Саха сиригэр СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата уонна АЛРОСА “Оҕо саас лабораторията” саҥа бырайыагы олоххо киллэрэллэр. Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор сайдыыларын чинчийэргэ Арассыыйа, Саха сирин сүрүннүүр научнай уонна үөрэтэр кииннэрин холбуур бырайыак АЛРОСА алмааһы хостуур хампаанньа үбүнэн өйөбүлүнэн олоххо киллэриллэр.
«Оҕо саас лабораторията» – чопчу биир киин, дьиэ, киһи гиэнэ буолбатах. Бу – чинчийээччилэр уонна быраактыктар улахан бөлөхтөрө. Бырайыак өрөспүүбүлүкэ сиригэр-уотугар оҕо уһуйааннарын, оскуолалары, мэдиссиинискэй тэрилтэлэри, успуорт эбийиэктэрин хабар. Онуоха Саха сирин биэс зонаҕа: Арктика, хотугу, соҕуруу, бырамыысыланнай уонна тыа хаһаайыстыбатын оройуоннарыгар араардылар. Кинилэр олохторо килиимэтинэн, аһынан-үөһүнэн уонна да атын чахчыларынан биллэ уратылаах. Ол иһин, оҕолор доруобуйаларын туруга фундаментальнай мэдиссиинэ өттүттэн чинчийиллиэҕэ. Үлэ үс сүрүн хайысханан ыытыллыаҕа:
— Аныгы оҕо сааһы олох биир кэрчигин быһыытынан чинчийии, манна Саха сирин араас муннугар олорор оҕолор доруобуйаларын туруга үөрэтиллиэҕэ. Бу хайысханан учуонайдар үлэлэрин түмүгүнэн эрэгийиэн оҕолорун чэбдигирдиигэ бырагыраама баар буолуохтаах;
— Саха сиригэр оҕолор уйулҕаларын сайдыытын чинчийии. Учуонайдар цифровизация аныгы оҕолорго дьайыытын итиэннэ оҕолор сайдалларыгар уонна кинилэр майгыларыгар-сигилилэригэр гаджеттар хайдах дьайалларын, кинилэр төрөппүттэрин кытары хайдах кэпсэтэллэрин туһунан уонна да атын чахчылары хомуйуохтара;
— Эрдэттэн көмөлөһүү – оҕо сайдарыгар үөскүүр кыһалҕалары уонна кэһиллиилэри арыый эрдэ булар ньымалары итиэннэ оҕоҕо, кини төрөппүттэригэр үрдүк таһымнаах мэдиссиинискэй, социальнай-психологическай көмөнү оҥоруу.
Бырайыак кыттыылаахтара оҕолор кыра саастарыттан сайдалларыгар саҥа бырагыраамалары уонна ньымалары оҥоруохтара. Саха сирин оҕолорун доруобуйаларын туругун туһалаахтык сыаналыыр, ону сэргэ кинилэр когнитивнай уонна эмоциональнай сайдыыларыгар толору чинчийиини оҥорор кыах баар буолуоҕа.
Түмүк сорук – оҕо дьоҕурун быһаарарга учууталларга, психологтарга уонна төрөппүттэргэ саҥа кыахтары биэрии. Саҥа ньымалар оҕо сайдар нуорматыттан туорааһыннары быһаарарга эмиэ көмөлөһүөхтэрэ. Бу оҕолор бэйэлэрин кыахтарын ситиһиилээхтик сайыннаралларыгар, оттон учууталлар үөрэтиигэ көннөрүүлэри киллэрэллэригэр кыах бэриллиэҕэ.
«Оҕо аймах эйгэтэ тэтимнээхтик уларыйар. Билигин оҕолор олох саҥа, ардыгар төрөппүттэр өйдөөбөт эйгэлэригэр улааталлар. Оҕолор төрөппүттэрин кытары аҕыйахтык кэпсэтэллэр, оттон төрөппүттэр тугу гыналларын соччо билбэттэр. Куораттарга уонна тыа сиригэр, Арктика зонатыгар уонна Саха сирин киин оройуоннарыгар оҕолор биллэ араастаһар усулуобуйаҕа улааталлар. Атыннык эттэххэ, технологиялар сайдыылара, экэниэмикэ чахчылара, дьиэ кэргэттэр уонна кинилэр чугас эйгэлэрин социальнай характеристикалара, уо.д.а. чахчылар оҕо сайдар таһыма барыта биир буолбатыгар тириэрдэллэр.
Биһиги олоххо-дьаһахха уонна педагогическай таһымҥа аныгы оҕолор билиилэрэ уонна үөрүйэхтэрэ биллэр уратылааҕын билиннэрбит да, Арассыыйаҕа уонна Саха сиригэр оҕо аймах туругун туһунан чопчу иһитиннэрии олох аҕыйах. Сайдыылаах дойдуларга тэҥнээтэххэ, биһиэхэ эрэллээх чахчылар тиийбэттэрин билиниэхтээхпит. Бу оҕо аймах эйгэтин институттара дьиҥнээх хартыынаны учуоттаабакка, эҥкилэ суох оҕо холобуругар сайдалларыгар тириэрдэр. Үксүгэр нуормалар, стандартар систиэмэлэрэ биир дьүһүннээхтэр уонна оҕолор сайдалларыгар култуурунай, этническэй уонна социальнай-экэнэмиичэскэй усулуобуйалары учуоттаабаттар. Үгүстэр уһулуччу суолтата суох чахчыларга, чинчийиилэргэ тирэҕирэллэр, үөрэх элбэх тэрилтэтэ педагогика уонна психология 30-40 сыллардааҕы научнай ситиһиилэригэр олоҕуран үлэлииллэр уонна оҕолору иитэллэр. Ол иһин, биһиги үлэбит ньымалара үксүгэр эргэрбит буолаллар. Дьиҥэр, аныгы оҕолор атыттар эбээт, кинилэргэ төрөппүт, иитээччи уонна учуутал, урукку курдук, билии-көрүү соҕотох төрүөтэ буолбатахтар. Билигин оҕолор иһитиннэриини кырачаан саастарыттан гаджеттан ылаллар. Оттон биһиги гаджеттар оҕолор сайдалларыгар куһаҕаннык дуу, үчүгэйдик дуу дьайарын баччааҥҥа диэри билбэппит. Оҕолор өйдөрүн-санааларын, тулалыыр эйгэни көрүүлэрин структурата уларыйда”, – диир СӨ Наукаларын академиятын Научнай-үөрэтэр киинин, “Оҕо саас лабораториятын” салайааччыта Юрий Семенов.
Маннык лабораторияны тэрийэр туһунан санаа аан бастаан 2019 сыллаахха этиллибитэ. Оччолорго Саха сиригэр оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэхтээһин 100 сылын көрсө оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэхтээһин үлэһиттэрин өрөспүүбүлүкэтээҕи пуорума буолбута. Манна оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэхтээһини сайыннарыы, оҕо сааһы аныгы научнай чинчийиилэр боппуруостарын дьүүллэспиттэрэ.
“2019 сыллаахха биһиги өрөспүүбүлүкэбит бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев аныгы кэм оҕолорун, кинилэр туруктарын уонна оҕо сааһы чинчийэргэ хайысхаланар оҕо саас институтун тэрийэргэ, ону тэҥэ ылыллыбыт чахчыларга олоҕуран, оҕолор олорор сирдэрин уонна тус уратыларын учуоттаан, кинилэр доруобуйаларын чэбдигирдэр уонна сайыннарар бырагыраамалары ылынарга этии киллэрбитэ. Билигин Үүнэр көлүөнэ пуондата бырайыагы олоххо киллэриини саҕалаата, ону АЛРОСА, Үөрэхтээһин Арассыыйатааҕы академията, М.В.Ломоносов аатынан МГУ, М.К.Аммосов аатынан ХИФУ уонна Арассыыйа атын да сүрүннүүр научнай тэрилтэлэрэ номнуо өйөөтүлэр. Арассыыйа уонна Саха сирин сүрүннүүр учуонайдарын холбоһуктаах күүстэринэн биһиги оҕо аймаҕы наука өттүнэн биир кэлимник чинчийиини биир бастакынан ыытыахпыт уонна оҕолор кыра эрдэхтэриттэн сайдыыларын сүрүн салааларын быһаарыахпыт”, – диэн Юрий Иванович эбэн эттэ.
«Учуонайдар Саха сиригэр аныгы оҕолор сайдар уратыларын чинчийэн, оҕолор оскуола иннинээҕи саастарыттан сайдалларын дьүөрэлиир бырагыраамалары оҥоруохтарын сөп. Оччоҕо биһиги оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэхтээһини сайыннарыы аныгы көрүҥнэрин оҥорор кыахтаныахпыт. Ону тэҥэ бу ыарыыны эрдэттэн буларга уонна кэмигэр эмтииргэ, оҕо бэйэтин нуорматыгар төннөрүгэр көмө оҥорорго итиэннэ хас биирдии оҕо олоҕор ситиһиилээх буоларыгар дьоҕурун уонна төрүөтүн арыйарга көмөлөһүөҕэ. Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата уонна АЛРОСА биһигини барыбытын түмэрэ суолталаах, биһиги бииргэ үлэлиибит. Бырайыак бастакы түһүмэххэ учууталлары миэстэтигэр үөрэтиини, оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору үөрэхтээһини уонна уопсай үөрэхтээһин тэрилтэлэригэр методическай литератураны бэчээттээһини, Саха сирин оройуоннарыгар эрдэтээҥҥи көмө кииннэрин тэрийиини, матырыйааллары лаборатория анаалыстааһынын уонна да атын хайысхалары көрөр», – диэн Юрий Семенов тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
ЫСПЫРААПКА:
АЛРОСА социальнай инвестицияларын сүрүн хайысхаларыттан биирдэстэрэ – СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын өйөөһүн. Кэнники 10 сылга алмаастаах хампаанньа Тус сыаллаах пуондаҕа
7 миллиартан тахса солкуобайы ыытта. Пуонда уонна АЛРОСА сүүсчэ социальнай бырайыагы олоххо киллэрдилэр, үөрэхтээһин, наука, доруобуйа харыстабыла, култуура уонна успуорт сайдалларыгар, оҕолор уонна ыччаттар кыахтарын арыйарга усулуобуйалар тэрилиннилэр.
Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондата АЛРОСА үбүнэн өйөбүлүнэн 2021 сылга социальнай суолталаах эбийиэктэри тутууну – Нам улууһун Нам сэлиэнньэтигэр Култуура уонна духуобунай сайдыы дыбарыаһын, Уус Алдан улууһун Бороҕон сэлиэнньэтигэр В.В.Никифоров-Күлүмнүүр аатынан Култуура киинин салҕыаҕа, ону сэргэ “2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарын уонна Эдьигээн сэлиэнньэтин уунан хааччыйар систиэмэни сайыннарыы” бырагыраама дьаһалларын олоххо киллэрии салҕаныаҕа. Сунтаар улууһун Кэмпэндээйи сэлиэнньэтигэр өрөспүүбүлүкэтээҕи үөрэтэр-чэбдигирдэр киин 40 миэстэлээх утуйар куорпуһун тутуу саҕаланыаҕа. Хаҥалас улууһун Чапаево сэлиэнньэтигэр интэринээттээх, 150 миэстэлээх үөрэнэр куорпуһу уонна Үөһээ Халыма улууһун Зырянка бөһүөлэгэр култуура-успуорт комплексын үлэҕэ киллэрии былааннанар.
«Саха сирэ», edersass.ru сайтка анаан АЛРОСА уонна СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын пресс-сулууспата.
Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын пресс-сулууспатын хаартыскалара