Кырыа куруһубаны бүрүнэ тардыммыт дьоллоох Дьокуускай Саҥа дьыл эргин кэрэ бэйэлээх муус оҥоһуктарынан киэркэйэр, тупсар.
Бу уран тарбахтаах уустар дууһаны манньытар, сүрэҕи сылаанньытар дьикти, нарын чочуйуулара. Олортон биирдэстэринэн, куорат киинигэр, АЛРОСА дьиэтин иннигэр, үүнэр сыл бэлиэтэ — Оҕус обургу мууска туойуллан, бырааһынньык киэргэлэ буолан турара харахха тута быраҕыллар. Бу урбаанньыт, скульптор Алексей Андреев хамаандатын кытары оҥоһуга.
«Муус тыына»
— Муус оҥоһуктарга 2004 сылтан ылсыбытым. Бу кэм устатыгар үлэлээн, тоҥмут уу, муус туспа, ураты тыыннаах курдук буолар эбит диэн бигэ санаалаахпын, — диир Алексей Андреев.
— Муус төһө да уйанын, үлтүрүйүмтүөтүн иһин, сатаан тутуннахха, ураты оҥоһуктар санаа хоту салаллан, туойуллан тахсаллар. Ол иһин, киһи төһөнөн чочуйар да, соччонон туох эрэ дьиктини, сөхтөрөрү, кэрэхсэтэри оҥоруох баҕата күүһүрэр.
Муус оҥоһук үксүн -50 кыраадыска тиийэ тымныыга кылгас бириэмэ иһигэр оҥоһуллар. Улахан тымныыларга муус хайыта барыан, үлүтүрүйүөн сөп. Ыарахан ыйааһыннаах буолан, оҥорорго сыралаах. Маска үлэлиир курдук ыарахан. Көмүскэ, муоска кыһар, оһуордуур ньымалары туттуохха сөп. Туттар тэрилиҥ үчүгэй буолара наада. Биһиги үксүн доҕотторбутугар, тимир уустарыгар оҥорторобут, сороҕор бэйэбит эмиэ оҥостобут. Манна даҕатан эттэххэ, сүрүннээн чочуйууга туттар сахабыт быһаҕар тас дойду маастардара куруук ымсыыраллар, — диир.
«Сыл бэлиэтин суолтата»
АЛРОСА хонтуоратын иннигэр урукку сылларга чороон, сүүрэн иһэр сылгылар, ат үрдүгэр турар оҕо муустан чочуллубуттарын элбэх киһи өйдүүр буолуохтаах. Бу эмиэ кинилэр оҥоһуктара.
— Тэрилтэ сакаас киллэрэр. Онон көрөн толкуйдуубут. Быйыл аан дойдуга дьаҥ тарҕанан ыарахаттардаах дьыл ааһан эрэр, дьон санаатын көтөҕөөрү, сыл бэлиэтин – Оҕуһу туруордубут. Үүнэр сылга туох баар ыарахаттар, дьаҥ-дьаһах, кыһалҕа киэр кыйданнын диэн бэлиэ буолар. Оҥоһук үрдүгэ 2, уһуна 6 миэтэрэ. Биэс кууб муус барда. Мууһун кыстаан, наардаан моһуонун таһаардыбыт, онтон чочуйдубут, — диэн быһаарар.
* * *
А.В.Андреев Дьокуускайдааҕы художественнай училище уус-уран оҥоһуктарга отделениетын бүтэрбит, муосчут. РФ Худуоһунньуктарын холбоһугун чилиэнэ, СӨ култууратын туйгуна. Үлэлэрэ «Сокровищница РС(Я)» пуондатыгар бааллар. Арассыыйаҕа тиийэ быыстапкаларга кыттар. “Олоҥхо дьоруойдара” диэн сэлии муоһуттан саахымата 2016 сыллаахха “Бастыҥ тиэхиньиичэскэй үлэ” номинацияны ылбыта. Маны сэргэ, “Үс Хатыҥ” этнокомплексы оҥорсубута. Муус оҥоһуктарга куорат, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр элбэхтэ миэстэлэспитэ, кыайбыта. Алтайга хамаанданан бастыыллар (А.Андреев, Е.Степанов, 2014 с.). 2004-2006 сылларга Финляндияҕа — 2,3 миэстэ. 2007 сыллаахха АХШ, Аляскаҕа – 3 миэстэ. Кытайга араас сылларга Гуанчжоуга, Шаньсига, Харбиҥҥа, Чанчуҥҥа бастыыллар. 2011 сылтан Канадаҕа сыл аайы ыытыллар норуоттар икки ардыларынааҕы күрэскэ (Оттава, Эдмонтон, Лейк Луиз) 10-тан тахсата кыайдылар. Егор Степановтыын “Team Sakha” диэн дойдуларын ааттаталлар. Канада 150 сылыгар күрэскэ “Кубок Канады” ылаллар. Далааһыннаах күрэстэргэ Великобритания, Франция, Италия, Япония, АХШ, Кытай, Мексика, Малайзия, Филиппина, Латвия уо.д.а. дойдулар маастардара, скульптордара кытталлар.
Сардаана Баснаева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар А.В.Андреев тиксэриилэрэ