Оҕо көмүскэлэ, көрүүтэ-харайыыта суох хаалара хараастыылаах. Бу соторутааҕыта өрөспүүбүлүкэбитигэр икки улууска оҕоҕо сыһыаннаах маарыннаһар түгэннэр буолуталаан, социальнай ситим оргуйан олордо. Ол курдук, Бүлүү уонна Амма улуустарыгар түөртүү оҕолоох эдэр ыал эппиэтинэһэ суохтук быһыыламмыт содулларыгар, оҕолор олохторугар кутталлаах быһыы-майгы үөскээбит.
edersaas.ru
Икки аҥыы араардылар
Бүлүү улууһугар сааһын ситэ илик оҕолор дьыалаларынан дьарыктанар тэрилтэ иниспиэктэрэ түөрт оҕону куһаҕан усулуобуйаҕа иитэн олорбут Никифоровтар диэн эдэр ыалы булла. Ыал ийэтэ 1992 сыллаах, оттон аҕалара 1989 сыллаах төрүөхтэр. Оҕолору киһилии аһаппакка, сууйбакка-тараабакка, доруобуйаларын айгыраппыттар. Оҕолор оннооҕор утуйар оронноро да, тэллэхтэрэ да суох эбит. Ол түмүгэр барахсаттар быкка ыстаран, эттэрэ-сииннэрэ бааһырбыт. Маны таһынан, оҕо саадыгар да оскуолаҕа да сылдьыбат эбиттэр. Төрөппүт уонна оҕо икки ардыгар истиҥ сыһыан, алтыһыы суох буолан, оҕолор уйулҕа, өй-санаа өттүнэн хаалыылаахтара биллибит.
Арассыыйа Федерациятын Холуобунай кодексатынан «Сааһын ситэ илик оҕолору иитиигэ төрөппүт эбээһинэһин толорбот буолуу» диэн 156-№-дээх ыстатыйанан холуобунай дьыала тэриллэн, суут уурааҕынан оҕолору төрөппүттэриттэн былдьаатылар. Ыал аҕата биир сыл босхо күһэлэҥ үлэҕэ ананна, оттон ыал ийэтэ, инбэлиит буолан, холуобунай дьыала эппиэтинэһэ сүктэриллибэтэ. Ол оннугар кинини күһэлэҥ эмтэниигэ уураахтаатылар.
Алина Каратаева, Бүлүү улууһунааҕы социальнай харалта салайааччыта:
— “Кэнчээри” диэн чөлүгэр түһэрэр анал киини кытта ыкса үлэлэһэбит. Бу тэрилтэ учуокка турар ыаллары кытта үлэлэһэр. Биһиги, социальнай харалта үлэһиттэрэ, үлэбит сүнньэ – социальнай көмөлөрү оҥоруу, оҕолору төрөппүттэртэн былдьыыр боломуочуйабыт суох. Оҕолор дьылҕаларын быһаарыы тустаах тэрилтэлэр эбээһинэстэригэр киирэр.
Валентина Егорова, Бүлүү улууһунааҕы саастарын ситэ илик оҕолорго аналлаах чөлүгэр түһэрэр «Кэнчээри» киин стационарнай салаатын сэбиэдиссэйэ:
— Никифоровтар диэн эдэр ыал оҕолоро биһиги кииммитигэр 2018 сыллаахха киирэ сылдьыбыттара. Оттон быйыл суут уурааҕа тахсыар диэри оҕолор үс ый устата биһиэхэ олорбуттара. Дьиҥэ, оҕолорго оҕо саада эҥин барыта көрүллүбүтэ, ол эрээри, төрөппүттэр оҕо саадын ыйдааҕы төлөбүрүн кыайан уйуммат буоланнар, дьиэлэригэр сылдьыбыттара. Ийэлэрэ инбэлиит. Онон оҕолоругар тустаах болҕомто уурбакка, оҕолор бэйэлэрин саастарыгар хаалыылаахтар. Биһиги кииммит үлэтэ диэн оҕолору көрүү-харайыы, өй-санаа өттүнэн сайыннарыы. Оҕо толкуйдуур дьоҕурун сайыннарыыга аналлаах тэрээһиннэри ыытабыт. Тэрилтэбит аатыгар да этиллэ сылдьарын курдук, оҕолор уйулҕаларын, өйдөрүн-санааларын чөлүгэр түһэриигэ үлэлэһэбит. Бу ыал сүрүннээн оҕо босуобуйатыгар уонна ийэҕэ кэлэр инбэлиит биэнсийэтигэр иитиллэн олорбуттара. Ийэ арыгы испэт, оттон аҕалара түптээх дохуота суох. Бас билэр дьиэлэрэ суох буолан, бастаан куортамтан куортамҥа, ол быыһыгар эбээлэригэр олоро сылдьыбыттара. Биирдэ олохтоох дьаһалтаны кытта кэпсэтэн, аҕыйах ый кыбартыыраҕа олордо сылдьыбыппыт. Социальнайдар да биһиги да, бу ыалга таҥас-сап, мал-сал өттүнэн араас успуонсардары булан көмө оҥорор этибит. Дохуота суох олорон түөрт оҕону иитии, биллэн турар, ыарахан. Биһигиттэн оҕолор бары Бүлүү улууһун оҕо иитэр дьиэтигэр барбыттара.
Матрена Дьяконова, Бүлүүтээҕи оҕо иитэр дьиэ дириэктэрин солбуйааччы:
— Бу оҕолор төрөппүттэриттэн күһүн ылыллыбыттара. Икки кыра, түөртэрин туола илик оҕолор Дьокуускайдааҕы оҕо дьиэтигэр, оттон икки улахан, биэстээх уонна алталаах оҕолор Алданнааҕы оҕо иитэр дьиэтигэр барбыттара. Оҕолор ханна баралларын СӨ Үлэҕэ министиэристибэтин уонна эпиэкэ, бэпэчиитэлистибэ үлэһиттэрэ быһаарбыттара. Биһиэхэ бирикээс эрэ кэлэр, ону толоробут”.
Түөрт оҕо хоргуйан өлө сыста
Амма улууһун олохтооҕо, 29 саастаах эдэр ийэ түөрт оҕотун тастарыттан хатаан баран икки хонукка хаалларан кэбиспит. Сарсыарда 10 чаас саҕана ПДН иниспиэктэрэ Лия Никифорова дьиэлэринэн кэрийэ сылдьан, элбэх оҕолоох ийэ дьиэтин бэрэбиэркэлээри кэлбит. Аан хатааһыннаах буолан биэрбит. Иниспиэктэр ким да суох дии санаан бараары гыммыта, арай таһыттан хатааһыннаах дьиэ иһигэр оҕолор ытаһар саҥалара иһиллибит.
Иниспиэктэр аан нөҥүө сэттэ саастаах кыыһы кытта кэпсэппит. Кыыс, ийэтэ икки хонуктааҕыта дьыалаларбар бардым диэн оҕолорун тастарыттан хатаан барбытын кэпсээбит. Иниспиэктэр дьуһуурунай чааска туох буолбутун иһитиннэрээт, социальнай сулууспа үлэһиттэрин ыҥыртаабыт. Социальнай үлэһиттэр кэлээттэрин кытта, оҕолору өрүһүйэ дьиэ түннүгүнэн киирбиттэр. Дьиэҕэ киирэн көрбүттэрэ, 10 ыйдаах, 3 саастаах, 6 саастаах уонна 7 саастаах оҕолор аччыктаан сэниэлэрэ суох нэһиилэ сылдьаллар эбит. Дьиэ электричэскэй сылытыллар оһоҕунан ититиллэн турар эбит. Өскөтүн, уот барар эбэтэр куһаҕанын талан эттэххэ, баһаар тахсар түгэнигэр, маннык оһохтор наһаа сэрэхтээхтэр. Остуолга миискэ түгэҕэр хатан хаалбыт мокоруон тобоҕо хаалбыт. Сэттэлээх кыыс бороһуок үүтү тымныы ууга суурайан, уон ыйдаах оҕону аһата сатаабыт. Оҕо түүннэри-күнүстэри тохтообокко ытаабыт. Оҕолору суһаллык балыыһаҕа илдьибиттэр. Быраастар быһаарыыларынан, икки суукка устата уу испэккэ, сылаас аһылык аһаабакка, оҕолор доруобуйалара улаханнык айгыраабыт. Эппиэтинэһэ суох ийэни үс суукка кэнниттэн билэр киһитин дьиэтиттэн итирик туруктааҕын булбуттар. Силиэстийэ кэмигэр биллибитинэн, оҕолорун хаалларбыт нөҥүө күнүгэр киниэхэ ийэтэ эрийэ сылдьыбыт эбит. Эбээлэрэ сиэннэрин көрсүөн баҕарарын иһитиннэрбитигэр, эдэр ийэ, кыра оҕо ыалдьан олорорунан сибээстээн, таһыттан туора киһи киирэрэ оҕо доруобуйатыгар куһаҕаннык дьайыан сөп диэн ийэтэ кэлэрин боппут.
Бу ыал дьиэтэ дэриэбинэ түгэҕэр, саамай кытыы турар, ону таһынан, туох да олбуора-хаһаата суох. Хомуллубут матырыйаалга олоҕуран, холуобунай дьыала тэрилиннэ. Билиҥҥитэ икки улахан оҕо анал оҕо тэрилтэтигэр, оттон уон ыйдаах оҕо оройуоннааҕы балыыһаҕа эмтэниини ааһар буолбуттар. Амма улууһугар сааһын ситэ илик оҕолор дьыалаларынан дьарыктанар, бу оҕолору булан өрүһүйбүт иниспиэктэр Лия Никифорова хаһыакка кэмэнтээрий биэрэртэн кыккыраччы аккаастанна.
Оҕолор барахсаттар бу олоххо дьоллоох оҕо сааһы, төрөппүт итии тапталын, сылаас, сымнаҕас сыһыаны билээри кэлэллэр. Эппиэтинэһэ суох куһаҕан төрөппүттэртэн оҕо охсууну ылар. Бүлүү улууһун олохтооҕо, түөрт оҕолоох Анна, бэйэтэ иһэр-аһыыр ийэҕэ төрөөн, оҕо дьиэтигэр иитиллэн улаатан баран, оҕолоругар маннык сыһыаннаспытын, арай инбэлиит, уйулҕа өттүнэн охсуулаах диэн бырастыы гыныахха сөп дуо? Оттон ыал аҕата? Түөрт оҕо иннигэр эппиэтинэһи сүгүөхтээх, иитиэхтээх-аһатыахтаах, саамай көмүскэл буолуохтаах киһи тоҕо эбээһинэһин толорбото? Мин тус санаабар, ханныгын да иһин, бииргэ төрөөбүт оҕолору араартаан, иккитин Дьокуускай куораттааҕы оҕо дьиэтигэр, иккитин Алдан оройуонугар ыытыы сүрэ бэрт. Оттон Амма улууһугар буолбут быһылааны эттэххэ, хата, эппиэтинэстээх уонна дьаһаллаах үлэһит өҥөтүнэн оҕолор этэҥҥэлэр. Бу дьыала туһунан сиһилии сырдатыахпыт.
Ульяна Захарова,edersaas.ru
ИДьМ пресс сулууспатын хаартыскалара туһанылыннылар.