Уус Маайа улууһун Эдьээн нэһилиэгин олохтоохторо Григорий уонна Анна Мироновтар тиэргэннэрин «оҕону үлэҕэ иитэр былаһааккабыт» диэн киэн тутта кэпсииллэр.
edersaas.ru
Тоҕо кинилэр бу маннык санааҕа кэлбиттэрин туһунан ыал ийэтэ Анна Миронованы кытта кэпсэтэбит.
«Тиэргэммит — кыстыыр аспыт сайыҥҥы ампаара»
– «Үлэ былаһаакката» — тиэргэҥҥит төһө улаханый?
— Уһаайбабыт 20×100 кв. м иэннээх. Онно хортуоппуй, хаппыыста, биэрэс, помидор, кабачок, моркуоп, сүбүөкүлэ, укроп, петрушка, луук-батун уонна араас сибэкки үүннэрэбит. Дьиэбит тула дөлүһүөн сибэккилиир, онтон астанар. Күһүн 20 куул хортуоппуй, 5 куул хаппыыста хомуйабыт.
Атын оҕуруот аһынан салаат оҥоробут, тууһуубут. Кыргыттарым оҕуруот аһын кэнсиэрбэлииргэ үөрэннилэр. Онон тиэргэммит – кыстыыр аспыт сайыҥҥы ампаара. Сарсыарда 9 чаастан үлэ күнэ саҕаланар. Оҕолорбунуун оҕуруоппутун бэрийэбит, уу кутабыт. Эһиил сибэккилэрин иһитин уларытан, туспа киэргэтэн оҥорор былааннаахтар.
Күннэрэ — оҕолоро
— Анна Семеновна, нэһилиэккитигэр командировкаҕа тиийэ сылдьыыбар, эһиги дьиэ кэргэн оҕо ииттэ ылбыккытын истэн, анаан интервью ылан турабын. Буолаары буолан, түөрт кыыс оҕону…
— «Тоҕо элбэҕэй!» диэ. Эн эрэ буолуо дуо, үгүс киһи истээт, соһуйар этэ. Билигин аҕыс сыллааҕыта олус да бэрт сөптөөх быһаарыыны ылбыт эбиппит диэн бэйэбиттэн бэйэм үөрэбин. Түөрт бэйэбит оҕобут улаатан, төрөөбүт дойдуларыттан ыраатан, араас сиринэн олохсуйан олороллор. Мин кэргэмминиин иккиэйэҕин эрэ олорон хаалыа эбиппит. Дьиэбит иһэ уу-чуумпу, оҕо саҥата-иҥэтэ суох иһийэн туруо этэ. Билигин кэргэмминиин, алта уоммутун ааспыт дьон, күммүт оҕолорбутуттан тахсар. «Эбээ», «эһээ» дии сылдьар дьон. Аны туһалара диибин диэн. Ас астааһын буоллун, таҥас сууйуута буоллун, оҕолорум иннибэр-кэннибэр тула сүүрэ сылдьаллар.
Улахан кыыс Майя 14-дэ, кылааһын «туйгун» сыананан түмүктээбитэ. Таня уонна Ира – «хорошистар». Кыра кыыс Наташа быйыл бастакы кылааска үөрэнэ киириэҕэ. Эмиэ бастыҥ үөрэнээччи буоларыгар саарбахтаабаппыт.
Оҕоттон ордук дьол суох
— Оҕо ииттэ ылар төһө судургунуй?
— Улуус аайы төрөппүттэрэ бырааптара быһыллыбыт оҕолору оҕо дьиэтигэр ыытыахтарыгар диэри быстах кэмҥэ тутар приют баар. Мин олох соҕотохсуйууһубун диэн онно тиийэн икки кыыһы иитэ ылбытым. Бастаан биэс саастаах оҕону ылар баҕалааҕым. Бэйэтин кыанар, сүүрэ сылдьар эрээри, улаата илик кыра киһини көрдөөбүтүм. Аны ол оҕом эдьиийдээх буолан биэрбитэ. «Хайдах бииргэ төрөөбүт оҕолору араарыахпыный» диэн, иккиэннэрин дьиэбэр аҕалбытым. Оҕолорум дьиэтийэн барбыттара. Аҕабыт да сэргэхсийбитэ, кыргыттарын кытта бодьуустаһар аатыгар сылдьыбыта.
— Оттон икки кыыһы эбии хайдах ылбыккытый?
— Улуустааҕы эпиэкэ салаатыттан сылга иккитэ кэлэн, оҕо олорор усулуобуйатын көрөн-истэн барааччылар. Онно кэлэ сылдьан, оҕолорбут дьиэтийбиттэрин көрөн, «икки маннык эдьиийдии-балыс оҕолор бааллар, ылан ол оҕолору иитэн, олоххо бэлэмниэ этигит» диэн көрдөспүттэрэ. Кэргэмминиин сүбэлэһэн баран, кыргыттарбын ылан кэлбитим. Докумуону толоруу судургу этэ. Уонна эпиэкэ үлэһиттэрин эрэлигэр киирдэхпит дии. Кыргыттарбыт, тоҥ нуучча оҕолоро, билигин уу саха буоллулар. «Оҕоттон ордук дьол суох» диэн санааны күн аайы саҕар дьон.
«Кырдьар диэни билиэ суохпут…»
— Кыанар эрдэххитинэ, оҕо ииттэ ылан, олоххо толору бэлэмнээх оҥорор буоллаххыт?
— Кырдьар диэни билиэ да суохпут. Оҕолорбутун кытта оскуола араас тэрээһиннэригэр бииргэ кыттабыт. Куоталаһыы буоллун, кэнсиэр буоллун, кыргыттарбыт түбүктэринэн олоробут. Аҕабыт урут нэһилиэккэ, оскуолаҕа ыытыллар тэрээһиннэргэ соччо кыттыбат бэйэтэ, биллэ сэргэхсийдэ. Оҕолорун кытта тэҥҥэ сүүрэр-көтөр, кыттар буолла. Онон оҕо киһини кырытыннарбат. Бэйэбит оҕолорбут билсэ олороллор. Биһиги түбүктээх олохтоохпутуттан үөрэллэр.
— Оҕолор төрөппүттэрэ билсэллэр дуо?
— Оройуон киинигэр бааллар эрээри, биирдэ да эрийэн да көрбөттөр, билсэ да сатаабаттар. Эдэр дьон бэйэлэрин олохторунан олороллор. Сороҕор оҕолорбун аһынан ылабын ээ, «арай кинилэр оннуларыгар мин хайдах буолуо этибиний» диэн. «Төрөппүттэрин туһунан тугу санаахтыыллара буолла» диэн.
Билигин икки өттүттэн бэйэ-бэйэбитин өйөһө сылдьабыт. Биһиги кинилэри улахан олоххо бэлэмниибит. Кинилэр биһиэхэ доҕор буолан, олохпутун киэргэтэллэр.
Кыыс үтүөҕэ тардыһыыта күүстээх
— Тоҕо чуолаан кыыс оҕону иитэ ылбыккытый?
— Кыыс ийэҕэ уонна аҕаҕа чугас. Айылгыта оннук. Уонна ыарахан олохтоох ыалга иитиллибит уол оҕону көннөрөргө уустук. Оттон кыыс оҕо үчүгэй усулуобуйаҕа түбэстэҕинэ, үтүөҕэ тардыһыыта күүстээх.
Онон ыал ийэтэ буолар кыыс олоҕо дьиэтин уһаайбатыттан саҕаланар. Бу тиэргэнтэн дьиэ хаһаайкатын быһыытынан иитиллэн тахсар буоллаҕа. Онон кыыс оҕо олох кыратыттан үлэни эппиэтинэстээхтик толороругар болҕомтону ууруохха наада.
… Анна Семеновна соҕотох дьоҥҥо эбэтэр оҕолоро улаатан, бэйэлэрэ эрэ хаалбыт дьон кыанар кэмнэригэр оҕо иитэн дьоллоноллоругар сүбэлиир: «Кырдьар сааска икки өттүттэн бэйэ-бэйэни өйөһөн олорортон ордук суох. Улаатан, төрөөбүт дьиэлэриттэн ыраах олохсуйбут оҕолордоох дьон үгүс. Оҕо дьылҕатынан олоҕун оҥостор буоллаҕа. Төһө да бэйэлэригэр ыҥыра, ыла сатаабыттарын иһин, биһиги, саастаах дьон, төрөөбүт уйабытыттан тэйэр кыахпыт суох. Онон бу маннык, биһиги курдук оҕо иитэн, кинилэргэ дьиэ, ийэ, аҕа сылааһын иҥэриэххитин наада. Дьиэ-уот, массыына курдук баайдааҕар, аттыгар сүүрэн, эн тапталгар, өйөбүлгэр наадыйар кырачаан киһиттэн ордук баай аан дойдуга баар үһүө! «Туора оҕо» диэн өйдөбүл билигин суох. Оҕону бу уустук олоххо бэлэмнээн, киһи бэйэтэ кэрэҕэ уонна сырдыкка, үйэлээххэ тардыһыыта үрдүүр».
Мироновтар уһаайбаларын хаартыскатын көрө олорон, кырдьык да, бу ыал тиэргэнин сырдык эйгэтиттэн санаалыын чэпчиир курдуккун. Оттон манна иитиллэ сылдьар оҕо төһөлөөх улахан, ыраас, итии тапталы билэн, бэйэтин чараас дууһатыгар иҥэринэ сылдьара буолуой?
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru