Саҥа үүммүт 2022 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтэ автономияны ылбыта 100 сылын туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйэ буолар. Бу кэрэ-бэлиэ даатаны көрсө саха норуотун чулуу уолаттарын М.К.Аммосовы, П.А.Ойуунускайы, А.Г.Габышевы, Х.П.Шараборины кытта тэҥҥэ дойдутун, норуотун туһугар үлэлээбит-хамсаабыт Николай Васильевич Бубякин туһунан сырдатыахпын баҕарабын.
Н.В.Бубякин 1898 сыллаахха ахсынньыга Илин Хаҥалас улууһун (билиҥҥинэн Мэҥэ Хаҥалас) II Наахара нэһилиэгэр дьадаҥы бааһынай кэргэнигэр төрөөбүтэ. Аҕата Василий Михайлович-Уус Баһылай, ийэтэ Мария Петровна, ыаллыы I Холгума нэһилиэгиттэн төрүттээх дьахтар, этилэр. Уус
Баһылай маска даҕаны, тимиргэ даҕаны – барытыгар мындыр, дэгиттэр эбитэ үһү. Ол туһунан аймаҕа, үһүс көлүөнэ быраата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх бырааһа И.И.Бубякин бу курдук ахтар: “Уус Баһылай бэйэтигэр оҕуһунан үктэтэн эргитэр бурдук тардар миэлиҥсэ, бурдук ыраастыыр массыына оҥорбутун мин кыра сылдьан көрөр этим”.
Николай Васильевич сэмэй, үлэһит тыа ыалыгар төрөөбүт буолан, үлэҕэ-хамнаска эриллэн улааппыта. Дойдутугар Наахараҕа церковнай-приходской оскуола I-II кылаастарыгар В.Н.Седых диэн нуучча кыыһа учууталга, онтон III-IV кылаастарга Наахара бастакы учууталыгар, сырдатааччытыгар И.И.Платоновка үөрэнэн, ити оскуоланы туйгун сыананан бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн дьадаҥы киһи оҕото буолан салгыы үөрэммэтэх. 1916 сыллаахха билэр киһитин кытта көмүстээх Бодойбоҕо тиийэн бириискэ хонтуоратыгар суруксутунан үлэлээбит. Онтон дойдутугар эргиллэн кэлэн 1920 с. нэһилиэк өрөпкүөмүн сэкирэтээринэн үлэҕэ киирбит. 1921 сыллаахха проднолуогу хомуйуу боппуруоһунан командировкаҕа сылдьан, үрүҥнэргэ түбэспит. Бандьыыттар кинини 3 хонукка хаайан сытыарбыттар уонна күүс өттүлэринэн дьыала-куолу толорооччу суруксут оҥостубуттар, онтон сотору кэминэн буолас управлениетыгар сэкирэтээринэн олордубуттар.
1922 с. бэс ыйыгар кыһыл этэрээтэ кэлэн бандьыыттары үүрэр, Н.В.Бубякин босхолонор. Ол кэнниттэн Павловскайга буолас ситэриилээх кэмитиэтин сэкирэтээринэн, сотору кэминэн бэрэссэдээтэлинэн анаммыт. Ити курдук 1924 с. ахсынньытыгар диэри үлэлээбит. Ахсынньы ыйга
Сэбиэттэр Дьокуускай уокуруктааҕы сийиэстэригэр дэлэгээтинэн талыллан, кыттыыны ылбыт. Бу сийиэскэ Н.В.Бубякины Дьокуускай
уокурук Ситэриилээх Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн талбыттар. Бу уокурукка киин улуустар бары: Таатта, Байаҕантай, Боотуруускай,
Мэҥэ, Илин Хаҥалас, Арҕаа Хаҥалас, Нам, Дүпсүн, Бороҕон, Амма улуустара, ону таһынан өссө Өймөкөөн уонна Ньылхан киирсэллэр эбит.
Бу дуоһунаска Николай Васильевич 4 сыл үлэлээбит. 1928 с. ыам ыйыгар кини Саха Өрөспүүбүлүкэтин Киин Ситэриилээх Кэмитиэтин (ЯЦИК)
уонна совнаркомун (СНК) бэрэссэдээтэлинэн анаммыта. Ол эрээри бу дуоһунаска кини өр үлэлээбэтэҕэ, балтараа эрэ сыл үлэлээбитэ: үрүҥнэр этэрээттэригэр үлэлии сылдьыбыта биллэн, баартыйа чилиэниттэн устубуттар уонна тыа хаһаайыстыбатын наркомунан көһөрбүттэр. Ити дьыаланы Н.В.Бубякин бассабыыктар Бүтүн Сойуустааҕы компартияларын Киин Кэмитиэтигэр ааһынар.
Киин кэмитиэт хонтуруолунай хамыыһыйата Н.В.Бубякин дьыалатын көрөр уонна кинини сыыһатын билинэрин, үлэтигэр үтүө суобастаахтык үлэлиирин учуоттаан туран, партийнай билиэтин төннөрөр.
1938 с. дойду үрдүнэн маассабай эрэпириэссийэ долгунугар оҕустаран эмиэ хаайыллар. Саха АССР НКВД-тын силиэдэбэтэлин буруйдуур уурааҕа
1939 с. сэтинньи 13 күнүгэр тахсыбыт. Онно этиллэр:”…имеющимися в следственном деле материалами Бубякин Н.В. достаточно изобличается в том, что он в 1925 г. вошел в члены контрреволюционной буржуазно-националистической организации, существовавшей в Якутии, организационно был связан с руководителем этой контрреволюционной организации Аммосовым М.К., расстрелянным за контрреволюционную деятельность в
1938 году. В 1934 году Бубякин установил организационную связь с руководителем существовавшей в Якутии обьединенной правотроцкистской и буржуазно-националистической организации — Шарабориным Х.П., которая ставила своей целью: свержение Советской власти, установление в СССР капитализма и власти буржуазии, расчленение СССР и отторжение Якутии под протекторат Японии.”
Дьэ итинник сирэйэ-хараҕа суох сымыйа буруйдааһын оҥоһуллубута. Н.В.Бубякин эрэ буолуо дуо?! Дойду бүттүүнүн үрдүнэн уонунан мөлүйүөн
өрөбүлүүссүйэ дьыалатыгар, коммунизм идеятыгар, сэбиэскэй норуот иннигэр бэриниилээх, чиэһинэй сэбиэскэй-партийнай, хаһаайыстыбаннай үлэһиттэр, учуонайдар, суруйааччылар, култуура, ускуустуба үлэһиттэрэ, байыаннай диэйэтэллэр, Кыһыл Аармыйа хамандыырдара, боростуой оробуочайдар, холкуостаахтар итинник сымыйанан буруйданан, сор суолламмыттарын, оннооҕор бүтүн норуоттары депортациялаабыттарын туһунан билигин киһи барыта билэр. Ол туһунан кырдьыктаах айымньылары А.Солженицын /”Архипелаг ГУЛАГ”/, В.Шаламов /”Колымские
рассказы”/, В.Яковлев-Далан /”Дьылҕам миэнэ”/, Г.Борисов /1.”Сырдыктан – хараҥаҕа”, 2. “Хатыылаах боробулуохаҕа хаайтаран”, 3. “Ойуурдаах куобах охтубат”, 4. “Сыылка сындааһыннаах сыллара”/ уо.д.а. суруйбуттара. Бу чахчы даҕаны киһини уйадытар, “сүрэх хаанынан суруллубут” кинигэлэр!
II Наахараттан тахсыбыт чаҕылхай киһибитин Н.В.Бубякины ити курдук сымыйанан буруйдаан, сир-буор сирэйдээбиттэрэ, 8 сылга болдьохтоон көннөрүнэр үлэ лааҕырыгар хаайбыттара, болдьоҕун 1938 с. сэтинньи 1 күнүттэн ааҕан. 4 сыл хатыылаах боробулуохаҕа хаайтаран, киһи тылынан
да сатаан эппэт эрэйин-муҥун көрөн, сымыйа буруйдааһын ыар баттыгын тулуйбакка, баара суоҕа 44 сааһыгар түрмэҕэ өлбүтэ.
Н.В.Бубякин үтүө аата дьонугар-сэргэтигэр төннөрүгэр сүүрэнкөтөн, туруорсан, хадатаайыстыба оҥорон, кырдьык кылбайарын ситиспит киһинэн чугас аймаҕа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх бырааһа Иван Иванович Бубякин буолар. Онон барыта 22 сыл, ол иһигэр хас да сыл үрдүкү эппиэтинэстээх дуоһунастарга үлэлээн, Саха сиригэр сэбиэскэй былааһы олохтооһуҥҥа уонна кинини бөҕөргөтүүгэ, саха дьадаҥы норуотун
олоҕун тупсарыыга, кинини сырдатыыга, бэйэлэрин олохторугар бэйэлэрэ хаһаайын буолалларыгар эрэллэрин, көхтөөх буолууларын үрдэтиигэ кимиилээхтик кыттан, сороҕор быһаччы салайсан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
ҮТҮӨ ААТА ҮЙЭТИТИЛЛЭР
Биһиги биир дойдулаахпыт Н.В.Бубякин үтүө аата тиллэн, кини 120 сыллаах үбүлүөйэ дойдутугар Наахараҕа киэҥник бэлиэтэммитэ. Ол курдук Афанасий Ефремов аатынан култуура киинигэр “Үтүө киһи аата үс үйэни уҥуордуур” диэн научнай-практическай кэмпириэнсийэ ыытыллыбыта.
Кэмпириэнсийэҕэ Н.В.Бубякин олоҕун, үлэтин сырдатар дакылааттар ааҕыллыбыттара “Саха сиригэр Сэбиэскэй былаас олохтонуута” (Н.С.Ларионова), “Н.В.Бубякин олоҕун кэрчиктэрэ” (Юля Соловьева, 7 кылаас үөрэнээччитэ), “Н.В.Бубякин чугас дьоно, аймахтара” (Т.И.Сидорова), “Н.В.Бубякин салайбыт үлэлэрэ”(М.Д.Захарова), “Репрессия ыар тыына” (Н.Д.Никанорова).
Кэмпириэнсийэ кыттыылаахтара эр санаалаах, чиэһинэй, киһи гиэнэ кэрэмэһэ, өрөбөлүүссүйэ, баартыйа эрэллээх саллаата Н.В.Бубякин сырдык аата үйэтитилиннэ диэн кини “Мэҥэ суругар” тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн уурбуттара. 2018 сыллаах сайын уйгулаах ыһыаҕа Н.В.Бубякин төрөөбүтэ
120 сылыгар анаммыта. Ыһыахха юбиляр аймахтара бириистэри туруорбуттара.
Бу ыстатыйаны И.И.Бубякин “Убайбынан киэн туттабын” диэн 1999 с. балаҕан ыйын 18 күнүгэр “Эркээйи” хаһыакка бэчээттэммит суруйуутугар олоҕуран бэлэмнээтим. Суруйуубун Н.В.Бубякиҥҥа анаабыт хоһооммунан түмүктүөхпүн баҕарабын
“Мэҥэ сурук ыйанна”
Түҥкэтэх тыа сиригэр
Төрөөн-үөскээн улааппыт,
Үрдүк сыалга ананан
Үүнэн-сайдан тахсыбыт
Бүбээкиннэр аймахтан
Бастыҥнара эн буоллуҥ,
Бэрэ алаас ыччата –
Бэркэ үүммүт ачата!
Охсуһуулаах кэмнэргэ
Охтон-самнан биэрбэккэ,
Хатан ыстаал кэриэтэ
Хатарыллан испитиҥ,
Сахаҥ сирин сайдыытын
Саҕахтарын арыйсан,
Саргы дьаалы тардыһан,
Саҥа саха дэппитиҥ.
Репрессия ыар тыына
Хаарыйбыта эйигин,
Революция саллаатын,
Хаарыан эдэр бэйэҕин…
Бүгүн сахаҥ дьонугар
Үтүө аатыҥ тилиннэ,
Бүгүн Хочоҥ сиригэр
“Мэҥэ сурук” ыйанна!
Елена ПРОКОПЬЕВА, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.