Ньурба оройуонун баһылыга АЛРОСА-лыын үлэтин-хамнаһын туһунан

Оскуола үөрэнээччилэрэ оптуобуска 5 солкуобайынан айанныыллара, электроннай гидтэри “үлэҕэ ылан” мусуойу саҥардыы, уһуйааннары уонна оскуолалары, култуура уонна успуорт эбийиэктэрин тутуу, ону сэргэ сылгы мэгэдьэк боруодатын тупсарыы, Ньурба оройуонун дьаһалтата АЛРОСА дивиденнэрин хайдах туһанарын уонна ГОК дириэктэрэ бэйэлэрин биир дойдулаахтара буоларын туһунан Ньурба улууһун баһылыга кэпсээтэ.

edersaas.ru

Ньурба оройуонун баһылыга Алексей Иннокентьевтыын биһиги Саха сирин аҕыс улууһугар төлөнөр алмаастаах дивиденнэр дьылҕаларын туһунан тус бырайыакпыт чэрчитинэн кэпсэттибит. Ньурба оройуона – улахан Хайа-байытар кэмбинээт (ХБК) баар АЛРОСА сүрүн сырьевай базаларыттан биирдэстэрэ. Улуус баһылыгын кытары кэпсэтиибитин олохтоохтор Ньурбатааҕы Хайа-байытар кэмбинээккэ (ХБК) үлэлии киирэллэрэ төһө чэпчэкитин интэриэһиргээбиппититтэн саҕалаатыбыт.

Алексей ИННОКЕНТЬЕВ:

— Ньурбатааҕы Хайа-байытар кэмбинээккэ бэйэбит дьоммут аҕыйаҕа суохтар. Уопсайынан, АЛРОСА-ҕа үлэлиэххин баҕардаххына, үөрэнэргэ бэлэм буоллаххына, өрөспүүбүлүкэ атын олохтоохторугар тэҥнээтэххэ, ньурбалар үлэҕэ ылыллар кыахтара, арааһа, улахан. Оттон 2019 сылтан профориентацияҕа муниципальнай бырагыраама үлэлиир, манна бүддьүөт үбэ көрүллэр. Биһиги инникитин суоппардарбытын үлэҕэ ылылларын курдук, кинилэри АЛРОСА стандартарынан хос үөрэтэбит. Биһиги дьоммутун бастакы уочаратынан ылалларын туһугар Ньурбатааҕы ХБК салалтатын кытары үлэлиибит. Кэмбинээккэ улахан таһаҕаһы таһар эбэтэр атын да анал тиэхиньикэҕэ суоппар миэстэтэ таҕыста да, биһиги дьоммутун үлэҕэ ылаллар.

Ньурбатааҕы ХБК дириэктэрэ Анатолий Васильевич Платонов биһиэхэ Антоновкаҕа улааппыта, сэттис кылааска диэри үөрэнэн баран, Үөһээ Бүлүүтээҕи физика-математика оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Кини биһиги бэлэмнээбит ыччаттарбытын үөрэ-көтө ылар.

– Алексей Михайлович, Өлөөн уонна Ньурба оройуоннара (АЛРОСА аҕыс улууһуттан кинилэр эрэ) социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы туһунан хампаанньаны кытары дуогабардаахтар. Ити дуогабарынан эһиги сыл аайы өссө 300 мөлүйүөнтэн тахса солкуобайы ылаҕыт. Ньурбаларга туох иһин итинник  тиксэрий?

-Ньурбатааҕы ХБК биһиэхэ Накыыннааҕы баайдаах сиргэ үлэлиир. Экологияҕа АЛРОСА дьайыыта, атыттарга тэҥнээтэххэ, эмиэ улахан. Хампаанньа даҕаны бэйэтэ баар сиригэр олох араас хайысханан сайдарыгар интэриэстээх, ол иһин итинник дуогабардаахпыт. 2018 сылга диэри Ньурба оройуонун социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан дуогабары “АЛРОСА-Ньурба” кытары түһэрсибиппит. Оттон 2019 сыллаахха “АЛРОСА-Ньурба” суох буолбутугар, социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы туһунан инникитин хос түһэрсии оҥорор бырааптаах, АЛРОСА-ны кытары үс сыллаах дуогабар түһэрсибиппит.

-1997 сыллаахха Ньурба куорат статуһун ылбыта. Куорат буолбутугар учууталлар, быраастар тыа сиригэр көрүллэр чэпчэтиилэрин сүтэрбиттэрэ. Куоракка тыа сирин статуһун төнүннэриэн баҕалаахтар суохтар дуо?

-Итинник кэпсэтиилэр дьоһуннаах таһымҥа суохтар. Куорат статуһа үчүгэйдик сайдарга көмөлөһөрүн бары өйдүүллэр. Билигин дьоҕус куораттар сайдыыларыгар федеральнай бырагыраама баар, онуоха өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбата онно киирэрбитигэр көмөлөһөр. Куорат диэн анал ааттаахпыт барыбытыгар үрдүк сыалы-соругу туруорарга күһэйэр. Ол курдук, кэнники үс сылга 300 мөлүйүөн суумаҕа куорат уулуссаларыгар муостаны туоруур сирдээх 7 килэмиэтири аспаллаатыбыт. Үбү бүддьүөт таһынааҕы пуондаттан, о.э. АЛРОСА дивиденнэриттэн уонна социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыы туһунан дуогабартан киирэр үптэн, туттубуппут.

2022 сылга Ньурбаҕа сууккаҕа тыһыынча кубометрга канализационнай-ыраастыыр станцияны үлэҕэ киллэрэргэ былаанныыбыт. Билигин 126 муниципальнай септиктэн сууккаҕа 500-600 кубометры Ньурбаттан 8 килиэмэтир ыраах сирдэ таһабыт. Бырайыакпытын номнуо сакаастаабыппыт, эһиил экология экспертизатын биэриэхтээхпит. Баар полигону рекультивациялыырга федеральнай бырагыраамаҕа киириэхпит, ол – Арассыыйа бүддьүөтүттэн 600-700 мөлүйүөн солкуобай. Саҥа полигоны тутуохпутун эмиэ наада, ол гынан баран, хантан харчы киириэхтээҕэ билиҥҥитэ олох биллэ илик. Арааһа, биһиги хос үбүлэһэн, өрөспүүбүлүкэттэн буолара буолуо. Билигин эмиэ бырайыак оҥоро сылдьабыт.

-Биһиги АЛРОСА аахсыйаларыттан дивиденнэри ылар элбэх улуус баһылыктарын кытары кэпсэттибит. Кинилэр бары, биир киһи курдук, дивиденнэр бырыһыаннарын инникигэ тирэҕирэн инвестиция бырайыактарыгар ыыталларын туһунан этэллэр.

-Биһиги кинилэртэн уратыта суохпут. Дивиденд үбүнэн сүүстэн тахса социальнай эбийиэги туттубут. Нэһилиэктэргэ олох тупсарыгар, нэһилиэк иһигэр уонна нэһилиэктэр икки ардыларыгар суолу оҥорууга биэрэбит. Арааһа, “Гражданнар кэккэ араҥаларын олорор усулуобуйаларын тупсарыы” диэн муниципальнай бырагыраама Арассыыйаҕа Ньурба оройуонугар эрэ баара буолуо. Холобур, хаарбах дьиэлэртэн көһөрүү федеральнай бырагыраама элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ эрэ анаан үлэлиир. Оттон биһиги 2018 сылтан тыыл бэтэрээннэрэ уонна I группалаах инбэлииттэр олорор хаарбах уонна саахалланар кутталлаах чааһынай дьиэлэрин олохтоохтук өрөмүөннээһиҥҥэ мөлүйүөнүнэн солкуобайы көрөбүт.

Быйылгыттан ыла “Ньурбатааҕы ийэ хапытаала” муниципальнай бырагыраама үлэлээтэ. Дьиэ кэргэҥҥэ төрдүс оҕо төрөөһүнүгэр 100 тыһыынча солкуобайы биэрэбит. 2020 сылтан 7-14 саастаах оскуола үөрэнээччилэрэ бары оптуобуска, атыттар курдук 25 солкуобайынан буолбакка, 5 солкуобайынан айанныахтара. Ити барыта – АЛРОСА дивиденнэрэ. Манна даҕатан эттэххэ, үп сорҕотун биһиги сылгы мэгэдьэк боруодатын тупсарыыга биэрэбит. Суолу уонна оскуолалары тутуу эбэтэр оҕолорго уонна тыа хаһаайыстыбатыгар инвестиция да буоллун – маны барытын инвестиция бырайыактарынан ааҕабын.

-Алексей Михайлович, тото-хана олорор кэмнэр ааспатахтарын да иһин, туораан эрэллэр. АЛРОСА пандемияттан сылтаан алмаас-бриллиант ырыынагар аллараа түһүү буолбутуттан, 2020 сыл бастакы аҥаарынааҕы икки ардынааҕы дивиденнэр төлөммөттөрүн туһунан биллэрбитэ. Сыл түмүгүнэн инникибит эмиэ туман курдук – эмиэ пандемия майгытыттан-сигилититтэн тутулуктаах. Алмаастан киирэр харчыта суох олорор ыарахан буолара буолуо дуо?

-Кыһалҕалар бааллар. Биһиги оройуон үс сыллааҕы сайдыытын былаанын ылынарбытыгар пандемия буолуон туһунан ким да толкуйдаабатаҕа биллэр. Биһиги тутуута эбэһээтэлистибэлэрдээхпит, нэһилиэктэргэ бүддьүөттэр икки ардыларынааҕы субсидиялары уурбуппут… Биллэн турар, билигин ыарахан буолуо. Өрөспүүбүлүкэ куруук: «Эһиги дивиденнэрдээххит, бэйэҕит дивиденнэргитинэн сайдыҥ”, – диэн этэрэ. Оттон билигин өрөспүүбүлүкэ эмиэ харчыта суох буолуо. Хайдах буолуохпутун толкуйдуубут. Билиҥҥитэ былааннарбытын уларыппаппыт, балаһыанньа хайдах сайдарын кэтээн көрөбүт. Ол гынан баран, арааһа, тугу эрэ тохтотон эрэргэ тиийэрбит буолуо.

ххх

2011-2019 сылларга Ньурба оройуонугар 2 миллиард 328 мөлүйүөн суумалаах дивиденнэр киирбиттэрэ. Бу үбүнэн сүүстэн тахса социальнай эбийиэк тутуллубута уонна тутуллар;

2020 сылтан саҕалаан, биһиги оройуоммут “Ньурбатааҕы ийэ хапытаала” бырагырааманан эдэр ыалга дивидентэн ылан, 100 тыһыынча солкуобайы биэрэр. Ону сэргэ, төрдүс оҕо төрөөтөҕүнэ, төлөбүр оҥоһуллар, ону уонтан тахса дьиэ кэргэн ылла;

Тулаайах уонна төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолор уочаратынан олорор дьиэнэн хааччыллаллар. Быйыл кинилэртэн үс киһиэхэ, бигэргэтиллибит испииһэгинэн, олорор дьиэ бэриллэр. Ньурба оройуона үбүлэһиигэ бэйэтин өлүүтүн дивиденнэртэн төлүүр;

Кыра дохуоттаах уонна элбэх оҕолоох ыал оҕолоро куорат иһинээҕи оптуобустарга айаннара 25 солкуобайтан 5 солкуобайга диэри кыччаата. Нэһилиэнньэ махталын учуоттаан, 2020 сылга Ньурба уонна Антоновка 7-14 саастаах үөрэнээччилэрэ бары 5 эрэ солкуобайынан айанныыр буолуохтара. 5 мөлүйүөн солкуобай суумалаах чэпчэтиилээх тариф оҥоһуллубутунан сибээстээн, судсидия АЛРОСА дивиденнэриттэн бэриллэр. Хорула, Маар, Хаҥалас, Үөдэй, Чуукаар, Чаппанда, Дьиикимдэ уо.д.а. сэлиэнньэлэргэ саҥа оскуолалар уонна уһуйааннар тутуулара ыытыллар. 2019 сылга дивиденнэр суоттарыгар Убайааҥҥа успуорт саалата, Күндээдэҕэ 50 миэстэлээх оҕо уһуйаана үлэҕэ киллэриллибиттэрэ. Ньурбаҕа «Вертолетка» дьоҕус оройуонугар 280 миэстэлээх Оҕо сайлар киинэ тутуллар;

Маалыкай сэлиэнньэтигэр Эстетика киинин тутуу түмүктэннэ, Антоновкаҕа Култуура уонна духуобунас киинин тутуу толору хаамыынан бара турар. 170 миэстэлээх Култуура дьиэтин тутуу бырайыага оҥоһулла сылдьар. 2019 сыллаахха Убайаан дьоҕус оройуон олохтоохторугар бибилиэтиэкэ саҥа дьиэтэ тутуллубута;

К.Д.Уткин аатынан Норуоттар доҕордоһууларын мусуойугар саҥардар үлэлэр түмүктэнэн эрэллэрин туһунан ураты бэлиэтиэххэ сөп. Бу электроннай гиидтэргэ тиийэ сыыппаралаах технологиялар туһаныллар, саҥа форматтаах сүҥкэн мусуой буолуоҕа;

2019 сылга Хорула сэлиэнньэтигэр элбэх хайысхалаах киин дьиэтэ үлэҕэ киирбитэ;

2016-2020 сылларга тыа сиригэр эдэр исписэлиистэри тардар туһугар Хаҥалас, Чуукаар, Маар, Өгөлдьө, Акана, Хорула, Киров, Үөдэй уонна Маалыкай сэлиэнньэлэригэр 4 кыбартыыралаах, аныгы стандарка эппиэттиир уопсай дьиэлэр тутулуннулар. Инникитин маннык уопсай дьиэлэр Дьаархаҥҥа, Малдьаҕарга, Сүлэҕэ, Мархаҕа уонна Күндээдэҕэ баар буолаллара былааннанар;

Оройуон дьону хаарбах уонна сууллар кутталлаах олорор дьиэлэртэн көһөрүү бырагырааматын 2025 сылга түмүктүүр сыалы-соругу ылыммыта, ону хос үбүлээһин эмиэ дивиденнэртэн ылыллар;

IT-паркаҕа саҥа көлүөнэ көмпүүтэрин тиэхиньикэтэ атыылаһыллан. ИТ-куб дьиэтэ тутуллар, Марха уонна Маалыкай сэлиэнньэлэригэр “Точка роста” сыыппаралаах кииннэр толору сэбилэннилэр. “ВОЛС-Ньурба” көмөтүнэн, бэл, ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннар, ол иһигэр, Накыын баахта бөһүөлэгэ, түргэн тэтимнээх Интэриниэтинэн туһаналлар. Сыыппаралааһын эйгэтигэр судаарыстыба-чааһынай бииргэ үлэлээһин туһаныллыбыта;

Дивиденнэр суоттарыгар Ньурба 1 №-дээх оскуолатыгар таһаҕас тиэйэр массыына ылыллыбыта, тутуу сыаҕа олус туһалаахтык үлэлиир. Ньурба тэрилтэлэрин миэбэллэрин бу оскуолаҕа оҥороллор;

Искэн ыарыыларын сэрэтиигэ уонна эмтээһиҥҥэ 2020 сылга 5 мөлүйүөн солкуобай бэриллибитэ. Искэн ыарыылаах 12 киһиэхэ эмп-том атыылаһалларыгар уонна айаннарын ороскуотун төлүүргэ 752 000 солкуобай бэрилиннэ. Марха уонна Маалыкай учаастактааҕы балыыһаларыгар анаалыс ыларга анал лабораториялар ылылыннылар. Дивиденд суотугар “Ньурба дуоктара” муниципальнай бырагыраама үбүлэнэр;

Алмаастаах дивиденнэр көмөлөрүнэн Ньурбаҕа уулуссаларга 280 миэтэрэ, Антоновкаҕа 800 миэтэрэ аспаалы ууруу түмүктэннэ. Убайааннааҕы дьоҕус оройуоҥҥа уонна куорат Чусовской аатынан уулуссатыгар үлэ саҕаланна (964 миэтэрэ). Ньурба-Быһыттаах-Маалыкай-Хатыы (26 килэмиэтир), Хатыҥ Сыһыы-Сайылык (44), Ньурба-Сүлэ (3,9) хайысхаларынан суол болотунатын ууруу бүтэрэ чугаһаата;

Бу нэһилиэктэр икки ардыларыгар урут айан олус ыарахан этэ, аны кыһалҕа номнуо быһаарылынна. Маалыкайга диэри “салгын сыттыга” сылдьар, субсидия бэрилиннэ;

Дивиденнэринэн оройуон нэһилиэктэригэр алта хотон тутулунна, пиэримэрдэргэ уонна чааһынайдарга өйөбүл араас миэрэлэрэ көрүллэллэр, биир лиитэрэ үүтү туттарыыга 5 солкуобай кээмэйдээх оройуоннааҕы субсидия көрүлүннэ уо.д.а. Мэгэдьэк боруодатын тупсарарга үп көрүллэр. Ньүөлсүтүү, ыһыы уонна от хампаанньаларын, Ньурбатааҕы көтөр фабрикатын эмиэ диведенд үбүнэн өйүүбүт. Дьоҕус уонна орто биисинэскэ чэпчэтиилээх кирэдиит (3-4%) киллэрилиннэ, 2019 сылга бу сыалга-сорукка 12 мөлүйүөн солкуобай бэриллибитэ;

Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сылынан сибээстээн, Ньурба куоракка Кыайыы болуоссатыгар өрөмүөн уонна саҥардыы үлэлэрэ, тыыл бэтэрээннэригэр пантеоне ыытылыннылар, Феодосий Донскойга аналлаах архитектура-уус-уран композиция тутуута түмүктэннэ. Быйылгы үбүлүөйдээх сылга Аҕа дойду Улуу сэриитин бэтэрээнигэр 50 тыһыынча солкуобай суумалаах биир кэмнээх көмө оҥоһулунна. 191 тыыл бэтэрээнэ 3000, сэрии оҕолоро (589 киһи) 1000 солкуобайы ыллылар. Манна 1 мөлүйүөн 212 тыһыынча ороскуоттанна;

Ураты болҕомто тыыл бэтэрээннэрин уонна I группалаах инбэлииттэр олорор усулуобуйаларын тупсарыыга ууруллар. Маныаха олохтоох өрөмүөнү ыытарга 2018-2019 сылларга 20 мөлүйүөннүү, 2020 сылга 10 мөлүйүөннүү бэриллибитэ. 2019 сылга олохтоох дьаһалталар сайаапкаларынан харчынан көмө тыыл 45 бэтэрээнигэр, бастакы группалаах 50 инбэлииккэ, ДЦП ыарыылаах оҕолордоох биэс ыалга уонна бойобуой дьайыылар биир бэтэрээннэригэр бэриллибитэ;

АЛРОСА дивиденнэринэн Маалыкай, Маар, Киров, Дьаархан, Чуукаар, Быһыттаах уонна Өгөлдьө сэлиэнньэлэригэр ууну ыраастыыр станциялар тутулуннулар, иһэр ыраас уу биир лиитэрэтэ 1,5 эрэ солкуобай. Аҕыйах дохуоттаах нэһилиэнньэҕэ субсидия көрүллэр.

Сергей СУМЧЕНКО суруйуутуттан тылбаас