«Национальнай бырайыак” диэн биир уопсай өйдөбүлүнэн холбоммут сүүнэ улахан тутууларга күннэтэ тыһыынчанан киһи олох тупсарын туһугар үлэлиир. Бүгүн холобур курдук, икки “бырайыак” үлэтин хаамыытын кэтээн көрбүппүн хаартыска нөҥүө аҕыйах тыл кыбытан көрдөрүөм.
“Тыһыынчалаах” оскуола
Дьокуускай куоракка дьон ахсаана сыллата түргэн тэтиминэн элбээн иһэр. Онтон сылтаан оскуолаҕа оҕолор биир кылааска отуттан тахса киһи буолан үөрэнэргэ күһэллэллэр. Бу кыһалҕаны быһаарарга араас ньымаларынан үлэ бара турар. Ол эрэн судургутук толкуйдаатахха, саамай көдьүүстээх миэрэнэн, биллэн турар, саҥа оскуолалары тутуу буолар. “Үөрэҕирии” национальнай бырайыак чэрчитинэн бу күҥҥэ 18 оскуола араас улуустарынан тутулла турар. Олортон биирдэстэринэн, соторутааҕыта олоххо киирбит “Прометей” микро-оройуоҥҥа тутулла турар, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн маҥнайгы “тыһыынчалаах” оскуола буолар. Оскуола 2022 сылга үлэҕэ киирдэҕинэ, барыл этэринэн, 990 үөрэнээччи саҥа кылаастарга киириэ.
Тутуу миниистирин маҥнайгы солбуйааччы Галина Новикова бу курдук кэпсиир:
— Оскуола биэс блоктан турар, маҥнайгы блокка алын кылаас оҕолоро туспа үөрэниэхтэрэ. Оҕолор үөрэҕи үрдүк таһымнаахтык ылыналларыгар анаан атын блоктарга успуорт саалата, остолобуой, улахан актовай саала, сынньалаҥ хосторо баар буолуохтара. Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 18 оскуола тутулла турарыттан 11-рэ бу сылга үлэҕэ киириэҕэ.
Оскуола биэс блога бэйэ-бэйэлэрин кытта атриум нөҥүө силбэһиилээх буолаллар. Алын кылаастарга 12 үөрэнэр хос, туспа үлэ кэбиниэтэ, логопед кэбиниэтэ уонна оонньуур, сынньанар хостор баар буолуохтара. Улахан кылаас оҕолоро 20 үөрэх хоһугар билиилэрин хаҥата кэлиэхтэрэ. Бу оскуолаҕа үлэ араас көрүҥнэригэр уһуйар мастарыскыай баар буолуоҕа, онно ас астыырга, маһы, тимири кытта үлэлииргэ,web-бырайыактары оҥорорго үөрэниэхтэрэ.
Оскуола уопсай иэнэ 59 тыһыынча кв. миэтэрэ кэриҥэ. Оскуоланы тутар сүрүн тэрилтэ — «Прометей» ХЭТ тутуу салаатын дириэктэрэ Галина Нащекина этэринэн, оскуоланы куоракка туттарыы 2022 сыл алтынньытын-сэтинньитин диэки сабаҕаланар:
– Билигин тэтимнээхтик үлэлии сылдьабыт. Дьаҥтан сылтаан үлэһит наймылаһыыта уустуктардаах этэ эрээри, билигин 60 киһилээх биригээдэ былааны урутаан үлэлии сылдьар. Чуолаан билигин истиэнэ тутуутун, истиэнэлэри уонна муосталары бүрүйүү үлэлэрэ бара тураллар. Балаҕан ыйыгар дьиэ бүрүллэн, ититии киирэн, тас үлэлэри сүрүннээн түмүктээн, ис үлэлэргэ киириэхтээхпит. Матырыйаал барыта кэлэн турар, үлэһиттэр эрэллээхтэр, былаан хоту барыта үмүрүйэн иһэригэр бигэ эрэл баар.
Прораб Денис Артамонов этэринэн, тутууга өр сылларга үлэлээбит уолаттар буолан үлэ ымпыгын-чымпыгын билэллэр.
— Үлэһиттэрбит үгүстэрэ соҕуруу дойду дьоно буолан, куйаастан улаханнык мэһэйдэппэттэр. Ол оннугар кыһын, кырдьык, уустук соҕус буолааччы. 40 кыраадыстан тымныйдаҕына, таһырдьа үлэлиэн баҕалаах киһи ахсаана лаппа аҕыйыыр. Хата ол оннугар олохтоох тутааччылар таһырдьа ыытыллар кыһыҥҥы үлэттэн толлубаттар.
5 КИЛЭМИЭТИР САҤА СУОЛ ХАТАСКА
Саас саҕаланыаҕыттан массыыналаах дьон өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыгар айанныыр суолларыгар тутааччылар үксээбиттэрин көрөллөр. Сыыдам айаны төһө даҕаны харгыстааталлар, саһархай сэлиэттээх тутааччыларга өс суох – суол тупсарын туһугар сыраларын барыы сылдьалларын айан дьоно бэркэ диэн өйдүүбүт. “Куттала суох уонна хаачыстыбалаах суоллар” национальнай бырайыак чэрчитинэн 2021 сылга 264,41 килэмиэтир айан суола киирэрэ былааннанар, олортон
216,12 килэмиэтирэ – улуустарга, оттон 48,29 килэмиэтирэ Дьокуускай куорат уонна кини аттыгар сытар бөһүөлэктэргэ ууруллуохтаах.
Бу күннэргэ Хатаска 5 килэмиэтир кэриҥэ суол аспаалланыыта түмүктэнэн эрэр. «СӨ Суол управлениета» ГКУ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Семен Сметанин биһигини тутулла турар суолу түмүктүүр учаастагар көрүстэ:
– Хатаска 4,8 км усталаах суол 90% ууруллан түмүктэнэн эрэр диэххэ сөп. Бу учаастакка үлэбитин муус устартан саҕалаабыппыт, онон эрдэ этиллибит болдьоххо үлэни оҥордубут. Билигин сүрүннээн киирии суоллары аспаалынан бүрүйүү үлэтэ бара турар. Турбалар аналлаах сирдэригэр ууруллубуттара, суол кэтитэ нуормаҕа сөп түбэһэр. Сорох сирдэргэ ирбэт тоҥ хамсааһына баар, онно суол маҥнайгы араҥатын ууран баран, ууллуохтаах муус ууллан, сир хамсаабат буолар туругун күүтэн турабыт. Чиҥээтэҕинэ, аспаалын ууран үлэбитин үмүрүтүөхпүт.
Билигин «СӨ Суол управлениета» ГКУ «Нам», «Амма», «Умнас», «Анаабыр», «Дьааҥы», «Мүрү» уонна «Абалаах» эрэгийиэн суолталаах суолларга үлэлэри ыыта турар.
Аспааллаах уонна гравий бүрүллүүлээх суоллар быыстала суох уурулла тураллар. Хаачыстыбатын тургутар лабораторияларбыт тута миэстэтигэр боруоба ылан хонтуруол ыыта тураллар, онон оҥорор суолларбыт бөҕө, чиҥ, туруктаахтар. Биллэн турар, дойдубут ирбэт тоҥҥо сытара үлэни лаппа уустугурдар. Мэктиэлиир эбэһээтэлистибэлэрбитин тургутар хамыыһыйа үксүн суол анныгар ирии баран сиҥниилэри булааччы. Итинник быһыы-майгы төһө кыалларынан аччыырын туһугар үлэлиибит, ол эрэн, сүрүннээн итинник кыһалҕаны суол бырайыагын барыллааччылар эрдэттэн билгэлиэхтээхтэр. Чэ, ол да буоллар, үлэ бара турар, национальнай бырайыак чэрчитинэн былаантан хаалсыбакка үлэлиибит, – диир Семен Сметанин.
Егор Карпов, ааптар хаартыскалара