Ньукуолун күн Тускул быйылгы сайыны билгэлиир

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Бүгүн саха киһитэ күөххэ үктэнэр бэлиэ күнэ. Ньyкуолун күнүгэр норуот cиноптига Тускул быйылгы сайын хайдах буолуон туһунан анаарыытын билиһиннэрэр.

edersaas.ru

Былырыын өлгөм үүнүүлээх сайын кэлэн ааспыта: от да үүммүтэ, сир аһа да, оҕуруот да аһа дэлэй этэ. Оттон быйылгы сайыммыт хайдах буолуой? Бу туһунан бүгүҥҥү Ньукуолун күнүнэн бар дьонун эҕэрдэлээн туран, Тускул бэйэтин анаарыытын тиэрдэр:

Ыам ыйа урукку дьылларга тэҥнээтэххэ,  эрдэлээтэ уонна сүнньүнэн сылаас буолла. Ол курдук, Ньукуолун кэнниттэн сайыҥҥылыы куйаас күннэр үүнүөхтэрэ. Быйыл куйаастан курааннаабакка, быыстала суох ардаабакка,  орто сайын кэлэрэ сабаҕаланар. 2020 сылга диэри урукку курдук кураан да, уу да сыллар кэлиэхтэрэ суоҕа. 

 2020 сылтан халлаан куйаарбытыгар улахан уларыйыы буолар чинчилээх. Айылҕаны анаан чинчийэн үөрэтэр буоламмын,  күн эстиитэ чуумпураары турарын бэлиэтиибин.  Билигин күн эстиитэ 4 ахсааҥҥа тиийэн турар, 2020 сылтан 0 буолуохтаах. Оччотугар күн-дьыл эмискэ уларыйыаҕа — эмискэ тымныйыы, буурҕа, хаар, силлиэ ордук экватор аттыгар Европаҕа, Америкаҕа биллиэҕэ. Ити барыта сыыйа 10-20 сылынан буолуо. Оттон  Сибиир хоту сытар оройуоннарыгар сабыдыала кыра соҕус буолуо.

 2008, 1953, 1856 сыллар көрдөрүүлэрин анаан чинчийдим.  „Солнечная активность  Вольфа“ диэн күн эстиитин үөрэппит,  наукаҕа улахан суолун хаалларбыт учуонай Рудольф Вольф 1852 сыллаахха арыйбыт көрдөрүүлэригэр олоҕуран,  Быйылгы 2018 сыллааҕы сайыҥҥа маннык анаарыы-сабаҕалааһыны  оҥордум. 

 Бэс ыйа

Сайын саҕаланар бастакы дэкээдэтин уонна ахсынньы, тохсунньу ыйдарга тэҥнээтэххэ, быйыл кыһын тыаллаах соҕус этэ. Онон бэс ыйын уонна от ыйын саҥаларыгар киин улуустарга хаһыҥныан сөп.  Оҕуруоттаах дьон түүҥҥү кэмҥэ олордууларгытын көрө уонна теплицаҕытын  саба сылдьыҥ.

Киин улуустарга уонна Бүлүү бөлөх улуустарыгар орто соҕус ардахтаах буолуо. Бэс ыйын бүтэһик дэкээдэтигэр, ол эбэтэр Ыһыах кэмигэр үгүс улуустарга сайыҥҥылыы  +21 — + 27 кыраадыс куйаас күннэр  туруохтара.

 

Халыма-Индигиир улуустарыгар ахсынньы ыйга  сылыйа сылдьыбыта. Бу хоту улуустарга урукку сылларга тэҥнээтэххэ, бэс ыйыгар сөрүүн буолуо. Өймөкөөҥҥө быйыл ардахтаах дьыл. 

От ыйа

От ыйа саамай куйаас ыйынан биллэр. Ол эрээри киин, Бүлүү бөлөх, Халыма-Индигиир, Өймөкөөн улуустарыгар  от ыйа сөрүүн  буолуо. Ый иккис дэкээдэтигэр бу улуустарга салгын температурата +25 – +32 кыраадыска тиийиэҕэ. Онтон Өлүөхүмэ, Ленскэй, Мирнэй, Алдан курдук соҕуруу  улуустарга  салгын температурата +32 — +37 кыраадыска тиийэ куйааһырыаҕа. От ыйын бүтэһик дэкээдэтигэр бу улуустарга барыларыгар +26 кыраадыс итии  буолуо.

Ардах от ыйын саҥатыгар уонна бүтэһик күннэригэр баар. Нуорма быһыытынан түһүөҕэ, онон оттуурга саамай тоҕоостоох  кэм. От ыйын 10 күнүттэн 20 күннэригэр диэри ардаҕа суох күннэр туруохтара. Онон бу бэртээхэй кэми мүччү тутумаҥ. Оҕуруот бу кэмҥэ саамай ууга наадыйар кэмэ, от ыйын саҥатыгар түһэр ардахтан ууну эрдэттэн хаһаанаргыт ордук.

Атырдьах ыйа

Быйыл атырдьах ыйыгар өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар  тэҥинэн ардахтаах да, куйаас да күннэр туруохтара. Онон бу маннык күн-дьыл туруга  оҕуруокка да, сир аһыгар да олус туһалаах буолуо уонна от ыйынааҕы сөрүүн күннэри ситэрэн биэриэҕэ.

Өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар ичигэс сайыҥҥылыы күннэр хойукка дылы туруохтара диэн сабаҕалыыбын. Былырыыҥҥы курдук уһуннук ардыа суоҕа.  Онон күһүнэ үчүгэй буолан, сир аһа да, оҕуруот аһа бэрт өлгөмнүк үүнүөҕэ. 

Күндү доҕоттор, уйгулаах сайыммытыгар үктэнэр Ньукуолунунан истиҥник эҕэрдэлиибин! Быйаҥнаах сайыны  Сир ийэ отчут-масчыт, үлэһит сахаҕа анаан бэлэхтиир. Оттуур алааскытын-сыһыыгытын бэркэ болҕойон эргиччи көрүҥ. Олорор сиргит иитин-саҕатын анаарыҥ, күрүөлээҥ-хаһаалааҥ. Арыылаах-сыалаах аскыт бастыҥынан айах тутан, алгыстаах тылгытынан алҕааҥ. Ити барыта — саха ыччатын, омугун кэскилэ. Оччотугар Сир-дойду, Сир-уот, Сир-ийэ ичигэс тыынынан илгийиэ, сылаас хоонньугар хорҕотуо, итии хаанныаҕа, уһун тыынныаҕа. Тускуо!

Бүгүн — Ньукуолун күнэ. Күөххэ этэҥҥэ үктэммиппитинэн, доҕоттор! Сайыммыт быйаҥнаах буоллун!

Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска — интернеттэн.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0