Биһиги үнүбэрситиэппитигэр үгүс саха ыччата үтүөҕэ-кэрэҕэ уһуйуллан, бэйэлэрэ талан ылбыт идэлэрин баһылыыр. Бу күннэргэ үнүстүүппүт ситиһиилээх устудьуоннарын кыттан дуоһуйа кэпсэттим. Бэйэм саастыы эдэр дьон хайа дойдуттан төрүттээхтэрин, ханнык үөрэххэ, хаһыс кууруска үөрэнэллэрин, туох интэриэһинэй дьарыктаахтарын, ситиһиилээхтэрин, инники былааннарын туһунан санааларын истэн, киэҥ эйгэҕэ үөрэ-көтө билиһиннэриэхпин баҕарабын.
Анна Босикова — ХИФҮ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култууратын үнүстүүтүгэр “Уус-уран айар үлэни тэрийээччи уонна салайааччы” үөрэҕин, фольклор уонна култуура салаатын 2 кууруһун устудьуона:
“Мин Үөһээ Бүлүү улууһугар төрөөн-үөскээн улааппытым. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан “Инникигэ хардыы” научнай кэмпириэнсийэлэргэ сыл аайы ситиһиилээхтик кыттарым. Бу сыралаах дьарыкка миигин тапталлаах учууталларым уһуйбуттара, дьонум-сэргэм сүбэ-ама, өйөбүл буолбуттара. 8 кылааска сылдьан Бүтүн Аан дойдутааҕы «Открой своего ученого» диэн кэмпириэнсийэҕэ Санкт-Петербург куоракка лауреат аатын сүкпүтүм. Онтон ыла дакылаат суруйуунан үлүһүйэн туран дьарыктаммытым. Оҕо эрдэхпиттэн ыллыырбын-туойарбын, хомуска оонньуурбун сөбүлүүбүн. Ол иһин оскуоланы бүтэрэрбэр култуура эйгэтигэр үөрэнэ барарга быһаарыммытым. Үрдүк үөрэххэ туттарса кэлэрбэр БКЭ бааллара үрдүк буолан, талбыт идэбэр үөрэххэ киирэн дьолломмутум. Бастакы куурустан сыал-сорук туруорунан, кыһанан туран үөрэнэбин. Билигин үөрэҕим таһынан устудьуоннар түмсүүлэригэр ППОС-ка, “Олимп” спортивнай хамыыһыйаҕа үлэлэһэбин. Иллэҥ кэммэр чөл олоҕу тутуһан фитнеска, хомуска, оһуокайга дьарыктанабын. Таһыччы баһылаабыт дьарыгым суох, ол эрээри интэриэһиргээтим даҕаны кыахпынан кыралаан ылсан, үөрэнэн барабын. Олоҥхо ассоциациятын чилиэнэ буолабын. Быйыл төрөөбүт дойдубар Үөһээ Бүлүүгэ олоҥхо ыһыаҕар кыттаары бэлэмнэнэбин. Ол миэхэ үрдүк чиэс уонна эппиэтинэс буоларын өйдүүбүн. Онон олоҥхо ыһыаҕын култуурунай бырагырааматыгар ситиһиилээхтик кыттарга күүстээх үлэ күүтэр.
Икки сыл устата дойду үрдүнэн дьаҥ-дьаһах туран, тэйиччиттэн олорон үөрэннибит. Баар кыһалҕалары туоратарга ылыныллыбыт миэрэлэри тутуһан үөрэннибит. Үөрэҕим практическай чааһа элбэх буолан, практика барарга ыарахан этэ. Холобур, ханна эрэ баран испэктээкил туруоран, пластика көрдөрөн бэйэҕин сайыннарыахтааххын. Кэлии-барыы хааччахтаан буолан үлэлииргэ, үөрэнэргэ кэккэ ыарахаттары көрүстүбүт. Онтон чаҕыйан олорбокко, Саҥа Дьыл бырааһынньыгын үрдүк таһымнаахтык тэрийсибиппит. Инникитин Сахам сирин култууратын, искусствотын сайдарын туһугар туох баар кыахпынан үлэлиэм, дьоһун кылааппын киллэриэм дии саныыбын”.
Олеся Слепцова — ХИФҮ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култууратын үнүстүүтүгэр саха салаатын 3 кууруһун устудьуона: “Үөһээ Дьааҥы улууһун Табалаах нэһилиэгиттэн үөрэнэ кэлбитим. Саха тылын салаатыгар морфология, синтаксис быраабылаларын дириҥэтэн үөрэтэбит. Грамматика үөрэҕэр ырытыылары, ситимнээх саҥаны сайыннарыыга истилиистикэ уратыларын, араастарын үөрэтэбит, таба суруйууга, саҥарыыга эрчиллэбит. Төрөөбүт тылбытын түүр омук тылларын кытта тэҥнээн көрөбүт, чинчийэбит. Онтон төрөөбүт литэрэтиирэбит үөрэҕэр саха суруйааччыларын айымньыларын ааҕабыт. Мин санаабар, устудьуон бэриллибит үлэни кэмигэр ааҕан, толорон, туттаран иһэрэ ордук. Бириэмэни туһата суох атаарар туох да түмүккэ аҕалбат. Хас биирдии ыччат туруоруммут сыалын ситиһэрэ бэйэтиттэн тутулуктаах. Общественнай олоххо кыттан, киһи элбэх доҕордононор.
Мин үөрэҕим быыһыгар үлэлиибин. Сарсыарда тураат, үлэбин, үөрэхпин чаһынан былаанныыбын. Күн устата ону ситиһэргэ дьулуһабын. Наһаа бириэмэни ылар биэриилэри тик-тогу, сериаллары олох көрбөппүн. Дистанционнай үөрэх кэмигэр кэмпириэнсийэлэр зуум нөнүө ыытыллыбыттара. Киһи дьиҥнээх атмосфераны билбэт да буоллар, кыһанан туран дакылаат ааҕар этим. Саамай өйдөнөн хаалбыт түгэним: былырыын Алтайга баран түүр омуктар олимпиадаларыгар кыттан кэлбитим. Инникитин үөрэхтээх, дьупулуомнаах үчүгэй исписэлиис буолуохпун баҕарабын”.
Алена Платонова — ХИФҮ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култууратын үнүстүүтүгэр нууччалыы-сахалыы тылбаас салаатын 3 кууруһун устудьуона:
“Норуокка биллэринэн, тоҕус томтордоох, хатыҥ чараҥнаах Чурапчы улууһуттан төрүттээхпин. Биһиги үөрэхпит олус интэриэһинэй. Тылы чинчийэргэ, нууччалыы, сахалыы тылбаастыырга үөрэтэллэр. Сүрүн биридимиэттэрбит: “Теоретические основы якутско-русского двуязычия”, “Философские обеспечение устной коммуникации”, “Практический курс грамматики” о.д.а. Онон тылбаас истилиистикэтин иҥэн-тоҥон үөрэтэбит. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан тылбаасчыт идэтин баһылыырга ХИФҮ-кэ үөрэтэллэрин истэн билэр этим. Иллэҥ кэммэр илиибинэн араас оҥоһуктары айан оҥоробун. Доҕотторбун, чугас дьоммун кытта испэктээккэ, быыстапкаҕа сылдьабын. “Сириус-лето” диэн үөрэх тэрилтэтигэр наставниктыыбын. Онно оҕолору наука эйгэтигэр уһуйабыт.
Тэйиччиттэн үөрэниигэ улахан ыарахаттары көрсүбэтэҕим, учууталларым сорудаҕын кэмигэр толорон ыытарга кыһалларым, ол эрээри чуҥкуйар этим. Уопсайынан, ситиһиилээх устудьуон туохтан да толлубат, араас тэрээһиҥҥэ барытыгар көхтөөхтүк кыттар, үөрэҕин өрө тутар. Инникитин дьупулуом суруйан, ситиһиилээхтик көмүскүүргэ үлэлэһиэм”.
Николай Федоров — ХИФҮ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттар тылларын уонна култууратын үнүстүүтүгэр “Литэрэтииринэй айар үлэһит” салаатын 2 кууруһун устудьуона:
“Мин Бүлүү улууһуттан төрүттээхпин. Биэс сыллаах үөрэххэ сөбүлээн үөрэнэбин. Кырдьыгынан эттэххэ, оскуоланы бүтэрэрбэр ханна үөрэнэ барарбын өр толкуйдаабытым. Хата, ийэм билэн-көрөн «Коля, бу үөрэххэ туттарсан көр, эйиэхэ сөптөөх үлэ, үөрэх…» — диэн сүбэлээбитэ. Билигин үөрэҕим таһынан Саха национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньатыгар “Саҥа күн” биэриигэ суруналыыстыыбын. Үөрэхпитигэр улуу убайдарбыт, эдьиийдэрбит, үтүөкэн ааттаах суруйааччылар айымньыларын ааҕабыт, ырытабыт, анааран көрөбүт, айар үлэнэн утумнаахтык дьарыктанабыт. Ыллыҥ да айымньыны суруйан барбаккын. Онно туспа турукка, иэйиигэ киириини биллим. Ону таһынан грамматиканы, тыл үөрэҕин билии ордук улахан суолталааҕын өйдөөтүм. Маҥнайгы кууруска киирээт да, араас таһымнаах тэрээһиннэргэ кыттан, устудьуон чаҕылхай олоҕор умсубутум. Ол курдук, бу үөрэх сылыгар алтынньыга ХИФҮ ППОС актыыбыгар тэрийээччи буолар чиэскэ тигистим. Уопсайынан, киһи интэриэһиргиир, баҕарар дьыалатыгар сөптөөх бириэмэни булар дии саныыбын. Инники былааны эрдэ кэпсээбэттэр. Үөрэхпин туйгуннук үөрэнэн бүтэриэхтээхпин. Онтон салгыы идэбинэн үлэ булан, салгыы сайдыахпын баҕарабын”.
Устудьуон күннээҕи түбүктээх үөрэҕиттэн, үлэтиттэн быыс булан, миигин кытта кэпсэппит доҕотторбор истиҥник махтанабын. Эһиги ситиһиигитинэн киэн туттабыт, үөрэбит. Аны аҕыйах сылынан өрөспүүбүлүкэ бастыҥ үлэһиттэрэ буолуоххут диэн эрэнэбит.
Диана Васильева,
М.К. Аммосов аатынан ХИФҮ
“Литэрэтииринэй айар үлэ” салаатын 3 кууруһун устудьуона
Хаартысканы: ааптар