Дьиэҕэ хаайтаран олорбуппут икки ый буолан эрэр. Таһырдьа сылыйан, саас сандааран турар кэмигэр дьиэ иһигэр хаайтарыы сыанан аҕаабата чуолкай. Маннык кэми ордук оҕолор тулуйбаттар. Кинилэр күннэтэ сүүрэр-көтөр, улаатар, элбэҕи билэр-көрөр айылгылаахтар эбээт. Харантыыны дьон араастык тулуйаллар. Үгүстэр хааччахтаныы кэмин туһалаахтык атааран, оҕолорун сайыннараллар, саҥаны айан-тутан таһаараллар.
Дьокуускайга Кармановтар дьиэ кэргэттэрэ “ютуб” ситимигэр бэйэлэрэ “Ньургун уонна Айыына” диэн сахалыы ханаал арыйан, оҕолору үөрэтэллэр.
Биэриилэрин тиэмэтэ: “Уу кыыһа (русалка)”, “Майнкрафт”, “Космос куйаара”, “Күөх хонууга”, “Мамонт кыыл туһунан”, “аниматрониктар”, “Минньигэстик аһааҥ!”, “Чучунаа уонна уол” (пластилинынан мульткиинэ), “Спорт уонна биһиги”, “Динозаврдар”, “Үөн-көйүүр туһунан”, о.д.а.
Ийэлэрэ Саргылаана Еремеевна Гуманитарнай чинчийии институтугар үлэлиир. Оҕолоро Ньургун 7, Айыына 5 саастаахтар, уһуйаан иитиллээччилэрэ.
— Эһиэхэ харантыын хайдах ааһан эрэр? Оҕолор төһө тулуйаллар?
– Аан дойду дьонун аймаабыт коронавирус ыарыытыттан көмүскэнэн олорор кэм, биллэн турар, уустуктук ааһар. Билигин кыһыммыт дьэ, түмүктэнэн, күүтүүлээх сааспыт да кэлбитин, салгыҥҥа сылдьыбакка, таһырдьа дьаарбайбакка, билиминэ хааллыбыт. Ол да буоллар, киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Онон сыһыаммытын уларытан, үчүгэй эрэ өрүтүн көрөн. араас туһалаах дьарыгы була сатыыбыт. Онон оҕолор тэһийэллэр.
— Харантыын кэмигэр оҕолору хайдах аралдьытыахха?
— Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ бу күһэлэҥ өрөбүллэр туһалаахтык аастыннар диэн, дьиэҕэ хаайтаран да олордорбут, сэргэхсийэр араас ньыманы толкуйдуубут —— ол, хата, дьиэ кэргэни түмэр. Араас туһалаах киинэ көрөбүт, кинигэ ааҕабыт, ону маны уһанабыт, уруһуйдуубут, пластилинныыбыт, хата, араас дьоҕурбут, талааммыт арылынна. Оруолунан оонньуур дьиэ иһинээҕи тыйаатыр оонньотор былаан баар.
«Оҕолорум сахалыы саҥаралларын туһугар”
— Туох санааттан ютуб-ханаал арыйдыгыт? Бастаан туох ыарахаттар баалларай, оҕолорго төһө интэриэһинэйий?
— Уһуйааҥҥа сылдьар 5 уонна 7 саастаах оҕолорбор анаан «Ньургун уонна Айыына» диэн ханаал арыйбыппыт балтараа ый буолла, 20-с биэриибитин бэлэмнии сылдьабыт. Ханаалбыт уратыта диэн кыра саастаах оҕолорго аналлаах, сахалыы саҥаны, тыл култууратын сайыннарарга туһаайыллар. Оҕо оҕоттон көрөн үөрэнэр.
Саха сирин дьикти кэрэ айылҕатын, Дьокуускайбыт, тыа сирин туһунан биэриилэри устуохпут. Кыра да көстүүнү сэҥээрэ көрөр, айылҕаҕа болҕомтолоох, тулалыыр эйгэҕэ истиҥ сыһыаннаах дьон буола улааталларыгар үөрэтэргэ бу ханаал баҕар, көмөлөөх буолуо диэн эрэллээхпит.
Ону тэҥэ, саамай сүрүн биричиинэбит — оҕолорум куорат усулуобуйатыгар үөскээбит буолан, тылы ыраастык туттубаттар. Ол билиҥҥи куорат эйгэтигэр баар көстүү. Бэйэм тыл үөрэхтээҕэбин, онон төрөөбүт тылбыт чөл буоларыгар дууһабынан долгуйабын. Билигин биэриибитин бэлэмнииргэ уоллаах кыыһым ыраастык сахалыы саҥара сатыыр буоллулар, чобуотук, сэргэхтик туттан-хаптан, саҥарар сатабыллара эмиэ тупсубут курдук.
Сарсын ханнык биэриини устарбытын, сценарийын бары куолаан толкуйдуубут. Оҕо интэриэһин таба тайаныахха наада. Аныгы үйэ сиэринэн, кинилэр син биир интэриниэт, «ютуб» көрөр интэриэстээхтэр, ону аһары күөмчүлээн, эйгэлэрин кыаратыахпын баҕарбаппын. Иккис өттүнэн, виртуальнай эйгэҕэ наһаа ыллараллара эмиэ сэрэхэчитэр, долгутар курдук.
Биир үксүн ол да иһин бу интэриэстэрин, төттөрүтүн, үтүө өрүтүн көрөн, туһалааҕынан эргитээри, бу ханаалы дьиэ кэргэнинэн сүбэлэһэн баран, арыйдыбыт. Оҕолорум уонна атын кыра көрөөччүлэрбит тулалыыр эйгэни билиилэрэ-көрүүлэрэ элбииригэр, айылҕаны кытта ситимнэрэ быстыбатыгар, сахалыы чөл куттаах буолалларыгар ханаалбыт көмөлөөх буолуо этэ дии саныыбын.
«Биэриибитин бары бииргэ бэлэмниибит”
— Хас киһи көрөрүй, кимнээх интэриэһиргииллэр эбитий?
— Ый анараа өттүгэр тахсыбыт биэриилэрбитин быһа холоон 250 киһи көрбүт. Сахалыы тылынан тахсар буолан, аудиториябыт аҕыйах. Ол эрээри, аҕыйах да оҕону интэриэһиргэтэн, төрөөбүт тылга умсугуттахпытына, ол үчүгэй дии саныыбын. Оҕолорум саҥалара сайдан иһиэ, интэриэстэрэ кэҥээн иһиэ, көрөөччүбүт да элбиэ диэн эрэнэбит.
Улуустарга интэриниэт сайдан истэҕин ахсын, сахалыы тыллаах көрөөччү эбиллиэ дии саныыбын. Манна төрөппүттэр улахан оруоллаахтар.
— Оҕолоргун ыытааччы буолалларыгар хайдах көҕүлээтиҥ?
— Оҕолорум «ютуб” ханаалга араас биэриини ыытар блогер оҕолору көрөллөр-истэллэр аҕай, онон кинилэр хайдах саҥарары, туттары-хаптары бэркэ диэн билэллэр. Кинилэр бэйэлэрин интэриэстэрин арыйар тиэмэни талан, биэрии толкуйдаатахпына, сценарийыгар тупсарар араас толкуйдарын, баҕа санааларын этэллэр. Ону ситэрэн, биллэрэр-көрдөрөр, иитэр өрүтүн, аралдьытар түгэннэрин толкуйдаан биэрэбит.
Билигин интэриниэт ситимигэр сахалыы тыл-өс, биэрии сайдара олус наада, сахалыы эйгэ кэҥиир. Оҕолорго аналлаах сахалыы биэрии балачча баар, онтон киһи үөрэр. Бу кэми мүлчү туппакка, барыны-бары билэ-көрө сатыыр кырачааннарбыт интэриэстэрин учуоттаан, сахалыы тыллаах биэриилэри, остуоруйалары таһааран иһиэхпитин наада.
Сахалыы тыллаах биэрии элбиир
Бу курдук энтузиаст дьон бэлэми кэтэһэн олорбокко, бэйэлэрэ айан-тутан таһаараллар, дьоҥҥо көмөлөһөллөр. Билиҥҥи кэмҥэ оҕо “ютуб” ханаалы наһаа көрөр, бэрт түргэнник нууччалыы чубугуруур буолар. Онон, төрөппүттэрэ төһө да сахалыы кэпсэттэллэр, төрөөбүт тылын умнар, атарахсытар.
Оттон бу эйгэҕэ, “ютуб” ситимигэр сахалыы саҥа-иҥэ, остуоруйалар, мультиктар, биэриилэр, киинэлэр баар буоллахтарына, оҕо төрөөбүт тылын умнуо суоҕа этэ.
“Ютубка” киирэн көрдөххө, “Чохоонтон” саҕалаан, сахалыы биэриилэр син элбээн эрэллэр эбит. “Чохоону” аан бастаан саха тэлэбиидэнньэтин оҕо биэриилэрин эрэдээксийэтин үлэһиттэрэ арыйбыттара хайҕаллаах. Ону тэҥэ, “Кэскил” интеллектуальнай-айар киин “Саха оҕото”, “Туймаада” хаһыат “Кырачаан-ТВ”, Сунтаардааҕы технологическай кэллиэс “Сахалыы аудио остуоруйалар”, “Эбээ Маайа”, “Сахалыы остуоруйалар”, оҕо анимационнай устуудьуйатын, уһуйааннар, о.д.а. ханааллара кырачааннарга аналлаах сахалыы биэриилэри, остуоруйалары таһаарарга үлэлииллэр.
Салгыы Кармановтар курдук чааһынай дьон, ыаллар ылсан, “ютуб” хонуутун баһылаан иһиэхтэрэ диэн эрэл баар. Аан дойду уопутун ылан көрдөххө, оҕолор ыытааччы буолан, атын кырачааннары ону-маны оҥорорго, оонньуурга, о.д.а. үөрэтэн, мөлүйүөнүнэн көрөөччүлэнэллэр.
Айыыналаах Ньургун бастакы хараҥаччы буолан, ыытааччы быһыытынан сайдан, үүнэн иһэллэригэр баҕарабыт!
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: Кармановтар дьиэтээҕи архыыптарыттан