Наталья МАРКОВА: “Кылаабынайа — бэйэ-бэйэни харыстаһыаҕыҥ!”

Мин бүгүн кэпсэтэр киһим — үрдүкү квалификационнай  категориялаах быраас, Өрөспүүбүлүкэтээҕи клиническэй балыыһа кылаабынай бырааһын эмтиир үлэҕэ солбуйааччы, Саха Өрөспүүбүлүкэтин  үтүөлээх бырааһа Наталья Иннокентьевна МАРКОВА. 

—Наталья Иннокентьевна, эһиги биир идэлээхтэргитин кытта  covid-19 бу ыарахан, сыстыганнаах ыарыыны утары охсуһа, түүннэр-күннэри үлэлии сылдьаҕыт. Балыыһаҕытын бу дьаҥы эмтииргэ суһаллык уларыта тутан, анал отделениены аһарга, бастатан туран, элбэх да тэрээһин үлэ ыытылыннаҕа?..

—Коронавирус диагнозтаах бастакы ыарыһах Өрөспүүбүлүкэтээҕи клиническэй балыыһаҕа бу дьыл муус устар 17 күнүгэр киирбитэ. Ити күнтэн саҕалаан, COVID — 19 дьаҥынан элбэх киһи ыалдьан, биһиги балыыһабыт инфекционнай отделениетын бары үлэһиттэрэ, биир  да өрөбүлэ, сынньалаҥа  суох, үлэлии сылдьабыт.

Бу ыарыыга элбэх дьон сутуллан, ыалдьан, СӨ Доруобуйа харастыбылын министиэристибэтин кытта, биллэн турар,  улахан тэрээһин үлэлэри ыыттыбыт. Бастаан инфекционнай отделениеҕа 100 куойкалаах этибит. Онтон, балаһыанньа кытаатан, отделениебытын кэҥэтэр сорук сытыытык турбута. Манна кылаабынай бырааспыт, уопуттаах салайааччы Николай Николаевич Васильев тура үлэлээн, тэрээһин үлэбит сөптөөх хайысханан, кэмигэр ыытыллыбыта. Ол курдук, үлэлии олорбут отделениеларбытын атын корпустарга, балыыһаларга көһөртөөммүт,  бу сыстыганнаах ыарыыга анаан 250 миэстэни (куойка) таһаарбыппыт, 5 санпропускнигы тэрийбиппит. Хас палата аайы кислороднай концентраторы тартарбыппыт. Ыалдьыбыт дьон атын ыарыһахтары кытта чугаһыспаттарын (контактаспаттарын) курдук усулуобуйаны тэрийбиппит.

— Эмтиир быраастаргыт тиийэллэр дуу? Ыарыыны бопсор эминэн-томунан, аппаратуранан хааччыллыы таһыма санаа хоту дуо?

—Инфекционист-быраастарбыт, уопсайынан медперсонал тиийбэт буолан, араас идэлээх (специализациялаах) быраастары туруортаатыбыт. Бүгүн терапевтары, пульмонологтары, сүрэх быраастарын (кардиологтар), ревматологтары, фтизиатрдары, гастроэнтерологтары, бастатан туран бэйэбит балыыһабыт отделениеларыттан уонна атын да балыыһалартан, улуустартан тиийэ аҕаламмыт, миэстэтигэр үөрэтэммит, бу ыарыыны утары охсуһа сылдьабыт.

Бу ыарыы наһаа түргэнник тарҕанар. Араас ыстаадьыйалаах. Сорох дьон ыалдьа сылдьарын бэйэтэ да билбэт… Сэрэтии үлэтэ хаһыатынан, араадьыйанан, тэлэбииһэринэн күүскэ барбыта, барар да, үгүс дьон букатын бэйэтигэр чугастык ылыммакка, харыстаммакка, бэйэлэрэ да ыалдьыбыттара,  ыарыыны да тарҕаталлар.

COVID-19 дьаҥ ыарыыта тыынар уорганнарга күүскэ дьайар, киһиэхэ салгын тиийбэт буолар. Ордук саастаах дьоҥҥо, атын хроническай ыарыылардаах дьоҥҥо ыараханнык киирэр.

Биһиги маннык ыарыыны инники көрсүбэтэх буоламмыт, бастаан утаа дьону эмтииргэ олус элбэх ыарахаттары көрсүбүппүт… Арассыыйа Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин быһаччы рекомендациятынан үлэлээтибит, эмтээһиммит ньымалара элбэхтэ уларыйда. Билигин сэттис версиянан үлэлии сылдьабыт. Олох ыарахан ыарыһахтары, Москваны кытта быһа телемост сибээс олохтооммут, эмтиибит.

Ыарыы бастаан турарыгар,  COVID-19 буолла да, балыыһаҕа ылан иһэрбит, билигин буоллаҕына, ыарыһах элбээн, ыарахан туруктаахтары күнүстэри-түүннэри ылабыт. Саҥа ыалдьааччыларга бастаан поликлиникалар бэйэлэригэр стационардары аһаннар, Бырабыыталыстыба анал хамыыһыйата, Доруобуйа харастабылын министиэристибэтэ биһиги үлэбитигэр улахан көмөнү оҥордулар.

Ыарыһахтары эмтииргэ эмпит, аппаратурабыт барыта толору тиийэр.

—Бүгүҥҥү балаһыанньа хайдаҕый?

—Билигин биһиэхэ стационарга  265 киһи эмтэнэр. Ыарахан туруктаах 25 ыарыһах баар, онтон 17-тэ реанимацияҕа сытар. Икки киһи ИВЛ аппаракка холбоммута. Балаһыанньа билигин да уустук. Бүгүҥҥү (бэс ыйын 29 күнэ — ред.) туругунан эттэххэ, балыыһаҕа киирэр дьон ахсаана улаханнык аҕыйаабат. Төһө киһи үтүөрэн тахсар да, соччо киһи киирэр диэххэ сөп.  Ыараханнык ыалдьар дьоммут билигин да элбэҕэ  ордук долгутар. Ыалдьар киһи ахсаана тосту буолбакка, сыыйа аҕыйыаҕа.

Оттон уопсайа, биһигинэн 1115 ыарыһах ааста, онтон 821 киһи үтүөрэн таҕыста. Хомойуох иһин, өлүү суох буолбатах.

— Быраастар кэтээн көрүүлэринэн, кимнээх бу ыарыыга ордук ылларымтыаларый?

—Сүрүннээн 60 саастарын ааспыт дьон уонна үөһээ бэлиэтээбитим курдук, үксүн хроническай ыарыылаах, сахарнай диабеттаах, улахан ыйааһыннаах дьон дьаҥҥа ылларымтыалар, ыарахан форманан ыалдьаллар.

Үгүс эдэр дьон билигин да бу ыарыыны итэҕэйбэттэр, самоизоляцияны тутуспаттар, мааска кэппэттэр. Ол түмүгэр чугастык алтыһар дьоннорун сутуйаллар.  Кэлиҥҥи кэмҥэ дьиэ кэргэнинэн ыалдьыы элбээбитэ. 5-6-лыы буолан кииртэлээбиттэрэ. Сиэн-оҕолор, бэйэлэрэ да билбэккэ, вирус-носителэ буолан, эһээлэрин-эбээлэрин сутуйар түгэннэрэ бааллар. Бу олус хомолтолоох көстүү буолар. Онон, төрөппүттэр оҕолоргутун өссө үчүгэйдик көрүҥ диэхпин баҕарабын.

—Бу ыарахан, сыстыганнаах дьаҥы утары хорсуннук охсуһа, түүннэри-күннэри үлэлии сылдьар биир идэлээхтэриҥ тустарынан тугу этиэҥ этэй?..

—Быраастарбыт, сиэстэрэлэрбит, орто медперсонал — санитаркаларбыт  бары чугас дьонноруттан тэйэн, толору изоляцияланан, гостиницаҕа олорон үлэлииллэр. Ити психологическай өттүнэн наһаа ыарахан. Ол иһин да буолуо, сорох дьоммут,  араас биричиинэнэн, үлэлэриттэн уурайыылара эмиэ баар. Эмчиттэр эмиэ бары дьиэ кэргэттэрдээх, оҕолордоох-уруулардаах  дьон буоллахтара, уһун кэмҥэ дьиэлэриттэн-уоттарыттан тэйэллэрэ, оҕолор төрөппүттэрин ахталлара, бу, биллэн турар, үлэлииргэ кэккэ уустуктары үөскэтэр.

Чахчы, “Кыһыл зонаҕа” киирэр анал бүтэй көстүүмнээх, хас да хос мааскалаах, бэрчээккэлээх үлэлиир наһаа ыарахан, ордук бу куйаас күннэргэ. Олох уу чаккырас буолан тахсаҕын — респиратор нөҥүө салгын олох тиийбэт. Ону ол диэбэккэ, сылайары-элэйэри аахсыбакка, дьон доруобуйатын туһугар, биһиги эмчиттэрбит хорсуннук, кыһамньылаахтык, түүннэри-күннэри  үлэлии  сылдьаллар.

Биир идэлээхтэрим,  талан ылбыт идэлэригэр олус бэриниилээхтик, бу ыарахан ыарыыны утары, баар ыарахаттары тастарыгар таһаарбакка, үрдүк  эппиэтинэстээхтик, профессиональнайдык  үлэлии сылдьалларыгар улахан махталлаахпын!

— Дьиэ кэргэниҥ, бу курдук, өрөбүлэ да суох үлэлииргэр хайдах сыһыаннаһарый?  Маннык түгэннэргэ чугас дьонуҥ өйөбүлэ ордук улахан суолталаах буоллаҕа…

—Кэргэним, оҕолорум миигин өйүүллэр. Оҕо сааспыттан ыра санаа оҥостон, дьону эмтииргэ талан ылбыт идэм буоллаҕа дии.

Алта сиэннээхпит, сиэннэрбин олус аҕынным. Биир сиэним оскуоланы бүтэрэн, тиһэх чуорааннаан, аттестат ылбыта, билигин ЕГЭ-ҕэ бэлэмнэнэ сылдьар. Оҕолорум бары бэйэлэрин дьиэлэригэр олороллор. Ким да тыаҕа барбата. Аныгы үйэҕэ хата сибээс үчүгэй — оҕолорум, сиэттэрим солуннарын, ситиһиилэрин интэриниэтинэн, ватсаабынан билсэ олоробун.

—Наталья Иннокентьевна, быраас уонна ыал ийэтин, эбээтин быһыытынан бу түгэҥҥэ сүбэҥ уонна баҕа санааҥ тугуй?

—Баар балаһыанньаны сөпкө өйдүүр наада, элбэх киһилээх сирдэртэн син-биир тэйиччи туттан, социальнай дистанцияны тутуһан, мааскалаах, бэрчээккэлээх сылдьыахха. Улахан наадата суохха мээнэ айаннаабат, барбат-кэлбэт ордук, төһө кыалларынан дьиэҕэ олоруохха. Эдэрдэр, аҕам саастаах дьоҥҥутун бука диэн араҥаччылааҥ!  Кылаабынайа, бэйэ-бэйэни харыстаһыаҕыҥ,  бары чөл, доруобай сылдьыаҕыҥ!

Быһаарыы

Наталья Иннокентьевна Маркова (Вензель)1956 с. Өймөкөөн оруйуонун Тарын-Үрэх нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1973 с. Дьокуускай куорат 20N-дээх орто оскуолатын,  1984 с. СГУ медицинскэй факультетын үөрэнэн бүтэрбитэ.  “Суһал көмө” бырааһынан 5 сыл, Горнай улууһун Кировскай учаастактааҕы балыыһатыгар терапевт-бырааһынан 6 сыл үлэлээбитэ. Волейбол спордун бэтэрээнэ, “СахаВА” бэтэрээннэргэ сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэнэ.

Соторутааҕыта Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ В.В. Путин коронавируһу утары охсуһууга улахан кылааттарын уонна идэлэринэн иэстэрин толорууга бэйэни харыстаммат үлэлэрин иһин Саха сириттэн биэс эмчити Пирогов уордьанынан уонна Лука Крымскай мэтээлинэн наҕараадалаата. Кинилэр ортолоругар Наталья Иннокентьевна эмиэ баар.

Татьяна АФАНАСЬЕВА.