Маннык дууһа кыланыытын сыллата дойду үрдүнэн 40 тыһыынча төрөппүт билэр. Бүгүн Сүппүт оҕолор норуоттар икки ардыларынааҕы күннэрэ бэлиэтэнэр.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Бу күн 1979 сыллаахха Америкаҕа олохтоммут — Эвиан Пейтс диэн 6 саастаах оҕо сүтэн баран соннук көстүбэтэх. Итинтэн ыла бу хараастыылаах күн сыл аайы бэлиэтэнэр буолбут.
Оҕо сааһыттан тутулуга суох, араас төрүөтүнэн сураҕа суох сүтэр — сорох бэйэтэ дьиэтиттэн күрүүр, сорох оҕо уоруу сиэртибэтэ буолар, сорох ойуурга мунар…
Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр дьону аймаабыт итинник быһылааннартан тута икки түбэлтэ өйгө көтөн түһэр: ол — 2013 сыл бэс ыйын 24 күнүгэр Дьокуускайтан Хаҥалас улууһун Сиинэтигэр эбээлэригэр сайылыы тиийбит икки кыра кыыс сураҕа суох сүтүүтэ (хомойуох иһин, күн бүгүнүгэр диэри кыракый барахсаттар туох буолбуттара биллэ илик) итиэннэ 2014 сыл атырдьах ыйыгар Өлүөхүмэ улууһугар 4 сааһын туола илик Карина Чикитова ойуурга мунуута. Дьолго, кыракый хорсун кыысчааны 11 күнүнэн булбуттара.
Маннык соһуччу алдьархай тирээтэҕинэ, ис дьыала уорганнара тугу сүбэлиир эбиттэрий?
Холкутуйа сатааҥ!
- Уһаппакка-кэҥэппэккэ, полицияҕа, «суһал көмөҕө» эрийтэлээн, туох буолбутун кэпсии охсуохтааххын. Бастатан туран, оҕоҕун бүтэһигин көрбүт түгэҥҥэр кини туох таҥастааҕын, тугу саҥарбытын, күҥҥүт хайдах саҕаламмытын, оҕоҥ тугунан дьарыктаммытын, ханна барарын эппитин — барытын өйдүү сатыахтааххын;
- Оҕо сүттэҕинэ, тутатына чугас, билэр дьоҥҥутугар эрийэн ыйыталаһыахтааххын, биллэриэхтээххин. Оҕоҥ сылдьыан сөптөөх сиригэр, дьонугар бэйэҥ баран көрдөө. Оҕоҥ доҕотторуттан токкоолос, туох былааннаах эбитин, тугу эппитин, бүтэһигин хаһан, ханна көрбүттэрин;
- Полиция дьуһуурунай чааһыгар оҕоҥ сүппүтүн туһунан сайабылыанньаны суруйан хааллар. Ол сайабылыанньаҕын хайаан да регистрациялыылларын модьуй. Оҕоҥ хаартыскатын илдьэ тиийэргин умнума;
- Оҕоҕун көрдөөһүнүнэн дьарыктанар участковай боломуочунай биитэр полиция атын сулууспатын да үлэһитэ буоллун, хас биирдии ыйытыытыгар кыыһырбакка, аймаммакка, чуолкайдык хоруйдуу сатаа. Санааҕар, толоос да ыйытыы буоллун;
- Оҕоҥ саарбах доҕоттордоох дуу, бэрдэ суох үлүһүйүүлээх дуу буоллаҕына, ону кистээбэккэ кэпсээ. Туохтан эрэ куттаммытын дуу, туох эрэ санааҕа ылларбытын дуу билэр буоллаххына, ону ымпыгар-чымпыгар диэри өйдүү сатаа;
- Оҕо сүтүүтүгэр чопчу киһини уорбалыыр буоллаххына, ол киһи туһунан эт, сиһилии ойуулаан биэр;
- Оҕо сүппүтүн туһунан төһөнөн элбэх киһи билэр да, соччонон көдьүүстээх. Онон, оҕону көрдөөһүҥҥэ билэр дьоҥҥун кытыарарыҥ таһынан, полицияттан сүбэлэтэн баран, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ, интэриниэккэ, социальнай ситимнэргэ оҕо хаартыскатын уонна ориентировкатын биэриэххэ сөп;
- Оҕону көрбүт туоһу баар буоллаҕына, ол киһи толору аатын, дьиэтээҕи аадырыһын, төлөпүөнүн нүөмэрин сурун;
Оҕо көмүскэлэ — эһиги эппиэтинэскит
Ити үөһэ суруллубуту таһынан, өссө маннык сүбэлэр бааллар:
- Өскөтүн оҕо олорор, сылдьар сирин-уотун үчүгэйдик билбэт буоллаҕына, кини таҥаһыгар (иһинээҕи өттүгэр) кини аатын-суолун, дьиэҕит аадырыһын, төлөпүөҥҥүт нүөмэрин суруйан тигиҥ;
- Оҕоҥ дьиэттэн тахсарыгар туох таҥастааҕар, ханна, кимниин барбытыгар болҕомтоҕун уурар буол;
- Дьиэтээҕи альбомҥутугар эбэтэр төлөпүөҥҥүтүгэр оҕоҥ эрэ буолбакка, дьиэ кэргэҥҥит бары чилиэннэрин, чугас аймахтаргыт саҥатык хаартыскалара баар буолалларыгар кыһаллыҥ;
- Оҕоҕо ханна оонньуохтааҕын кытаанахтык сэрэтиҥ. Бэйэҥ ол оройуоҥҥа олорор, таһырдьа ыскаамыйаҕа куруук сынньанар кырдьаҕас дьону кытта билсэриҥ ордук;
- Оҕоҕо уулуссаҕа, тэлгэһэҕэ хайдах сылдьыахтааҕын туһунан оонньуу ньыматынан үөрэтэр-кэпсиир буол. Билбэт киһигин кытта кэпсэтимэ, тугунан да ымсыыртын (мороженайынан, ыт-куоска оҕолорунан, кэмпиэтинэн уо.д.а), кинини кытта ханна да барсыма диэн үчүгэйдик этиҥ;
Кытаатан, оҕолорбутугар болҕомтолоох буолуоҕуҥ!
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.