Муударай дракону кыынньаатылар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

АХШ уотунан оонньуура иэстэбиллээх буолууһу

Бу күннэргэ аан дойдуга уоттаах сэриигэ тиэрдиэн сөптөөх сытыы балаһыанньа үөскүү сырытта. Ол курдук Косово сербтара албанецтары кытта иирсэн ыллылар. Аны иллэрээ күннээххэ Эмиэрикэ бэрэстиибэтэллэрин палаататын бэрэссэдээтэлэ Нэнси Пелоси диэн дьахтар Тайваҥҥа тиийэн, ыҥырыа уйатын тоҕо тарта. Кытайдар кэлбэтин, суверенитеппытын кээрэтимэҥ диэбиттэрин истибэккэ, АХШ кыаҕын-күүһүн көрдөрөөрү сөмөлүөт былдьаһыктаах территорияҕа олордо.

Кытай бэлиитикэтэ биир

Кытай айманара сөп курдук. Кинилэр билиҥҥитэ арахсан олорор сирдэригэр-уоттарыгар туора дойду үрдүкү сололоох салайааччыта ыалдьыттыыра туспа барар санаалаах арыыга эрэл кыымын саҕар. Дьокутаат ханна барара бэйэтин көҥүлэ диэн курдук санааны Байден администрацията олохтуу сатаата. Ити хотуҥҥа онно барыма диэн сүбэлээбиттэр үһү. АХШ “Кытай — биир” (Тайвань кини сирэ-уота диэн) диэн бэлиитикэни кумааҕыга тутуспута буолар. Байден Си Цзиньпиҥҥэ эрийэн икки чааһы быһа итини быһаара сатаабыт буолуохтаах. Ол эрэн диэххэ, аҥар уоһунан “Кытай — биир” диир эрээри, Тайваны кэтэхтэн байыаннай өттүнэн өйөөбүтэ быданнаата. Тус бэйэм Эмиэрикэ тоҕо Улуу Кытайы (билигин улуу диэн чахчы туттуохха сөп) кыынньыырын өйүм хоппот. Билигин Арассыыйаны кытта атааннаһа, атын киһи илиитинэн кэтэхтэн, уобарастаан эттэххэ, таас быраҕа олорон, тоҕо эмиэ сокуону оҥорооччу хотун дьахталларын буойбатылар?

Тымныы сэрии саҕаттан, дьиҥэр, Эмиэрикэ геополитиктара Арассыыйа Кытайы уонна Германияны кытта чугасыһарын бопсуохха, утары туруортуохха диэн тоокколууллар этэ. Холобура, Генри Киссинджер Кытайы кытта дуруускаласпыта, Бзежинскэй эмиэ итинник санаатын аһаҕастык суруйбута. Кытайы Тиихэй акыйаан диэки салайбакка, ону бүөлээн, хоту баран Арассыыйалыын муосмуоска бардын диэн толкуйдаахтара. Билигин кэлэн, төттөрүтүн Арассыыйа икки Кытай байыаннай сойууһун өссө кыаҕырдан биэрэллэр.

Быыбар суолун СОДУЛА

Пелоси мээнэҕэ кый ыраах тиийбэтэх бадахтаах. Бастатан туран, Эмиэрикэҕэ буолуохтаах кыһыҥҥы Бэрэстэбиитэллэр палааталырын быыбарыгар демократтар түспүт рейтиннэрин үрдэтэ сатыыллар. Кытайтан куттаммакка, Улуу Эмиэрикэ билигин даҕаны аан дойдуга аҥардастыы айаатыыр атыыр оҕус буолабыт диэн көрдөрөллөр. Иккиһинэн, муударай Си Цзиньпинь хас дьахтар кэллэҕин аайы, III аан дойду сэриитин (буолаары буолан ядернай) тардыбатын билэллэр. Аны били “тиһэх кытай сэрэтиитэ» остуоруйаҕа киирбитин курдук тиһэх буолбатаҕын дакаастыыллар. Инньэ гынан, эмиэ быыбара буолуохтаах Си Цзиньпин аптарытыатын самнараллар. «Кэмигэр кытааппата, эппит тылыгар турбата, сымнаата” кытайдар диэхтэрэ дии. Бу иннинэ Афганистаҥҥа Аль-Каида тойонун беспилотнигын тоҕо тэптэрэн өлөрбүттэрэ. Ити — эмиэ байыаннай кыаҕы көрдөрүү, былчыҥынан оонньооһун. Бу барыта — куоласка куолас эбинээри оҥоһуллар.

АХШ кыһыл сурааһыны  кэстэ

Мин санаабар, кылгас кэмҥэ ис бэлиитикэ хонуутугар барыс ыла охсоору, биир улахан дойду интэриэһин сиргэ-буорга тэпсии улахан алҕас буолар. Арҕааҥҥы дойдулар киһи быраабын сымыйанан былаах оҥостон, демократияны өрө тутан, атыттары атарахсытан, сэнээн, бэйэмсэх санааларыгар барытын баһылаатыбыт, кыайдыбыт-хоттубут дииллэрэ иэстэбиллээх буолуон сөп. Өскөтө Украинаны уонна Грузияны Арассыыйа сабыдыалыттан таһааран, НАТО-ҕа ылабыт диэн маачыктаабатахтара, өҥнөөх өрөбөлүүсүйэни өйөөбөтөхтөрө буоллар, билиҥҥи сытыы балаһыанньа буолуо суоҕа этэ. Тэҥ, убаастабыллаах сыһыан, атыы-эргиэн быраабылата умнуллубута ыраатта. Биһиги кыһыл сурааһыммыт, ону кэстэххэ уордайар линиябыт Украинанан ааһар эбит буоллаҕына, Кытайга ити — Тайвань арыытыгар сытар. Муударай Кытай дракона билигин тута эппиэттээбэтэх да буоллаҕына, сыыйа аһыытын килэтэн, хам кэлгийэн, “сепаратистар” муостарын-туйахтарын экэниэмикэнэн тоҕута сынньан, ити арыы боппуруоһун быһаарар буолуохтаах. Кумаҕы ити арыыга аны тиэйбэппит дэспиттэр. Цитрусовайга, балыкка сааҥсыйа биллэрбиттэр.  Ити бүгүҥҥү сонун. Салгыы ытарчалыы ылыахтара. Бу уустук кэмҥэ Кытайы кыынньааһын, Арҕааҥҥы дойдулар күүстэрин-кыахтарын уһун болдьоххо өһүлүөҕэ. Си Цзиньпин эппитигэр дылы, «уотунан оонньообут — уокка сиэтэр”.

Иирсээн төрдө-төбөтө

Кытай Тайвань иирсээнин төрдө-төбөтө туохханый? II аан дойду сэриитин кэнниттэн, 1946–1949 сс. Кытайга гражданскай сэрии буолбута. Чан Кайши салалталаах Гоминьдан баартыйата кыайтаран Тайваньҥа күрээбитэ. Онтон бэттэх ылбат-биэрбэт буолан олороллор. Арыыга 1987 сыллаахтан байыаннай балаһыанньа тохтообутун кэнниттэн Кытайы кытары эйэргэһии саҕаламмыта. Өскөтө 1979 с. Дэн Сяопин «биир дойду — икки систиэмэ» (арыыга улахан автономия бэриллиэхтээх) бириинсипкэ олоҕуран холбоһуоҕуҥ диэбит эбит буоллаҕына, тайванньар утаран, 1990 с. аны «биир дойду — икки территория» диэни туруорсубуттара. Ол аата суверенитеттарын энчирэппэккэ холбоһуу барыахтаах. Ол эрэн 2000 с. былаас уларыйан, сыыйа арыы икки материк ардылара атан, Тайвань туспа судаарыстыба суолун тутуохтаах диэн буолбута. Билиҥҥи салалта итинник ылбат-биэрбэт «статус-кво» хаалыахтаах, туох да уларыйыы тахсыа суохтаах диэнинэн салайтарар. ХНТ уонна 170 дойду Тайвань Кытай састаабыгар киирэрин билинэллэр. Оттон 14 бытархай дойду арыыны туспа судаарыстыба быһыытынан билинэллэр. Төһө да бэлиитикэ өттүгэр тыл тылга киирсибэтэллэр, 24 мөл. нэһилиэнньэлээх Тайвань экэнэмиэкэҕэ Кытайдыын ыкса үлэлэһэр. Холобура, арыыга оҥоһуллубут электроника үс гыммыт биирэ Кытайга атыыга барар.

Акыйаан уҥуоргу атастар

Американецтар Тайваны кытта сыһыан диэн туспа сокуоннаахтар. Ол сокуонунан арыыны көмүскүөхтээхтэр. 1995–1996 с. эмиэ итинник курдук айдаан буолбутугар, АХШ икки авионосец группатын ыытан турар. Билигин даҕаны Тайбэйга 70 млрд. дуоллартан тахса сэрии сэбин атыылыы олорор эбит. Туспа суолун хайына сатыыр Тайвань салалтата биллэн туран, Кытайы кыйахыыр. Былырыын алтынньыга Тайвань арыытын оборуонатын миниистирэ Цю Гочжэн Кытай аны түөрт сылынан арыыга киирэн хам баттыыр кыахтанна диэн эппит. Экспердэр сэрии буоллаҕына Кытай арыыны бэрт түргэнник хам баттыаҕа диэн этэллэр. Эмиэрикэ авианосецтара кэлиэхтэригэр диэри. Оттон сылтаан III аан дойду сэриитэ күөдьүйүөн сөбүттэн дьиксинэллэр. Сорохтор биир эрэ буолбакка, хас даҕаны сиргэ уоттаах киирсии буолуон сөбүн ыйаллар. Уһун-унньуктаах икки улуу дойду сэриитэ аан дойду атыытын-эргиэнин алдьатара саарбахтаммат.

Акыйаан уҥуоргу атастар эрэгийиэҥҥэ Кытайы утары куомуннаһаллар. АУКУС диэн сойууска Австралия, Улуу Британия уонна АХШ бииргэ буолбуттар. Сураҕа информациянан, разведдааннайдарынан атастаһыахтаахтар, ракета атыылаһыахтаахтар. Бэл Австралияҕа атомнай уу аннынан устар аал оҥорон биэриэхтээхтэр. Соторутааҕыта бэл НАТО-ны Тиихэй акыйааҥҥа эмиэ бэйэтин оруолун оонньуохтаах диэн Европаны итиччэ ыраах соһо сатаабыттара.

Түмүккэ

Кытай чахчы кыаҕыран, амбицията улаатта. Американецтар Афганистантан бардылар, онон мөлтөөтүлэр диэн санаа эмиэ баһыйар. Аны Украинаттан сылтаан Арассыыйалыын киирсэ сылдьаллар. Онон тыын харбас, арҕааҥҥы альянс наһаа кыаҕыра илигинэ, туттунан да хаалыахтарын сөп. Ол эрэн, эппитим курдук, муударай Кытай билигин буолбакка, сыыйа ити арыыны ыйыстыаҕа. Манна даҕатан эттэххэ, ис бэлиитикэттэн сылтаан, Кытайы кыынньыыллара, биһиэхэ табыгастаах буолууһу. Кыһыйбыт-абарбыт улуу дойду Арҕааҥы гегемонияттан тахсыан баҕардаҕына, Арассыыйаны кытта сыһыанын өссө хаҥатыа, сойууһун өссө дириҥэтиэ турдаҕа.

Хаартыска «Российская газета» хаһыаттан.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0