9 ый түмүгүнэн улууска 16 113 ынах сүөһү, ол иһигэр 5 099 ынах баар, итиэннэ 14 784 сылгы. Кэнники кэмҥэ Ньурба улууһугар дьон сүөһү-ас ииттэргэ интэриэһэ улааппытын бэлиэтиэххэ сөп. Сайын улуус кыттыгастаах «Күндээдэ» ААУо 100 тэн тахса тарбыйаҕын дьоҥҥо босхо түҥэтэрин туһунан биллэриллибитигэр, нэһилиэктэртэн 600 тэн тахса сайаапка киирбитэ.
Сүөһү ииттиэн уонна тус көмөлтө хаһаайыстыбатын кэҥэттиэн баҕалаах дьон элбэҕин учуоттаан, улуус салалтата дьон наадыйыытын толорорго иккис хардыытын оҥорбута. Күһүн эмиэ муниципальнай тэрилтэ — «Ньурба-Агро» МТС ААУо быйылгы 112 тарбыйаҕын атыылаһан ылан, эмиэ элбэх оҕолоох ыалларга өйөбүл быһыытынан босхо түҥэтиллибитэ. Ылбыт дьоҥҥо улахан боруода хааннаах буолан, тыһы ньирэйдэри тыыннаахтыы иитэн, сүөһү төрдө гыналларыгар сүбэлэммитэ.
Хотон ахсаана элбиир
Хаһаайыстыбаларын кэҥэттиэн баҕалаах дьон уонна тэрилтэлэр саҥа хотон тутталлар. Ол курдук, ааспыт нэдиэлэ бүтэһигэр улууска быйыл 4 с хотон бүтэн үлэҕэ киирдэ. Бу иннинэ Ньурбачааҥҥа коза фермата, итиэннэ Дьиикимдэҕэ, Маалыкайга уонна Хорулаҕа хотоннор үлэҕэ киирбиттэрэ. Дьиикимдэҕэ 70 ча сүөһүлээх Тогонохова Прасковья Николаевна бааһынай хаһаайыстыбата кимтэн да көмөтө суох, бэйэтин күүһүнэн 100 төбөҕө аналлаах саҥа хотон туттан киирбитин биһириэххэ эрэ сөп. Эрдэ сүөһүлэрин 2 хотонунан кыстатан турбуттара. Ыал ийэтэ «Кооператор» маҕаһыын филиалыгар атыыһытынан үлэлиир. Элбэх сүөһүлээх хаһаайыстыбаны кэргэнэ уонна уола көрөллөр, бүтүн дьиэ кэргэнинэн үлэлииллэр.
Хорула хоһууннара бастыҥ үлэлээхтэр
Хорула Ньурба улууһугар тыа хаһаайыстыбатыгар инникилээн иһэр бастыҥ үлэлээх нэһилиэгинэн буолар. Төһө даҕаны улуус кииниттэн 110 км ыраах олордоллор, нэһилиэк дьоно ханнык да ыарахаттартан толлубакка, үлэҕэ хамнаска олус көхтөөхтөрө уонна түмсүүлээхтэрэ холобурга сылдьар. Иллэрээ сыллааҕыта улуустан 2 мөлүйүөн солкуобай көрүллэн, итиэннэ нэһилиэк бүддьүөтүттэн кыттыһан үбүлээһин бэрээдэгинэн 500 000 солкуобай көрүнэн, бастакы хотоннорун улуус көмөтүнэн тутан үлэҕэ киллэрбиттэрэ. Олохтоох производственнай кэпэрэтиип сүөһүлэрин таһынан, тус көмөлтө хаһаайыстыбалар сүөһүлэрин арендаҕа ылан көрөллөр.
Быйыл эмиэ улуустан көмө оҥоһуллан, 80 миэстэлээх иккис саҥа хотоннорун тутан киллэрдилэр. Саҥа ааркалыы хотоҥҥо 100 тэн тахса сүөһү киирэн турар. Үлэһиттэр сынньанар дьиэлэрэ, гараас уонна арыы сыаҕын дьиэтэ тутуллубуттара. Кэпэрэтиип быйыл 90 туонна үүтү тутар былааннааҕын аһардан, эбии квота ылан үүтү тутар. Сүөһүлэригэр 100 туоннаттан тахса оту бэлэмнээбиттэр. Улуус дьаһалтата үп көрөн, пресс-подборщик ылбыттара улахан көмө буолбут.
Хорулаҕа олохтоох дьаһалта, 100 тэн тахса хаһаайыстыбаны холбуур «Эрчим» кэпэрэтиип толорооччу дириэктэрэ Константин Семенов уонна «Хорула» т/х потребительскэй кэпэрэтиибин салайаач-
чы Ян Степанов биир санаанан үлэлииллэрэ үтүө түмүктэрдээх. Быйыл 10 ый түмүгүнэн ынах сүөһү ахсаана былырыыҥҥы туһааннаах кэмнээҕэр 86 нан, төрүүр ынах ахсаана 34 нэн элбээтэ. Нэһилиэккэ 1 416 ынах сүөһү уонна 559 сылгы баар. Сыллата 600 тэн тахса туонна үүтү туттараллар. Манна астанар йогурт, суорат, чохоон, арыы Ньурбаҕа киллэриллэн хамаҕатык батарыллар.
«Сиибиктэ» — улуус улахан бааһынай хаһаайыстыбата
Кэргэннии Любовь Васильевна уонна Степан Васильевич Ивановтар 2000 сылтан иилээн-саҕалаан үлэлэтэр «Сиибиктэ» бааһынай хаһаайыстыбалара киэҥ хайысхалаах үлэтинэн киэҥник биллэр. Хаһаайыстыба 2004, 2007 уонна 2011 сыллардааҕы үлэтин түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ Бэрэсидьиэнин Гранынан наҕараадаламмыта. 2008 сыллааҕы үлэтин түмүгүнэн «Бастыҥ сибиинньэ иитэр бааһынай хаһаайыстыба» номинация кыайыылааҕа буолбута. Кэлин ынах сүөһүнү иитиигэ күүскэ ылсан таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Дэриэбинэҕэ киириигэ уруккута «Сүлэ» ХЭТ туогун атыылаһан ылан база гынан олохтоохтук оҥостон үлэлии олороллор. 10 ча сыллааҕыта 100 ынах сүөһүгэ аналлаах хотоннорун саҕалаабыттарын «Дьиэ кэргэн хаһаайыстыбата» диэн ылбыт Граннарын үбүнэн ситэрэн үлэҕэ киллэрбиттэрэ.
Ыал аҕа баһылыга, хаһаайыстыба тутаах үлэһитэ Степан Васильевич кэпсииринэн, федеральнай бырагыраамаҕа киирсэн «Дьиэ кэргэн фермата» диэн 15 мөлүйүөн солкуобай суумалаах грант ылбыттар.
«10 мөлүйүөҥҥэ 600 м2 иэннээх, 100 сүөһүгэ аналлаах хотон тутуннубут, туох-баарын барытын ситэрэн, — диир кини. — Пандемиянан сибээстээн, куонкурус ыам ыйыгар буолуохтааҕын, от ыйын бүтэһигэр ыыппыттара. Түмүгэ биллэн, харчыта атырдьах ыйыгар түспүтэ. Уолаттар балтараа ый иһигэр үлэтин барытын ситэрэн-хоторон, үлэҕэ киллэрдилэр. Алексей Иванович Аммосов улууска кэлэн араас тутууга үлэлээбитэ хаһыс да сыла. Былырыын Чуукаарга хотон туппута, ол иннинэ Ньурба куоракка «Чиллэ» б/х (Зедгенидзевтэр) хотоннорун уонна Күндээдэҕэ үүт собуотун тутан үлэҕэ киллэрбитэ. Уолаттар түргэннэрэ-тарҕаннара, сыаналара да киһи санаатын иһинэн, онон бэркэ туттулар диэн астына бэлиэтиибин.
Итиэннэ тиэхиньикэбит эргэрэн испитэ, онон 4 мөлүйүөҥҥэ тиэхиньикэ ыллыбыт. Оттуур тиэхиньикэни уонна 2 тыраахтары. 3 улахан тиэхиньикэ эбиллэн үлэлиир кыахпыт улаатта. Быйыл 2 хотонунан 200 тэн тахса сүөһүнү кыстатыахпыт. Аһылык базатын үчүгэйдик тэриннибит. 500 т сиилэстээхпит уонна 320 тан тахса туонна оттоохпут, хаачыстыбата отой үчүгэй.
“Ынах үүтэ тылыгар” дииллэринии, ынахтар барахсаттар төһө үүтү биэрэллэрэ аһылыктан тутулуктаах.
Балаҕан ыйын 15 күнүттэн саҕалаан сиилэһи күүскэ сиэтэ турабыт. Билигин 70 тан тахса ынах ыана турар. Аҥаардара Алтаай боруодата (2013 с. 40 сүөһүнү аҕалбыппыт), аҥаардара симментал ынахтар. «Алтаайдар» Ньурба сиригэр этэҥҥэ үөрэнэн, манна төрөөбүттэр үүт биэрэллэрэ үчүгэй. 8 үлэһиттээхпит, уолбут Василий хаһаайыстыбаҕа тэҥҥэ үлэлэһэр. Өссө биир үлэһити эбии ылыахпыт, оччоҕо сөп буолуо. Син сынньалаҥ соҕустук сылдьалларын курдук тэрийэ сатыыбыт. Сорохтор уопсай дьиэҕэ олороллор, сорохторго манна олохтоох дьаһалта дьиэ булан көмөлөспүтэ. Сорохтор Ньурбаттан эргийэ сылдьаллар, дьоммутун сарсыарда киллэрэбит, киэһэ таһаарабыт. Манна үрдүттэн эбиэттииллэр, дьиэлэрин курдук сылдьаллар. Инникитин сүөһүбүт ахсаанын өссө элбэтэн иһиэхпит. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн маннык бырагыраама баара олус көдьүүстээх уонна махталлаах».
Ньурба быйаҥнаах ходуһатыгар саха сүөһүтүн сөргүтэргэ ылыстылар
Ньурба улууһун олохтоохторо соторутааҕыта Акана нэһилиэгин Чкалов учаастагар Амматтан, Горнайтан уонна Намтан 50 төбө саха сүөһүлэрэ кэлбиттэрин олус сэҥээрбиттэрэ. Саха боруода сүөһүлэрэ иккистээн эргиллиилэрэ улууска бэлиэ түгэн буолбута.
«Саха сүөһүтэ» СӨ хааһынаттан үбүлэнэр тэрилтэтин салайааччыта Александр Артемьев эппитинэн, салгыы бу үлэ ыытыллан, саха сүөһүтүн ахсаанын 150 тиэрдэр сорук турар. Саҥа хотон үлэҕэ киириэр диэри саха сүөһүлэрэ 2 өрөмүөннэммит хотоҥҥо көрүллэн тураллар. Миэстэтигэр 30 туонна от баар, атыылаһыллар 70 туонна эмиэ булуллубут. Биригэдьиир Андрей Игнатьев салалтатынан Юрий Петров уонна Захар Иванов үлэлииллэр.
Чкаловка бу сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи туругунан 69 киһи пропискалаах, ол эрээри дьиҥэ олорооччута 30 ча эрэ киһи. Арай сайын оҕолор-сиэннэр кэллэхтэринэ, киһитэ элбии, сэргэхсийэ түһэр. Оттон билигин саха сүөһүтүн иитиитин кытта учаастакка иккис тыын киллэрэргэ былааннаах үлэ барар. Сайын «Антипин» ИП-нан 18 км усталаах Акана-Чкалов суола өрөмүөннэнэн, суоллара лаппа тубуста.
Аканаттан төрүттээх биир дойдулаахтара Владислав Торохов салайан үлэлэтэр «Масстрой» ХЭТ тэрилтэ 100 төбөҕө аналлаах саҥа хотону тутан бүтэрэн эрэллэр. Бу күннэргэ 75 м усталаах, 11 м кэтиттээх хотон олуга бүттэ, каркааһын туруоруута саҕаланна. Аны 5х5 км кээмэйдээх үлэһиттэр сынньанар дьиэлэрин тутан бүтэрэн эрэллэр. Чкалов дьоно төрөөбүт түөлбэлэрэ сэргэхсийбититтэн санаалара көнньүөрэн сылдьар.
«Саха сирэ» хаһыакка, edersaas.ru саайтка анаан
Афанасий ИВАНОВ, Геннадий АНТОНОВ.