Ньурбаҕа — “Норуот көҕүлээһинин сыла”

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

2022 сыл олунньутугар Ньурба улууһун баһылыга Алексей Иннокентьев көҕүлээһининэн Ньурбаҕа “Норуот көҕүлээһинин сыла” биллэриллибитэ. Сонно тута эспиэрдэр хамыыһыйалара тэриллэн оройуон нэһилиэктэригэр тахсан дьонтон сайаапкалары тутан, үлэлээн барбыттара. Саҥа үлэни түстээн биир дойдулаахтарыгар туһа аҕалан, барыс киллэриниэн баҕалаахтар бэрт үгүс бырайыактара көрүллүбүттэрэ. Икки түһүмэхтээх күрэх түмүгүнэн 228 бырайыак биһирэнэн, 72 134 043 солкуобай суумалаах граны ылбыттар. Грант тутааччылар билигин туох ситиһиилээхтэрин, былааннаахтарын туһунан сорохторун кытта көрсөн кэпсэттим.

Тихон Григорьев, Түмүк олохтооҕо, ассенизатор массыына суоппара:

— Улуустан элбэх көмө кэлэр, биһиги алта оҕолоох ыал буолан туһаммыппыт элбэх. Быйыл сибиинньэ түҥэппиттэрэ, бастаан элбэх оҕолордооххо, онтон икки чооску
оҕотун ылан сайылатан эрэбит. “Норуот көҕүлээһинин сылын” чэрчитинэн дойдум дьонугар туһалаах буолаарай диэн, фекалка массыына үлэлэтиэм диэн бырайыак суруйан кыттыбытым. Хата бырайыакпын нэһилиэк дьаһалтата өйөөн, баһылык солбуйааччыта Мичилиинэ Васильевна Никифорова бырайыак суруйууга көмөлөспүтэ.
Дьон олоҕо тупсан иһэр, онон сайдыы баран, биһиги нэһилиэкпитигэр 70‑ча ыал септиктээх дьиэ туттан олорор. Урут туттуллубут ууну оботторорго 39 км ыраах сытар Ньурба куораттан фекалка сакаастаһар этилэр. Онтукаҥ кырата 3–4 сакааһы мунньан баран эрэ кэлэр буоллаҕа, биир сакаас аайы сүүрбэт. Онон дьиҥнээх кыһалҕа үөскээн турар этэ, ол иһин бырайыакпын биһирээбиттэрэ.

Грант быһыытынан 200 тыһыынча ылан, бэйэм 300 тыһыынчаны эбэн, 500 тыһыынча кэриҥэ сыаналаах массыынаны Дьокуускайтан атыылаһан аҕаллым. Дьэ уонна үлэлиэм буоллаҕа.

Егор Сидоров, Маар олохтооҕо, былаастыгынан иһит, тыы оҥорор:

— Урут Ньурба олохтоохторо 1 куб иэннээх улахан буочукалары Дьокуускайтан тиэйэн аҕалар этилэр. Ортотунан тиэйиитигэр биэс тыһыынча солкуобай кэриҥэ төлүүллэр этэ. Бу дьиҥэр, салгыны тиэйэн аҕалыы кэриэтэ. Онон бастаан тургутуу курдук, кыра, улахан иһиттэри оҥорон көрбүтүм. Дьон хамаҕатык ылалларын өйдөөн, бу хайыс-
хаҕа үлэлиэххэ сөп эбит диэн гарааспар сыах курдук тэриммитим. Бастаан бэйэм дэриэбинэм дьонун 1, 0,5, 0,3 куб иэннээх иһиттэринэн хааччыйбытым, уу кутарга, муус харайарга атыылаһаллар. Онтон атын нэһилиэктэр эмиэ бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн сакаастаһар буолбуттара. Итинтэн улахан иэннээх маллары оҥоруохпун гарааһым аана эрэ мэһэйдиир — улахан оҥоһук батан тахсыбат. Биир кэскиллээх, атын нэһилиэктэргэ “импортанар” табаар — былаастыктан оҥоһуллар тыы. Икки киһини уйар дьоҕус оҥочолору эр дьон астынан атыылаһар.

Үлэм биир атахтыыр өттүнэн оҥорор матырыйаалбын аҕалыы этэ. Биирдэ ыларбар иккилии туонна полипропилен лиистэрин Москваттан сакаастыыбын, онтукам 100 тыһыынча солкуобай буолар, массыынанан тиэйиитэ 20 тыһыынча. Билигин пуойаһынан аҕалар туһунан толкуйдуубун, бытаан соҕус эрээри, сыаната икки бүк чэпчиир. “Норуот көҕүлээһинин сылын” чэрчитинэн ылбыт гранмынан матырыйаал атыыласпытым. Үлэм сылы быһа биир кэлим буолбатах, кыһын аҕыйыыр, сайын элбэҕи сакаастыыллар, ардыгар матырыйаал тиийбэт. Онон сыахпын сайыннарарга үлэм сайдыытын тэтимэ лаппа түргэтээтэ. Кэлэр кэмҥэ саҥа дьоҥҥо туһалыыр оҥоһуктары олоххо киллэрэр былааннаахпын, билигин быһа саҥаран кэбиспэт гына, былааммын эппэппин.

Егор Билюкин, Чуукаар олохтооҕо, шиномонтаж арыммыт:

— Чуукаар нөҥүө үс дэриэбинэ массыыналара ааһаллар, ону өйдөөн, массыына көлөһөтүн уларытар үлэнэн дьарыгырар туһунан санаа киирбитэ. Инньэ диэн, “Норуот көҕүлээһинин сыла” күрэх арыллыбытын истэн сайаапка түһэрбитим, самозанятай быһыытынан. Онно “түһалаах үлэни оҥорор былааннаах эбиккин” диэн бырайыакпын биһирээбиттэрэ. Үп көрөннөр, Дьокуускайтан үлэлиир тэриллэрбин, компрессор, кэтэрдэр ыстаныак, көтөҕөр домкрат ылан кэлбитим. Дьон син сылдьар, холобур, билигин от тиэхиньикэтин оҥоруу үгэнэ. Дьон тыраахтар, мунньар тэрил көлөһөтүн оҥорторо аҕалар, билигин тыын харбас кэм буоллаҕа, ыксал тэтиминэн үлэлиибин.

Уопсайынан, дьон үчүгэйгэ түргэнник үөрэнэр эбит. Маныаха диэри бэйэлэрэ оҥостон кэллэхтэрэ дии, баҕар, саҥа өҥөҕө наадыйыахтара суоҕа диэн саарбахтыыр дьон баара, оннук буолбатах эбит. Оннооҕор массыына сууйуу өҥөтө эмиэ олус үчүгэйдик барда. “Кёрхер” диэн сууйар массыына ылбытым, 500 солкуобайга массыына кээмэйиттэн тутулуга суох сууйабын. Дьон массыынаны, мотуорун сууйтарар, тыраахтары, матасыыкылы кытта аҕалаллар. Ардах эҥин кэнниттэн суоппар хамаҕатык кэлэр. Кирдээх массыынанан сылдьары дьон-сэргэ сүөргүлүүр буолбут. Онон күн аайы сакаасчыт кэлэ турар.

Улууспут дьаһалтата саҥа саҕалыыр дьону өйүүр бачыымнара олус туһалаах буолла диэххэ наада. Үлэ, өҥөнү оҥоруу сайыннаҕына, дьон үчүгэй олоҕу амтаһыйан истэҕинэ дойдубутугар сайдыы кэлэрэ түргэтээн иһиэ турдаҕа. Онон оройуоммут дьаһалтатыгар, чуолаан баһылыкпытыгар Алексей Михайловичка бу көмө иһин махталым муҥура суох.

Николай Иванов, Антоновка олохтооҕо, дьиэ тутааччы:

— Бэйэм тутуу үөрэхтээхпин. Дьокуускайга үөрэнэ сылдьан СИП-панель диэн матырыйаалынан дьиэ туталларын сэҥээрбитим. СИП-панель (структурно-изоляционнай панель) диэн, боростуойдук быһаардахха, икки өттүттэн бөҕө дуоскаларынан (биһиги ОСП диэн ориентированно-стружечная плита диэни туттабыт) бүрүллүбүт сылааһы тутар матырыйаал (пенополистирол) буолар, “бутерброд” курдук. Саха сиригэр саҥа үөдүйэн эрэр этэ, ол иһин сайын тутуу биригээдэтин наймылаһан СИП-панелы кытта үлэлииргэ үөрэммитим. Уонна быйыл саас доҕотторбун кытта үп холбоон, ити панеллары оҥорор тэрили Тольятти куораттан сакаастаан ылбыппыт.

Билигин тутуу маһын сыаната үрдээн, СИП-панель судургу буруус мастааҕар 30% кэриҥэ чэпчэки буолан турар. Уонна бу матырыйаал ыйааһына чэпчэки, тутар блоктара кэтит, онон тутуу сыаната лаппа чэпчиир, түргэтиир. Холобур диэн эттэххэ, ортотунан биир дьиэни 1,5 мөл. солк. кэриҥэ суумаҕа 1–2 нэдиэлэ иһигэр толору тутан туттарабыт. Дьиэ эрэ буолбатах, гараас тутуохпутун сөп, буруус дьиэҕэ эбии хос сыһыарыахпытын сөп. Сакаасчыт тугу баҕарарынан. Быйыл түөрт дьиэни толору тутан туттардыбыт, сакаас элбэх, дьон истиһэ-истиһэ кэлэр. Быйыл биһиэхэ тургутуу сыл буолар — туппут дьиэлэрбитигэр дьон кыстаан баран хайдах кэпсииллэринэн, аныгыс сыл сакаас киириэҕэ. Үлэбитигэр толору эрэллээхпин, эппитим курдук, Саха сиригэр бу технология номнуо туһаныллар, дьон хайгыыр. Биир доҕорум куоракка “Сатал” учаастагар СИП-панелынан дьиэ туттан олорор, “гааска, оттукка үлаханнык кэмчилээтим” диир. Үс сылга үлэбитин мэктиэлиибит.

Саас “Ньурба оройуонун дьаһалтата саҥа саҕалааччыларга өйөбүл биэрэр үһү” диэни истэн, “Норуот көҕүлээһинин сыла” бырайыакка кыттыбытым, эрэллээхтик көмүскэнэн, көмө үп ылбыппыт. Тутар матырыйаал ыламмыт, сайдыыбыт былаана лаппа түргэтээтэ. Саҥа саҕалыыр дьоҥҥо көмө көрөллөрө олус үчүгэй. Үлэтэ үчүгэйдик бардаҕына, оройуоҥҥа да үп киирэр, олохтоохторго даҕаны саҥа өҥөлөр үксүүллэр буоллаҕа.

Егор Карпов.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0