Мытаахха улуу дьоммутугар

Бөлөххө киир:

Интэриниэт ситиминэн «Дьиикимдэ дьээбэлэрэ», Мытаах мусуойа диэн иһитиннэриилэри, араас куонкурус биллэриилэрин ааҕа олорон, бу сири көрбүт киһи диэн бүччүм санаа элэс гынан ылааччы. Дьэ, ол баҕа санаа эмискэ тэһэ астарбыттыы, Горнай улууһугар тиийбиччэ олоххо киирэн эрэриттэн киһи дууһата сылаанньыйар.

edersaas.ru

Биһиги муста түстэрбит эрэ, массыына ханна тиийэринэн, дьыл ханнык да кэмигэр, ханна баҕарар айан суолунан сыыйылыннарар дьоннорбут. Киһи биирдэ олорор олоҕор баҕа санаатынан көрөрү көрөр, сылдьары сылдьар аналлаах. «Киһи олоҕун кырааскатын бэйэтэ уруһуйдуур» дэһэр биир санаалаах доҕоттор буолабыт.

Бу да сырыыга үөрүү-көтүү аргыстаах, ырыа- тойук доҕуһуоллаах Дьиикимдэ диэки суолбутун туттубут. Аара баран иһэн, дойду сиригэр айах тутан бэлиэтэнэн, кэрэ айылҕатыгар хаартыскаҕа түһэн, санаа хайдах салайарынан салаллан аа- дьуо айаннаатыбыт. Өр күүттэрбэтэ биһиги иннибитигэр Мытаах нэһилиэгэ дьэндэс гынна.

Бу Сахабыт сиригэр биллэр-көстөр дьоннордоох, саха эрэ барыта сөҕө-махтайа, ытыктыы аатттыыр сүдү дьоммут Софрон, Семён Даниловтар, Афанасий Осипов төрөөбүт үөскээбит түөлбэлэрэ буолар. Кинилэри сэргэ үгүс айар талаан хонуутугар хотуулаахтык ааттара ааттанар, үтүө суобастаахтык бэйэлэрин кэмнэригэр үлэһит үтүө, биһиги бүгүҥҥү олохпутун уһансыбыт хорсун буойун дьоннорунан бу нэһилиэк аата ааттана турар сирэ.
Манна билигин да бэйэлэрин үлэлэригэр бэриниилээх дьон олороллор. Кинилэр ортолоругар  биһиги, «85-тэр”, үөлээннээхтэрбит, Үөһээ Бүлүү улууһун Далырыттан төрүттээх биир кылаас уолаттара бу дойдуга күтүөт буоланнар, Мытаахтааҕы Семен, Софрон Даниловтар ааттарынан култуура дьиэтин дириэктэринэн Владимир Акимов, Мытаахтааҕы мусуой дириэктэринэн Артур Егоров үлэлииллэр. Үөлээннээхтэрбит күннээҕи түбүк оҥостон нэһилиэк сайдыытыгар үлэлии, дьону көҕүлүү олорор үлэлэрин көрөн-истэн киһи эрэ астынар. Ол курдук,
2018 сыл түмүгүнэн РФ бастыҥ мусуойа буолбуттара элбэҕи этэр. Бу аныгы үйэҕэ элбэх үлэттэн, үлэһит дьон талбыт идэлэригэр бэриниилэриттэн, кыһамньыларыттан тахсар үлэ түмүгэ буолар.
Икки этээстээх Култуура дьиэтин үрдүк кирилиэһин дабайан, киэҥ, сырдык, тупсаҕай оҥоһуулаах дьиэҕэ киирээккин кытта бу дойду эйгэтинэн, тыынынан ил гынан, киирбит эрэ киһини ахсыыгынан  көрсөр, улахан хартыына иннигэр эн тохтообокко, махтаммака, сүгүрүйбэккэ ааспат эбиккин. Ол курдук, масло кыраасканан уруһуйдаммыт хамнаабат хартыына  бэйэтэ киһини угуйар аналлаах.
Биһигини Артур үөрэ-көтө көрүстэ. Биир үөлээннээхпит буолан дьиибэ-хообо, көх-нэм, сэһэни-сэппэни өрө тутан,   мусуой бииртэн биир саалаларынан сырыттыбыт. Мантан 2-3 чааһа суох киһи тахсыбат улахан уораҕайыгар сахабыт култууратын урукку уонна билиҥҥи кэмин ситимниир, киһи эрэ өссө да истэ илик арааһынай билиини иҥэринэр сирэ буоларын, баай устуоруйатын сөҕө-махтайа истэҥҥин, бириэмэни да билбэт эбиккин.

Мусуой  үтүө үгэһинэн манна кэлбиттэр Даниловтар айымньыларыттан ааҕыылара буолар эбит. Биһиги, оскуоланы 1985 сыллаахха бүтэрбиттэр, оҕо сааспытыгар ырыа гынан элбэхтик ыллаабыт ырыабытын «Биэс бэһиэлэй кыргыттары» хоһоонунан бастакынан ырыа ыллыыр дьон буоллубут.
Бу хоһоону Семен Данилов суруйарыгар  баар биэс ыанньыксыт кыыс хаартыскалара көрөөччү болҕомтотун тардаллар. Чахчы да бу мичилиһэн туралларын, бэйэлэрин кэмнэрин эдэр сааһын бу хаартыскаттан көрөҕүн. Бу хоһоону 1961 сыллаахха атырдьах ыйын 10 күнүгэр суруйбут эбит.

Дьэ, онон биһиги, Лилиана Антонова (Бүлүү), Евгений Барашков-Эллэй (Мэҥэ Хаҥалас), Елизавета Заровняева Горнай уонна мин Маргарита Степанова (Акимова) (Үөһээ Бүлүү) бу мусуойга ыалдьыттыы сылдьаммыт, улахан ырыаһыта да суох буолларбыт, устуоруйа страницатыгар ырыа ыллаан хаалларан үөрүүбүт өссө үрдээтэ. Онон, Семен Данилов хоһоонугар, Иван Иванов мелодиятыгар «Биэс бэһиэлэй кыргыттар» биһиги бу аатырбыт мусуой уораҕайыгар холбоһук репертуарбыт буолла диир бырааптанныбыт.

Маннык киһи эрэ сөҕө-махтайа көрөр Афанасий Осипов хартыына-галареятыгар салҕыы киирэбит. Бу саала иһигэр үктэннэххинэ, эйигин олох атын эйгэ күүтэр. Улуу худуоһунньук бу тыыннаах курдук уруһуйдара оччотооҕу кэми, бириэмэни, балаһыанньаны, айылҕаны санатар устуоруйа кэрэһиттэрэ буолаллар. Үлэһит киһи чэрдээх илиитин, кырдьаҕас дьон мырчыстыбыт сирэйдэрин нөҥүө кинилэр майгылара, уобарастара бэриллэр. Хас биирдии хартыынаны өр да өр сыныйан көрөр буоллахха, субу кэпсээн дуу, хамсаан дуу барыах тыыннаах хартыыналар.
Суруйааччы уран тыл ууһа эбит буоллаҕына, худуоһунньук кырааска нөҥүө эмиэ уран кэпсээни айан-тутан, кэпсээн, сэһэргээн барар дьикти айылҕалаах, идэлээх дьоммут төрөөн- үөскээн, айан-тутан кэбиспиттэрин көрөн, киһи эрэ дууһата байар,. Ити курдук, аҕыйах чааска астыныы-дуоһуйуу, уйулҕаны сөрүүкэтии дьикти эйгэтигэр киирэн таҕыстыбыт.
Дьэ, маннык ааттыын да ураты, киһи сүрэҕин ортотунан сайа охсон киирэр айылҕа маанылаабыт дьикти сирдээх  Дьиикимдэ сиригэр олохпут  биир үтүө күнүн анаабыппытыгар махтанан тураммыт, Дьокуускай хайысхатынан аартыкпыт суолунан айаммытын саҕалаатыбыт.
Өссө да кэлээриҥ диэбиттии, аар айылҕа көстүбэт эйгэтинэн дууһаны угуйа хааллаҕа. Сайыҥҥылыы сылаас,  көмүс күһүн биир күнүгэр өссө да кэлиэхпит диэн баҕа санаалаах бу дьикти сиртэн кэллибит. Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна Артур Егоровка дириҥ ис хоһоонноох иһитиннэриигэр махтал мааныта буоллун. «Үлэ киһитин үлэ бэйэтэ батыһар» диэн норуокка этии баар. Ол курдук, эн бүччүм санааларыҥ олоххо киирэннэр, нэһилиэк өссө да аата ааттана турдун. Баҕа санааларыҥ, былааннарыҥ киэн кэскиллэнниннэр, саргы сатыыланныннар диэн баҕа санаабытын аныыбыт.

«Саха сирэ», edersaas.ru cайтка анаан Маргарита СТЕПАНОВА (АКИМОВА)

Ааптар хаартыскалара

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0