РФ үөрэҕин миниистирэ Сергей Кравцов «Үөрэх» национальнай бырайыакка олоҕуран оскуолалар, педагогическай кэллиэстэр, үрдүк үөрэх кыһалара биир ситимнээхтик үлэлиэхтээхтэрин этэн туран, Арассыыйаҕа биэс тыһыынча кэриҥэ психолого-педагогическай кылаастар арыллыахтаахтарын туһунан суруналыыстарга бу сыл саҕаланыыта иһитиннэрбитэ. Оттон Дьокуускай куорат 6-с нүөмэрдээх орто оскуолатыгар номнуо 2021-2022 үөрэх дьылыгар педагогическай хайысхалаах кылаастарга үрдүк кылаас үөрэнээччилэрин сүүмэрдиир былааннаахтар. Ол туһунан туһааннаах оскуола дириэктэрин солбуйааччы Александра Ушницкаялыын кэпсэттибит.
– Александра Егоровна, эһиги оскуолаҕытыгар педагогическай кылаастары арыйаары сылдьаҕыт. Уопсайынан, оскуола оҕолорун кыра кылаастан инники идэлэрин талалларын курдук, эрдэттэн үөрэтэр төһө тоҕоостооҕуй? Холобур, учуутал идэтигэр.
– Кэнники сылларга оҕолор идэлэрин эрдэттэн талалларыгар улахан болҕомто ууруллар буолла. Үйэбит, бириэмэбит уларыйан, идэни талыыга өй-санаа өттүнэн уларыйыылар эмиэ киирдилэр. Оҕолору кытары көрсөн кэпсэттэххэ, кинилэр 8-с кылаас кэнниттэн дьэ биирдэ идэ туһунан ордук толкуйдуур буолар эбиттэр. 9-10 кылааска таҕыстахтарына, чопчу ханнык эйгэни талалларыгар саамай тоҕоостоох кэм кэлэр.
Мин университекка үлэлии сылдьан кэтээн көрдөхпүнэ, учуутал идэтигэр экэнэмиическэйгэ, юридическайга сатаан киирбэтэх оҕолор учуутал идэтин баһылаары кэлэн үөрэнэллэрэ. Биллэн турар, бу оҕолор иккис-үһүс куурустан интэриэстэрэ суох буолан, ыарырҕатан киирэн барааччылар. Аны учуутал идэтигэр үөрэнэн баран, оскуолаҕа үлэлии барабын диир оҕо сыллата аҕыйаан иһэр.
Билигин Арассыыйаҕа Үөрэҕирии министиэристибэтин көҕүлээһининэн, педагогическай кылаастары арыйыы туһунан анал бырагыраама таҕыста.
Бу кылаастар үөрэх бары кыһаларыгар, ол иһигэр университеттарга сыһыарыллан үлэлиэхтэрэ.
Онтон биһиги оскуолабыт туһунан этэр буоллахха, быйыл бырагыраамабыт чопчулаан, бу күннэргэ дьэ педагогическай кылааспыт хайдах үлэлиэхтээҕин туһунан кэпсэтэ, торумнуу сылдьабыт.
– Эһиги оскуолаҕытыгар учуутал буолуон баҕалаах төһө элбэх оҕо баарый?
– Инники олохторун педагогиканы кытары ситимниир санаалаах оҕолор биһиги оскуолабытыгар бааллар. Кэтээн көрдөхпүнэ, хомойуох иһин, тыа сирин оҕолорунааҕар куорат оҕолоро учуутал идэтигэр улаханнык таласпаттар. Билигин биһиги бэйэбит педагогическай кылаас хайысхатыгар куорат оскуолаларын оҕолорун кытта көрсүһүүлэри саҕалаатыбыт, баҕалаах оҕолор кыралаан бааллар. Сэҥээрэллэр. Онон ити хайысханан өссө салгыы үлэлиэхпит. Биһиэхэ хантан баҕарар кэлэн үөрэнэ киириэхтэрин сөп. Кылаабынайа, оҕо баҕалаах буолуохтаах. Биһиги учуутал идэтин баһылыыр санаалаах эрэ буолбакка, чопчу психолог уонна алын сүһүөх учуутала буолар баҕалаах оҕолору ылабыт. Саҥа аһыллыахтаах кылааспыт психолого-педагогическай диэн.
Бырагыраамабыт туспа уратылардаах буолуоҕа. Биһиэхэ эбии үөрэтэр элективнай куурустар киириэхтэрэ. Ол аата психология, педагогика уонна да атын биридимиэттэр. Ону таһынан, оҕолор онус кылааска үөрэнэ киирэллэригэр практическай ис хоһоонноох стажировканы барыахтара. Хас биирдии үөрэнээччи кыра кылаастарга сыһыарыллан, учууталга көмөлөһөөччү быһыытынан сылдьыа.
Билигин үөрэнээччилэр Арассыыйатааҕы үрдүк таһымнаах олимпиадаларга, эрэгийиэннээҕи кэмпириэнсийэлэргэ кыттыылара үөрэххэ киирэллэригэр эбии баалы биэриэн сөп. Онон биһиги бу хайысхаҕа күүскэ үлэлэһэр былааннаахпыт. Казань федеральнай университета, Санкт-Петербурдааҕы педагогическай университет, Москватааҕы, Самаратааҕы үрдүк үөрэх кыһалара, ХИФУ ыытар олимпиадаларыгар анаан оҕолору дьарыктыахпыт. Итиэннэ атын куораттарга эбии үөрэхтээһиҥҥэ ыытыахпыт. Эрдэттэн сайдыы эйгэтин тэрийиэхпитин баҕарабыт. Манна, биллэн турар, төрөппүт өттүттэн өйөбүл баар буолара чахчы.
– Александра Егоровна, сүүмэрдээһин 2021-2022 үөрэх дьылыгар ыытыллар буоллаҕына, оҕолор эһиги оскуолаҕытыгар, ол эбэтэр психолого-педагогическай кылааска киириэхтэрин баҕарар буоллахтарына, эксээмэн туттараллар дуо?
– Биһигини кытары эрдэттэн билсэ туруҥ диэн сүбэ быһыытынан этиэм сөп. Сүүмэрдээһин оҕолор 9-с кылааһы бүтэрбиттэрин, аттестат ылбыттарын кэннэ ыытыллыаҕа. Саамай кылаабынайа, биһиги бастакы сүрүн көрөр хайысхабыт – бу оҕо кырдьык учуутал буолуон баҕарар дуо диэн. Онон оҕо учуутал тоҕо буолар баҕа санаалааҕын туһунан биһиэхэ видеонан кыра кэпсээн устан ыытыахтаах. Иккиһинэн, үөрэх хаачыстыбатыттан тутулуктаах. Ол курдук сүрүн биридимиэттэри анаалыстаан көрөбүт: нуучча тыла, математика, биология, обществознание.
Билигин бииргэ үлэлэһиэхтээх университеттарбытын кытары дуогабар оҥорсон эрэбит. Ол курдук, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет психологияҕа институтун уонна педагогическай институт алын сүһүөх кылаастарын учууталларын бэлэмниир кафедратын кытары үлэлэһиэхтээхпит. Биир сүрүн өйөбүлү биһиэхэ Москватааҕы педагогическай университет Самаратааҕы филиала биэриэҕэ. Бу университет Саха сирин кытары онус сылы быһа үлэлээн кэллэ. Биһиги педкылааспытын үөрэнэн бүтэрбит оҕолору үөрэххэ ыларга дуогабар түһэрсиэхтэрэ. Онон кинилэр ирдэбиллэригэр эппиэттиир оҕолору үөрэтэн таһаарыахтаахпыт.
Ону таһынан, оҕолорбут Казань федеральнай университетыгар, Санкт-Петербург университетыгар үөрэххэ туттарсалларыгар кыах бэриллиэҕэ.
Онон эйгэбитин кэҥэтэбит. Оҕо төһөнөн улаатар сааһыгар идэтин, эйгэтин таба тайанар, өйүн-санаатын бэлэмниир уонна бэйэтин эйгэтин кэҥэтэн педагогика, психология уратыларын ис хоһоонун ылынар да, бу оҕо университекка киирдэҕинэ, үөрэҕэр кыһаллар уонна үөрэҕин ис хоһоонун эрдэттэн өйдөөн ылынар. Ити уратылаах. Өйдөөн ылынар устудьуон, биллэн турар, 100 бырыһыан буолбатах.
– Чопчу тоҕо алын сүһүөх кылаас учууталларын эрэ бэлэмниигит?
– Бу туһунан төрөппүттэр эмиэ үгүстүк ыйыталлар. Уопут уонна үөрэхтээһин уопсай түмүгэ көрдөрөрүнэн, үөрэххэ саамай улахан кылааты алын сүһүөх кылаас уурар. Оҕо оскуолаҕа саҥа үктэниэҕиттэн толкуйдуур дьоҕура, тыла-өһө, өйө-санаата, майгыта-сигилитэ хайдах акылааты ылынар да, бу оҕо орто сүһүөххэ, үөһээ кылааска тахсарыгар итини олох ыһыктыбакка илдьэ сылдьар. Үөһээ кылааска оҕо хайдах үүнэн-сайдан тахсара, биллэн турар, маҥнайгы учуутала хайдах кинини кытта үлэлэһиититтэн тутулуктаах. Ол гынан баран, манна биири өйдүөх тустаахпыт, үөрэҕи ылыныыта оҕоттон, дьиэ кэргэниттэн быһаччы тутулуктаах.
– Александра Егоровна, кэпсээниҥ иһин махтанабыт. Саҥа саҕалааһыҥҥыт ситиһиилээх буоллун.
edersaas.ru