Хаҥалас улууһун диэки айаннааччылар Чапаев сэлиэнньэтин аттынан баран иһэн, күн уотуттан сандаарар улахан өстүөкүлэ түннүктэрдээх сүүнэ улахан дьиэ тутулла турарыгар харахтарын хайаан да хатаабыт буолуохтаахтар. Бу – Наука аччыгый академиятын үөрэтэр иккис куорпуһа дьэндэйэн турар. Академияҕа аан дойду таһымнаах өркөн өйдөөхтөрү иитэн-үөрэтэн таһаараллар.
Бу уораҕайы «Роснефть” анаан-минээн үбүлээн туттарар, 1 миллиард солкуобайга. Саҥа куорпуска аэрокосмическай инженерия, биотехнология, молекулярнай чинчийии, палеонтология, археология уонна ону тэҥэ, бэрэбиэркэлиир полигоннар лабораториялара баар буолуохтара. Бу лабораторияларга научнай-чинчийэр сайдыыга сөптөөх оборудованиелары «Үөрэхтээһин» национальнай бырайыак чэрчитинэн, атыыласпыттар.
Наука аччыгый академиятын ректора Василий Павлов:
— Эбийиэк үс этээстээх, 100 миэстэлээх интэринээттээх буолар эрээри, барыта 150 оҕо үөрэниэҕэ. Үлэ хаамыыта этэҥҥэ бардаҕына, быйыл сэтинньигэ үлэҕэ киириэҕэ. Саҥа куорпус биир саамай уратытынан диэн сэттэ лабораториялаах буолар. Итини тэҥэ, оҕолор IT, коворкинг-кииннэргэ, телестудияҕа, тыас-уус студиятыгар дьарыктаныахтара. Тренажернайдаах спортивнай саала, массаастыырга аналлаах кэбиниэттэр баар буолуохтара. Онон оҕолор бу үөрэх кыһатыгар научнай-чинчийэр хайысханы баһылыылларын таһынан, бары өттүнэн дэгиттэр буоларга үөрэниэхтэрэ. Интэринээккэ олорон үөрэнэр 100 оҕо үөрэтэр куорпуска туспа аанынан киириэхтэрэ, дьиҥэр, барыта биир дьиэҕэ баар буолар.
Биир сүрүн ураты саҥа киллэриинэн үөрэтэр полигоннар аһаҕас халлаан анныгар баар буолаллар, бырайыак быһыытынан оннук. Ол курдук, энэргиэтикэҕэ, килиимэти, күн-дьыл туругун кэтээн көрөргө аналлаах уонна «Роснефть” хампаанньа полигоннара баар буолуохтара. Итини тэҥэ, манна Саха сиринээҕи талааннаах оҕолору өйүүр киин үлэлиэҕэ, — диэн билиһиннэрдэ.
Академия иккис куорпуһун сыбаайалара өссө 2017 сыллаахха түһэриллибиттэрэ. Ол быһыытынан кэлэктиип, үөрэнээччилэр уонна төрөппүттэр саҥа эбийиэк үлэҕэ киирэрин былырыын күүппүттэрэ. Ол эрээри, кэккэ төрүөттэринэн сэдиптэнэн, эбийиэк быйыл үлэҕэ киирэр буолбут.
«Саҥа куорпуска ураты научнай-чинчийэр лабораторияларга оҕолор учуонайдары кытта үлэлээн, араас хайысхалаах бырайыактары бэлэмниэхтэрэ. Саамай сүрүнэ, үөрэнээччилэр науканан дьарыктаныахтара. Бу, биллэн турар, хас биирдии оҕоҕо тус интэриэһи үөскэтиэҕэ уонна итинтэн сылтаан, бэйэбит оҕолорбут научнай арыйыыларыгар патеннар баар буолуохтарын сөп. Итини ситиһэргэ бары усулуобуйа барыта тэриллиэҕэ. Ити үөһэ этиллибиттэргэ эбии өссө «фаблаб» (fabrication laboratory) баар буолуоҕа. Манна оҕолор науканы, тиэхиньикэни уонна инникигэ сайдыыны туһанан бэйэлэрин прототиптарын оҥорон таһаарыахтара. Бу лабораторияларга хас биирдии үөрэнээччи ыра санаатын бэйэтин илиитинэн оҥорон таһаарарга дьулуһуоҕа уонна, саамай сүрүнэ, ону олоххо хайаан да киллэриэҕэ», — диэн Василий Павлов адьас фантастикаҕа дуу, устуоруйаҕа дуу кэпсэнэри иһитиннэрдэ. Биллэн турар, билигин наука сайдыбытынан ити барыта олоххо баар дьыала диэн итэҕэйэбит эрэ буоллаҕа. Тоҕо диэтэххэ, ити этиллибиттэр ситиһиллэллэригэр, олоххо киирэллэригэр научнай-чинчийэр үөрэтиигэ аналлаах оборудованиелары атыылаһыыга «Үөрэхтээһин” национальнай бырайыагынан барыта 200 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүт. Ол курдук, физика лабораториятыгар сыаналаах спектрофотометрдар, флюорисцентнай дэниллэр научнай анал прибордар туруоруллуохтара. Балар көмөлөрүнэн, оҕолор айылҕа ураты «көстүүлэрин түһэрэн» ылан үөрэтиэхтэрэ. Онон Саха сиринээҕи Наука аччыгый академията урукку да өттүгэр эдэр генийдэри үөрэтэн таһаарар кыһа буоллаҕына, билигин ити иккис үөрэтэр куорпус үлэҕэ киирдэҕинэ, аан дойду таһымнаах өркөн өйдөөхтөрү иитэн-такайан таһаарар Арассыыйа үрдүнэн тарбахха баттанар кыһанан буолуоҕа. Манна үөрэнэр оҕолор аан дойду таһымнаах араас хабааннаах научнай-чинчийэр кэмпириэнсийэлэргэ, сэминээрдэргэ, олимпиадаларга ситиһиилээхтик кытталлар. Итини тэҥэ, оҕолор «Сириус» үөрэх киинигэр үөрэнэллэр. Киин талааннаах оҕолору өйүүр, ол курдук, искусствоҕа, успуорка, тэхиньиичэскэй уонна естественнэй наукаларга талааннаах оҕолор салгыы сайдалларыгар төһүү күүһүнэн буолар. Академияны бүтэрбиттэртэн үгүстэрэ омук дойдуларын биллэр-көстөр университеттарыгар, колледжтарыгар үөрэнэ киирэллэр.
Наука аччыгый академиятыгар үһүс кылаастан үөрэнэ киириэхтэрин сөп, ону тэҥэ, 9-10 кылаас үөрэнээччилэрэ эмиэ хапсаллар. Ректор Василий Павлов быһаарбытынан, ордук 12 саастарын туолбут оҕолору ылан үөрэтэллэр эбит. Билигин коронавирус дьаҥа саҕаланыаҕыттан биир сменаҕа үөрэнэр оҕолор ахсааннарын лаппа аҕыйатарга күһэллибиттэр.
Манна даҕатан эттэххэ
Арааһа, үгүс дьон бу академияны интэриэһиргээбит буолуохтааххыт. Интэриэһиргээбиттэр LK14.ru порталга тус кэбиниэт аһан, тугун-ханныгын барытын сиһилии билсиэххитин сөп. Эспиэрдэр оҕолор ситиһиилэринэн көрөн, академияҕа үөрэнэргэ ыҥырыахтара. Онон оҕолоргут үөрэххэ ситиһиилэрин, научнай чинчийиилэрин тус кэбиниэккэ угуоххутун сөп.
Александр Тарасов, edersaas.ru
Анастасия Филиппова хаартыскаҕа түһэриилэрэ (СИА).