Национальнай художественнай мусуой Федор Марков “Ыһыаҕын” көрөргө ыҥырар

Балаҕан ыйын 17 күнүгэр Национальнай художественнай мусуойга муосчут Федор Марков “Ыһыах” диэн сэлии муоһуттан кыһыллан оҥоһуллубут композициятын бар дьоҥҥо көрдөрөр тэрээһинэ ааһыаҕа. Бу оҥоһук үс үйэ устата салҕааһыннах дьикти устуоруйалаах. Былыргы саха ууһун үлэтин аныгы үйэ муосчута салҕаан, Британскай мусуой сакааһын толорбута, билбэт киһини соһутар дьикти кэпсээн.

edersaas.ru

Бу устуоруйа 2015 сыл  муус устарыгар, Национальнай художественнай мусуойга “Үйэ усталаах айан” диэн ааттаах быыстапка арыллыбытыттан саҕаламмыта. Онно көрөөччүлэр иннилэригэр Британскай мусуой коллекциятыттан Саха сиригэр сыһыаннаах экспонаттар аан маҥнайгытын көрдөрүллүбүттэрэ. Британскай мусуой аан дойду үрдүнэн биир саамай баай коллекциялаах, өр сылларга үлэлээбит ытык тэрилтэ. Биир киэн туттар салаата — аан дойду омуктарын олохторун-дьаһахтарын хоһуйар, этнографияҕа сыһыаннаах коллекциялара. Холобур, бу мусуой 19 үйэттэн саҕалаан Сибииртэн уонна Саха сириттэн 600 кэриҥэ экспонаттары муспут.

Парижка атыылаһыллыбыт “Ыһыах”

Британскай мусуой коллекцията Национальнай художественнай мусуойга алта ый кэриҥэ экспозицияламмыта. Бу быыстапка сүрүн “сулуһунан” туох да саарбаҕа суох, сэлии муоһуттан оҥоһуллубут “Ыһыах” диэн ааттаах композиция буолбута. Бу композицияны Британскай мусуой Сэр Августус Волластон Фрэнкс диэн ааттаах үлэһитэ, 1867 сыллаахха ыытыллыбыт Парижтааҕы Аан Дойду быыстапкаҕа атын нуучча сириттэн кэлбит экспонаттары кытта атыыласпыт. Хомойуох иһин, үлэ ааптара, ханна чопчу оҥоһуллубута, ити кэмҥэ сурукка хаалбатах.

“Ыһыах” композицияҕа биир хаптаһыҥҥа уус-ураннык чочуллубут ыһыахтыы сылдьар дьон фигуралара, улахан ураһа, сэргэлэр, кымыс симиирдэрэ киирэллэр. Былыргы уус олус сатабыллаахтык быыкаайык фигураларга сирэй-харах ойуулаабыт, олорор, турар, оһуохайдыы сылдьар дьоннору, таҥастарын-саптарын ымпыгар-чымпыгар тиийэ ойуулаабыт. Өссө чоронноох алгысчыты, тобугар бүк түһэн турарын олус итэҕэтиилээхтик чочуйан таһаарбыт.

Итэҕэстээх композиция

Ити кэмҥэ Саха сириттэн балтараа үйэ анараа өттүгэр таһаарыллыбыт үлэни сэргээн, элбэх киһи мусуойга сылдьыбыта. Ити кэмҥэ мусуой үлэһиттэрэ чинчийии үлэтин ыытан, бу композиция ситэтэ суоҕун, аҥаара эрэ баарын быһаарбыттара. Великобританияҕа баар коллегалара кинилэр быһаарыыларын истэн баран, бу үлэ итэҕэс буолуон сөбүн сөбүлэспиттэрэ.

Дьиҥэр, анал үөрэҕэ суох даҕаны киһи хараҕыгар композиция ситэтэ суоҕа быраҕыллар — турар хаптаһына үс мас бүтэйинэн эргиллибитэ, биир өттүттэн аһаҕас, ити өттүнэн ортотунан урут иэччэхтээх буолуохтааҕа көстөр.

Онон, маннааҕы мусуой искусствоведтарын кытта консультациялаһан баран, Британскай мусуой тиийбэт аҥаарын оҥотторорго быһаарыммыта. Оҥоһук тиийбэт аҥаарын, саха муоһу кытта үлэлиир ууһугар, биллиилээх маастарга, Федор Иванович Марковка сакаастаабыттар.

Федор Марков: «Уустук сорудах”

Арассыыйа үтүөлээх худуоһунньуга Федор Марков сэлии муоһунан анараа үйэ 70-с сылларыттан үлэлиир. Кини үлэлэрэ Арассыыйаҕа эрэ буолбакка, аан дойду үрдүнэн киэҥник биллэллэр. Үгүс үлэлэрэ араас дойдулар мусуойдарыгар, коллекционердарыгар тарҕаммыта. Былырыын НХМ саалаларыгар улахан быыстапката буолбута, онно 80-ча үлэлэрэ турбуттара.

Маастар бу сакааһы толоруу туһунан былырыын бу курдук эппитэ:

— Бу былыргы уус үлэтэ. Ол кэмнээҕи үлэлэр туһунан ньымалаах, “оскуолалаах” буоллахтара дии. Аныгы кэмҥэ атын стиль, техника туттуллар, онон бу үлэ оҥоруута добуоччу уустук айар үлэ буолар. Быһыылара-таһаалара син билиҥҥигэ майгынныыр эрээри, сирэй мимиката олох туһунан истиилинэн бэриллибит. Бу санаатахха ол кэмҥэ саха муоһунан кыһан оҥоруутун искусствота саҥа саҕалананан эрэр кэмэ буоллаҕа, онон билиҥҥи оскуола өр кэмҥэ сайдан, олох ураты буолбут. Үлэбэр былыргы маастар илиитин табан, истиилигэр маарыннатан оҥоруоҕум.

Чэппиэргэ Федор Марков бу бырайыагын хайдах быһыылаахтык толкуйдаан оҥорбутун туһунан кэпсиэҕэ. Оттон куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара сотору кэминэн Саха сириттэн Лондоҥҥа букатын барыан иннинэ маастар оҥоһугун илэ көрүөхтэрэ.

Егор Карпов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru