2018 сыл өрөспүүбүлүкэ кооператордарыгар үбүлүөйдээх сыл. Ол курдук, Саха сирин потребительскай уопсастыбаларын сойууһун – «Холбос» тэриллибитэ уонна Ньурба оройуонугар Чаппанда нэһилиэгэр кииннээн «Холбоһук» («Единение») диэн потребительскай уопсастыба тэриллибиттэрэ 100 сыллара бэлиэтэнэр.
Сэбиэскэй бырабыыталыстыба дьаһалынан тыа сиригэр бастакы кэпэрэтииптэр сэбиэскэй былаас маҥнайгы сылларыттан аһыллыбыттара. Ол курдук, Саха сиригэр өссө 1917 сыл бэс ыйыттан саҕалаан потребительскай уопсастыбалар тэриллибиттэр. Кинилэр ахсааннара 1918 сыл бүтэһигэр 33-кэ тиийбит. Ол иһигэр биһиги оройуоммутугар Чаппанда нэһилиэгэр кииннээн 1918 сыл бэс ыйын 1 күнүттэн «Холбоһук» («Единение») диэн потребительскай уопсастыба тэриллибит. Ити «Холбоһук» (Единение) уопсастыба тэриллиэҕиттэн саҕалаан биһиэхэ оройуон үгүс тыаларыгар кэпэрэтиип маҕаһыыннара арыллан үлэлээбиттэр.
1918 с. бүтүүтүгэр Ньурба оройуонугар итинник 4 уопсастыба: Куочайга «Мэҥэдьэк», Ньурбаҕа «Сбережение», Мархаҕа «Бэстээх», Чаппандаҕа «Лөчө» бааллара ыйыллар.
Онтон 1920 сыллаахха бу кооперативнай уопсастыбалар холбоһон, потребительскай сойууһу тэрийбиттэр. Бу сылтан саҕаланан Ньурбаҕа тэрээһиннээхтик таһаҕаһы аҕалар буолбуттар.
1924 сылтан оройуоннааҕы соҕотуопка хонтуората тэриллэн, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, сүөһү тириитин, сиэл- кутурук уонна да атын соҕотуопка көрүҥнэринэн күүскэ дьарыктаммыттара. Кэлин соҕотуопка хонтуоралара райпотребсойууска холбонон, соҕотуопка отделлара тэриллибиттэрэ.
Мархаҕа наспо 1928 с. тэриллибитэ, онно бастакы бэрэссэдээтэлинэн Акана ыччата Федоров Прокопий Давыдович үлэлээбитэ.
1929 с. Марха, Ньурба улуустара холбоһон, Мэҥэдьэк улууһа ааттаммыттара, онон потребсойуус Мэҥэдьэк аатын ылбыта.
Биһиги оройуоммут потребуопсастыбата 1935 сыллаахха Бүлүү уокуругуттан араарыллан, бэйэтэ «Холбоc» потребсойууска быһа бас бэринэн, туспа балаансалаах, устааптаах тэриллибит.
Бу уопсастыбаны бастакы тэрийээччилэринэн Бүлүү уокуругуттан бэрэстэбиитэл Лобашев, Бэстээх нэһилиэгин киһитэ Василий Григорьев, Малдьаҕар ыччата Василий Максимов эбиттэр. Итинтэн силис-мутук тардан, билиҥҥи Ньурба улуустааҕы потребительскай уопсастыбата төрүттэммит.
1936с. тус-туспа насполар холбоһон, оройуоҥҥа Марха, Араҥастаах, Маалыкай уонна Ньурба насполара бааллара. Ити кооперативнай эргиэн тэрилтэлэрэ тыа сирин олохтоохторун аһын-таҥаһын оҕуһунан, ат көлөнөн, өрүс устун кунгааһынан таһан хааччыйаллара. Түүлээх уонна соҕотуопка араас көрүҥнэрин нэһилиэнньэттэн хомуйаллара.
1957 с. оройуоҥҥа «Ньурба» сопхуос диэн ааттанан Антоновка бөһүөлэгэр кииннэнэн тэриллибитинэн сибээстээн, 1958 сыл муус устар ыйтан Ньурба совхозрабооба Араҥастаах сельпотын (наспотын) базатыгар тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн Араҥастаах сельпотун бэрэссэдээтэлэ Никифоров М.В. анаммыта. Ити саҕана Ньурба сельпота (наспота) суох оҥоһуллубута.
Ньурба совхозрабкооп территорията киэҥинэн, нэһилиэнньэтэ элбэҕинэн 1961 сыл муус устарга арааран Ньурба иһигэр поспо (поселковое потребительское общество) тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн Михайлов Н.И. анаммыта.
1967 с. «Марха» уонна «Маалыкай» насполара сопхуостар тэриллэннэр совхозрабкооп диэн уларытыллыбыттара. Бэрэссэдээтэллэринэн Марха совхозрабкоопка Егоров Н.И., Маалыкайга Анисимов Н.И. үлэлээбиттэрэ.
1980 сыл от ыйыгар Маалыкай совхозрабкооптан Чукаар уонна Ѳҥөлдьө маҕаһыыннара, бэкээринэлэрэ араарыллан «Чуукаар» совхозрабкооп тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн Михайлов Д.Т. анаммыта.
Наталья Иванова салалтатынан
Рынок ыар тыына ыган- үтүрүйэн, 1994 сыллаахха бары совхозрабкооптар, поспо холбоһоннор, биир салалталаах улуустааҕы потребительскэй уопсастыба (УПО) тэриллибитэ, бэрэссэдээтэлинэн Иванова Наталья Егоровна быыбардаммыта. Кэлин потребуопсастыба иһинэн «Кооператор», «Хлеб», «Сельхлеб», «Общепит», «Кыталык» диэн хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэлэр (ХЭТ) тэриллэн үлэлииллэр.
Билигин Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн олоҕун барытын кооперативнай эргиэн дьыалатыгар анаабыт, Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин хааччыйыы эйгэтин үтүөлээх үлэһитэ, Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин потребительскай кооперациятын бочуоттаах үлэһитэ, «Россия потребкооперациятын сайдыытыгар кылаатын иһин» диэн уордьаннаах, Ньурба улууһун уонна Түмүк нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо
Наталья Иванова, бырабылыанньа бэрэссэдээтэлинэн «Арассыыйа кэпэрэтиибинэй хамсааһынын эдэр лидерэ» бэлиэлээх, Чуукаар нэһилиэгин бочуоттаахх олохтооҕо Степанов Владимир Николаевич быыбарданан үлэлии олороллор.
А.Н.Николаева, 48 сыл кооперацияҕа үлэ ыстаастаах, Саха Ѳрөспүүбүлүкэтин потребкооперациятын бочуоттаах үлэһитэ, сэбиэскэй атыы- эргиэн туйгуна.