Ньургуһун ыһыаҕар сылдьыбыккыт дуо, доҕоттоор? Уһун кыһын кэнниттэн, салгын саймаара сылыйан, кырдаллар, сыһыылар бастакы ньургун сибэккинэн симэнэн турдахтарына, бары күргүөмүнэн өрө көтөҕүллэн тахсан, айылҕалыын алтыһартан, сайыны көрсөртөн ордук үчүгэй туох баар буолуой? Оттон бу сибэккилии симэммит, сааскы күннүү сандаарбыт, үөрбүт-көппүт Далбар Хотуттар бэйэлэрэ сир симэҕин курдуктар…
Ыам ыйын 19 күнүгэр Өрөспүүбүлүкэтээҕи нэһилиэнньэни социальнай хааччыйыы кэлим киинэ уонна Үһүс саас оскуолата үгэскэ кубулуйбут сайыны көрсөр бырааһынньыктарын – Ньургуһун ыһыаҕын ыстылар. Бу тэрээһин бэлиэ түгэннэргэ сыһыарыллан ыытыллыбыта кэрэхсэбиллээх: Ийэ сылыгар, Саха АССР 100 сылыгар, Үһүс саас оскуолата тэриллибитэ 10 сылыгар, “Эрчим” күнүскү стационар 25 сылыгар ананна.
Икки сылы быһа дьиэҕэ хаайтаран олорбут дьон тыын ылбычча, эрдэттэн бэлэмнэнэн, түһүлгэлэрин киэргэтэн, үөрэ-көтө түмүстүлэр. Сааһырбыт дьоҥҥо үөлээннээхтэрин көрсөн ирэ-хоро кэпсэтии, бэйэ ситиһиилэрин көрдөрүү, түһүлгэҕэ олорон сахалыы ас бастыҥын аһааһын, айылҕалыын алтыһыы бэйэтэ туспа бырааһынньык буоллаҕа.
Ол курдук, бука бары сахалыы таҥаһы таҥнан кэлэн, сэлэлии хааман киирдилэр, түһүлгэлэригэр бу сыллар усталарыгар куруһуоктарга оҥорбут оҥоһуктарын, ситиһиилэрин түмүгүн быыстапкалаатылар. Манна бааллар талааннаах тарбахтар тикпит сахалыы таҥас эгэлгэтэ, быысыбайдаммыт хартыыналар, бэйэ оҥоһуута киэргэллэр, дьиэ ис бараанын киэргэтэр оҥоһуктар, бэл диэтэр, баайыы зонтиктар… Чахчы да, быыстапканы көрөн, саха сатаабата суох диэн итэҕэйэҕин. Оттон сахалыы ас күрэһэр туох-туох суоҕай?
500-тэн тахса киһи кытынна
Ыһыахха мустубут дьону үлэ, социальнай сайдыы миниистирин бастакы солбуйааччы Иван Алексеев, Дьокуускай куорат Дууматын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Евдокия Евсикова, СӨ Бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Вильям Иванов, Дьокуускйа куораттааҕы килиниичэскэй балыыһа кылаабынай бырааһа, куорат Дууматын дьокутаата Николай Васильев кэлэн эҕэрдэлээтилэр.
- Уон сыл устата Үһүс саас оскуолатын үлэтэ тэнийэн, сайдан, сааһырбыт дьоҥҥо чахчы туһалааҕа, наадалааҕа көһүннэ. Үлэтэ-хамнаһа кэм ирдэбилинэн уларыйан, кэҥээн иһэр. Кинилэр уһун үйэлэниини, аҕам сааска көхтөөх, чөл буолууну, уопсастыбаҕа туһаны аҕалыыны тус холобурдарынан көрдөрө, кэпсии-ипсии сылдьар дьон. Онон бу хамсааһын үүнэр көлүөнэҕэ иитэр суолтата улахан. Олоҕу таптыыргыт, көхтөөх быһыыгыт, кэрэҕэ тардыһыыгыт ыччакка үтүө холобур буолар. “Демография” национальнай бырайыак “Аҕам саастаах көлүөнэ” бырагырааматын олоххо киллэриигэ Үһүс көлүөнэ оскуолатын кылаата улахан. Онон өрөспүүбүлүкэҕэ бүтүн хамсааһын баар буолла, — диэн туран, Иван Алексеев СӨ бырабыыталыстыбатын Махтал суругун туттарда.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи нэһилиэнньэни социальнай хааччыйыы кэлим киинин үлэһиттэрин хора – 100-тэн тахса киһи бары тахсан «Сахам сирэ» уонна «Ийэҕэ махтал» ырыалары өрө көтөҕүллүүлээхтик ыллаан ньиргиппиттэрэ ыһыаҕы сүрдээҕин киэргэттэ, дьону долгутта. Хору киин музыкальнай салайааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Степан Васильев салайар. Ону тэҥэ, Үһүс саас оскуолатын тэрийэргэ көҕүлээбит, нэһилиэнньэни социальнай хааччыйыы кэлим киинин дириэктэрэ, СӨ социальнай эйгэтин үтүөлээх үлэһитэ Наталья Пахомова “Ньургуһуннар” ырыаны ыллаан, ыһыах ыалдьыттарыгар бэлэх уунна.
Үбүлүөйдээх тэрээһиҥҥэ Үһүс көлүөнэ оскуолатын актыбыыстара, волонтер-преподавателлэрэ Махтал суруктарынан, бэлэхтэринэн бэлиэтэннилэр. “Эрчим” бэтэрээн үлэһиттэрин наҕараадалаатылар.
Дьэ, эҕэрдэлэр, кэнсиэр кэнниттэн, айар куонкурустар, спортивнай күрэхтэһиилэр саҕаланнылар. Аҕам саастаах дьон үҥкүүлээн да тэйдилэр, ыллаан да эйээрдилэр, күүстээхтэр, сымсалар күрэхтэстилэр. Дьон талаана элбэҕэ, дэгиттэрэ сөхтөрдө!
Ньургуһун ыһыаҕар быйыл 500-тэн тахса киһи кытынна. Санаан көрүҥ, бу бачча элбэх киһи үөрбүт-көппүт эниэргийэтэ түмүллэн, өрө көтөҕүллэн, ыллаан-туойан, үҥкүүлээн, ирэ-хоро кэпсэтэн, айылҕаҕа сыннаьанан, тыыннарын таһаардылар. Ньургуһун ыһыаҕа – бу талаан түмүллүүтэ, олоххо тардыһыы, көхтөөх буолуу мэктиэтэ, сайыны уруйдуур бырааһынньык.
Күн бүгүн Үһүс саас оскуолатын филиала өрөспүүбүлүкэ 12 улууһугар үлэлиир, 40-тан тахса араас хайысхалаах куруһуоктар тэриллибиттэрэ, оскуола курсистара бу сыллар тухары араас таһымнаах күрэстэр, бэстибээллэр кыайыылаахтара буоллулар. Дойду атын эрэгийиэннэрэ оскуола уопутун сэргээн, билсэ олороллор. Аҥаардас 2021 сылга Үһүс саас оскуолатыгар 37 934 киһи онлайн-көрүҥүнэн дьарыктаммыта, уопсайа “ЗУМ” былаһааккатыгар 977 дьарык ыытыллыбыта. Курсистар орто саастара – 68. Үһүс саас оскуолатын СӨ социальнай сулууспа туйгуна Пелагея Прядезникова салайар.
Бу оскуола аҕам саастаах дьон биэнсийэҕэ тахсан, олох саҥа кэрдиис кэмигэр үктэнэллэригэр олоххо көхтөөх сыһыаннарын тутан хаалалларыгар, тус хаачыстыбаларын сайыннаралларыгар, уопсастыбаттан, дьону кытта алтыһыыттан тэйбэттэригэр төһүү буолар, итиэннэ аҕа саастаах көлүөнэ билиитин, сатабылын дьоҥҥо тиэрдэригэр усулуобуйа тэрийэр сыаллаах олохтоммута.
“Үйэбитин уһатар, олохпутун киэргэтэр”
Мария Соловьева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, үөрэҕирии туйгуна, “Кэрэ эйгэтэ” үҥкүү ансаамбылын салайааччы:
—Үһүс саас оскуолатын социальнай эйгэни ис өттүттэн билэр, сааһырбыт дьон кыһалҕаларын өйдүүр-өйүүр дьон арыйбыттарыгар олус махтанабыт. Биһиги манна кэлэн, саҥа доҕоттору булабыт, дууһабыт тугу баҕарарынан дьарыктанабыт, дьоҕурбутун арыйабыт. Ханнык баҕарар сааска олохтон дуоһуйууну ылан, бэйэни сайыннаран, саҥаны билэн, биир санаалаахтары кытары түмсэн, бииргэ алтыһан сылдьарбыт үйэбитин уһатар, олохпутун киэргэтэр.
Мин үйэм тухары оҕолору, ыччаты үҥкүүгэ үөрэппитим, 48 сыл үлэ ыстаастаахпын. Биэнсийэҕэ тахсан баран, үҥкүүттэн сынньанар санаалаах этим. Үһүс саас оскуолатыгар оҕуруо тиһэргэ үөрэнэ кэлбитим. Оскуолаҕа олус элбэх куруһуок баарын билэн, сөхпүтүм. Үҥкүү куруһуогар кыттыспыппын бэйэм да билбэккэ хаалбытым. Билигин бальнай үҥкүү куруһуогун салайабын.
Кэргэним Егор Еремеевич үйэтин-сааһын тухары салайар үлэҕэ сылдьыбыта, үҥкүүнэн дьарыктанар солото, бириэмэтэ суох этэ. Онтон бу кэлин сөбүлэһэн, 7 сыл устата дьарыктанан, бальнай үҥкүүгэ өрөспүүбүлүкэ 9 төгүллээх чөмпүйүөнэ буолла. “Кэрэ эйгэтэ” ансаамбылга 9 паара баарыттан 7-тэ – кэргэнниилэр. Биһиги бары доҕордоһон, бэйэ-бэйэбитигэр ыалдьыттаһабыт, ыкса алтыһабыт. Онон оҕолорбут, сиэннэрбит ситиһиилэрбититтэн үөрэллэр, биһигиттэн холобур ылаллар. Чахчыта, сааһырдым диэн бүгэн олорбокко, хас биирдии үүнэр күнтэн үөрэн, олохтон дуоһуйан, үтүөҕэ, кэрэҕэ эрэ тардыһан олорор олус үчүгэй!
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: sakhagov.ru