарыһахтарга бастакы мүнүүтэлэриттэн ураты быраабылалар бааллар.
— Үлүйэр куттал нэһилиэнньэ ханнык араҥатыгар ордук суоһууруй?
— Ыарахан үлүйүүлэр 88 бырыһыаннарын арыгылааһын ылар. Үлэ кэмигэр, күлүгээннэр содулларыттан үлүйүүлэр эмиэ бааллар. Ол гынан баран, үксүгэр арыгылааһын содулугар. Хомойуох иһин, кинилэр үксүлэрэ үлэлиир саастаах буолаллар, 95 бырыһыанын эр дьон ылаллар. 1990-с сылларга ожоговай отделениеҕа үксүгэр социальнай өттүнэн мөлтөх балаһыанньалаах дьон эмтэнэллэр диир буоллахтарына, билигин биһиги ыарыһахтарбыт – бастайааннай дохуоттаах уонна үлэлиир эрээри, арыгыны сиэрэ суох иһэр дьон. Кэнники кэмҥэ биллибэт веществоттан сүһүрбүт дьон киирэллэрэ элбээтэ. Ол табаах ханнык эмэ булкааһа эбэтэр наркотиктаах сириэстибэлэр буолаллара сабаҕаланар. Кинилэр үксүгэр тымныыга өр кэм устата таҥаһа суох сылдьаллар, ол түмүгэр улаханнык үлүйэллэр. Оҕолор үлүйэн эмсэҕэлииллэрэ сылтан сыл аайы эбиллэн иһэр. 1990-с сылларга маннык биир эмэ түгэн тахсара. Оҕолор эмсэҕэлээһиннэрин төрүөтүнэн төрөппүттэр оҕолорун үчүгэйдик көрбөттөрө, төрөппүттэр бэйэлэрэ сэрэҕэ суохтара буолаллар. Нэһилиэнньэҕэ сэрэтэр үлэ ыытыллыбата төрүөт буолуон эмиэ сөп.
— Итинэн сибээстээн, төрөппүттэргэ тугу этиэҥ этэй?
— Төрөппүттэр болҕомтолоох буолалларыгар уруккуттан биллэр быраабылалары санатыахпын баҕарабын: оҕо тас таҥаһыгар үтүлүгүн эрэһиинэлээн тигиҥ. Тымныйар, үлүйэр олус сэрэхтээҕин, онон тымныы күннэргэ сэрэхтээх буолуллуохтааҕын саната сылдьыҥ. Обургу оҕолор муоданы батыһан тымныыны учуоттаабакка таҥналлара, кулгаахтарын саппат бэргэһэни кэтэллэрэ сэрэхэдитэр. Өрөспүүбүлүкэ олохтоохторугар этиэм этэ: уулуссаҕа үтүлүгэ суох сылдьар оҕону көрдөххүтүнэ, аттынан ааһан хаалымаҥ, тохтоон ыйыталаһыҥ. Наада тириир буоллаҕына, быраас кэлиэн иннинээҕи бастакы көмөнү хайаан да оҥоруҥ. Үлүйүү уонна баас оспуттарын да иһин, үксүгэр баас онно тириигэ хаалыан сөп. Өссө байыаннай сулууспаҕа уонна ханнык баҕарар сэбилэниилээх күүстэргэ барарга, үлэҕэ ылылларга харгыстыыр биричиинэнэн буолуохтарын сөбүн туһунан уолаттардаах төрөппүттэргэ санатабын.
— Үлүйүүнү ханнык бэлиэлэринэн быһаарыахха сөбүй?
— Үксүгэр илии салбаҕа, тарбахтара, кулгаах эминньэхтэрэ, иэдэс, мурун эмсэҕэлииллэр. Киһи доруобай буоллаҕына, тарбахтара тэһитэ кэйэллэрин, тириитэ кубарыйан, көһүйэн барарын билэр.
— Эмчит кэлиэр диэри ханнык көмө оҥоһуллуохтааҕый?
— Үлүйүүгэ бастакы көмөнү оҥорууга кылаабынай быраабылалар: үлүйбүт сирэйи, тарбахтары, муруну аалыллыа суохтаах. Ханнык да түгэҥҥэ хаарынан сотумаҥ. Ол оннугар кураанах, сылаас таҥаһы, үтүлүгү, саарпыгы ууруллар, түргэнник сылаас дьиэҕэ киириллэр уонна таһырдьа тахсыбакка, сылаас сиргэ хаалыллар. Табаах тардыллыбат! Олус күүскэ үлүйбүккүтүн уорбалыы санаатаххытына, суһал көмөнү ыҥыра охсуллар. Ол кэнниттэн медицинскэй көмөнү барытын бэйэбит оҥоробут. Биһиги суукканы быһа үлэлиибит.
— Үлүйэр куттал суоһаабатын туһугар тугу гыныахха нааданый?
— Уулуссаҕа тахсыах иннинэ, бастатан туран, элбэх хаттыгастаах таҥастаах буолуохтааххыт. Элбэх хаттыгастан биирэ, төһө кыалларынан, натуральнай таҥастан тигиллибит буолуохтаах. Доруобуйаҕыт уопсай туруга мөлтөх кэмигэр уонна арыгылааһын кэнниттэн сылаас дьиэттэн олох тахсымаҥ. Тулалыыр дьоҥҥутугар болҕомтолоохтук сыһыаннаһа сатааҥ, бастакы көмөнү кэмигэр оҥоруҥ, бэйэҕит кыайбат буоллаххытына, атын дьону көмөҕө ыҥырыҥ.
Зоя ИГНАТЬЕВА, Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаүыат, edersaas.ru