Кинигэни таптаан ааҕааччыларга Виталий Егоров диэн саҥа аат биллибитэ лоп курдук сыл буолла. 300-тэн тахса өлөрүүнү тус бэйэтэ арыйбыт уопуттаах сыщик, астаапкаҕа сылдьар милииссийэ полковнига «Адычанская трагедия», «Воздаяние монстру», «Кара Чочур Мурана» уонна “Страхи Сопки Любви” диэн сэһэннэрин дьон утаппыттыы ааҕар. Ол кистэлэҥэ, арааһа, бу сюжеттэр дьиҥ олохтон ылыллыбыттарыттан итиэннэ ааптар суруйар тыла-өһө тиийимтиэтиттэн буолуо ди саныыбын.
Айымньы айыллыыта
— Виталий Михайлович, эн быраабы араҥаччылыыр уорганнар суруйар бэтэрээннэрин кэккэтин хаҥаттын (Николай Борисов-Ньукулай Уус, Леонид Диодоров, Алексей Ефимов, Май Емельянов, Иннокентий Иванов уо.д.а). Кинигэ суруйаргар туох төрүөт буолбутай?
— Суруйар баҕа соһуччу киирбитэ. Өскөтүн суруйуон баҕалаах киһи ол туһунан хас эмит сыл инниттэн иитиэхтээн, “бүөбэйдээн” илдьэ сылдьар эбит буоллаҕына, миэхэ ол эмискэччи этэ – ким эрэ атын мин испэр киирэн, эмискэ төлө көтөн тахсыбытын курдук. Бастакы кинигэм тахсыан иннинэ тугу эмит суруйар туһунан санаабар да суоҕа, буолаары буолан, уус-уран прозаны.
Ол маннык этэ: ааспыт күһүн оҕолорбор дьиэ тутталларыгар көмөлөһөн, кинилэргэ олорбутум. Биир күн сиэннэрбин кытта хойукка диэри бодьуустаһан баран, түүн үөһүгэр биирдэ утуйбутум. Онтон арай 3 чаас саҕана урут билбэтэх дьикти-дьиибэ турукпуттан уһуктан кэлбитим. Хоспор төттөрү-таары хаамыталаатым, чэй истим, милииссийэҕэ үлэлээбит кэмнэрбин бүтүннүү өйдөөн-санаан кэллим уонна бэйэм кэннибиттэн саатар туох эмит өйдөбүл хаалларар туһунан күүстээх баҕа санаа үөскээбитэ. Олох отуора уларыйыытыгар, үйэлэр кирбиилэригэр милииссийэ хайдах үлэлээбитин туһунан дьон билэрин курдук. Чуолаан ол кэмҥэ милииссийэни дьон куһаҕан эрэ өттүттэн ылынара, киинэҕэ, тэлэбиисэргэ, уус-уран айымньыларга милииссийэ үлэһиттэрин түһэрэр эрэ сыаллаахтык көрдөрөллөрө – мин ол олоҕурбут өйдөбүлү алдьатыахпын баҕарбытым. Сөбүлэһэбин, бааллар этэ милииссийэҕэ даҕаны хобдох лиичинэстэр, ол эрээри, 90%-на бэйэтин бүтүннүү норуокка сулууспаҕа анаан туран, чиэһинэйдик үлэлиирэ.
…Мин компьютерга олорбутум уонна бэчээттээн киирэн барбытым… Автобиографическай ахтыылары ким да сэргээбэт, чуҥкуктар, ол иһин тута уус-уран айымньыга холоммутум. Ити иннинэ прозаны хаһан да суруйан көрбөтөх, этии тутулун хайдах оҥорору удумаҕалатар эрэ киһи, илиилэрим клавиатураҕа бэйэлэрэ тардыһаннар, ити түүн уонтан тахса лииһи бэчээттээбитим, сарсыарда диэкинэн биирдэ утуйбутум.
Сарсыныгар төһөнү суруйбуппун көрөн баран, “ама, бу мин дуо?” диэн бэйэбиттэн бэйэм сөхпүтүм. Уонна салгыы бэчээттээн киирэн барбытым итиэннэ сүүрбэ күн (түүн) устатыгар бастакы айымньыбын суруйан бүтэрбитим. Ол кэнниттэн дьоҥҥо барытыгар сиэннэрим дьиэлэригэр күһүҥҥү олоҕум мин “Болдинскай күһүнүм” диэн дьээбэлэнэн этэрим.
— Эн суруйар тылыҥ-өһүҥ судургу, ааҕааччыга дэбигис өйдөнүмтүө, тиийимтиэ. Маныаха киһи хайдах эрэ күүрэн олорон ааҕар, айымньы иһигэр киирэн, дьоруойдары кытары тэҥҥэ үөрэҕин-хомойоҕун, ытыыгын-ыллыыгын. Быһата, ааҕааччы интэриэһин сатаан тардаҕын. Кинигэлэриҥ чаҕылхай ситиһиитин биир быһаарыыта ити буолуохтаах. Төрүттэргэр айар, суруйар дьоҕурдаах дьон баар буолаарай?
— Аймахтарбар, дьиэ кэргэммэр биир да суруйааччы суох. Хатылыыбын: суруйар туһунан санаа ончу суоҕа, холонон да көрбөтөҕүм. “Кураанах” чахчылардаах көннөрү ахтыылары суруйуохпун баҕарбатаҕым. Киһи ис эйгэтин – сыщик даҕаны, бөрөстүүпүнньүк даҕаны буоллун — тугу саныылларын, туохтан санааргыылларын-эрэйдэнэллэрин арыйыахпын баҕаран, уус-уран айымньыга ылсыбытым. Холуобунай дьыалаҕа ол көстүбэт, суруллубат буоллаҕа. Мин айымньыларбын үрдүк уус-уран таһымнаахтар диэбэппин, алҕастара элбэх, суруйарга уопут саҥа ылан эрэбин, ол эрэн, биири чуолкай өйдөөтүм – суруйар дьоҕур киһиэхэ барытыгар бэриллибэтэх эбит. Төһөнөн салгыы суруйабын, соччонон тугу айарбын сөбүлүүрүм аччаан иһэр, бэйэбин бэйэм кириитикэлиирим “бэргиир”, барытын быраҕыахпын, суруйарбын тохтотуохпун, умнуохпун баҕарабын. Ол эрээри, син биир остуолбар олорон, клавиатураны бэйэбэр тардынан, бэчээттээн киирэн барбыппын билбэккэ хаалабын.
Көннөрү детектив буолбатах
—Виталий Михайлович, мин суут-сокуон, буруйу оҥоруу тиэмэтигэр суруйбутум 20 сыл буолла эрээри, детектив жанрыгар суруллубут кинигэлэри биирдэ да ааҕа иликпин (Маринина да буоллун, Донцова да буоллун, Устинова да буоллун). Эн айымньыларгын көннөрү детектив диэхпин тылым тахсыбат – эйиэннэрэ дьиҥ олохтон ылыллыбыт буоланнар, сүрдээх дириҥнэр, киһини толкуйдаталлар. Оттон бэйэҥ ханнык жанрга киллэрэҕин кинигэлэргин, оннук киинэлэри көрөҕүн, кинигэлэри ааҕаҕын дуо?
— Аныгы детективтэри сөбүлээбэппин, тоҕо диэтэр, итиннэ суруллубут барыта сымыйа, өйтөн айыллыбыттар. 30 сыл ыстаастаах сыщик киһиэхэ миэхэ итинник айымньылары, ордук чуолаан, Донцованы, ааҕарым олус уустук. Ол эрээри, «Ментовские войны», «Улицы разбитых фонарей», «Бандитский Петербург», «Крот» курдук сериаллары сэргиибин. Итилэргэ консультант быһыытынан дьиҥнээх сыщиктар үлэлэспит буоланнар, киһини итэҕэтэр түгэннэр элбэхтэр.
Бэйэм айымньыларбын детективкэ киллэрэбин эрээри, дьиҥнээх детективкэ. Дьон-сэргэ үчүгэй, дьиҥнээх детективтэри суохтаабытыттан-ахтыбытыттан буоллаҕа буолуо, мин өрөспүүбүлүкэ литературнай олоҕор күөрэс гынаммын, махталлаах ааҕааччы дууһатын кылын кыратык таарыйдым быһыылаах.
— Эн кинигэлэргин аахпытым кэнниттэн биир санаа үөскээбитэ: айымньыларгар суһал-ирдиир үлэ кистэлэҥ ньымалара, комбинациялара ымпыктаан-чымпыктаан ойууланаллар. Ааҕааччыга, ол, биллэн турар, интэриэһинэй. Оттон буруйу оҥорооччуларга? Кинилэр итини барытын ааҕаннар-билэннэр, билиҥҥи оперативниктарга буруйу арыйалларыгар уустук буолуо суоҕа дуо?
— Мин холуобунай ирдэбил биир да кистэлэҥин арыйбатым. Ити ньымалар бары уруккаттан биллэллэр, айымньыларга, киинэлэргэ ойууланан-суруллан кэллилэр. Кэмниэ-кэнэҕэс федеральнай сокуон баар, суһал-ирдиир үлэ туһунан – онно оперативнай сулууспалар үлэлэрин бары ньымалара ыйылла сылдьаллар. Оттон Россия Ис дьыалаҕа министиэристибэтин буруйу арыйыыга баҕа өттүнэн көмөлөһөөччүлэргэ хас да мөлүйүөн харчынан бириэмийэлиир туһунан соторутааҥҥы дьаһала хайдаҕый? Бэл диэтэр, кытаанах сэбиэскэй кэмҥэ “агент” диэн тылы алҕас төлө ыһыктыбыт сыщик тиэмэтин түргэнник уларыта охсуохтааҕа, страховой агент туһунан этиэхтээҕэ, бары бөрөстүүпүнньүктэр биһиги “осведомителлэрбит”, «подсадной уткаларбыт» туһунан сэрэйэллэр этэ, ол да буоллар, биһиги син биир кинилэри тутааччыбыт, олордооччубут.
Кистэлэҥ эйгэ
—Эн айымньыларгар Чочур Мырааҥҥа, Таптал Мырааныгар кистэлэҥ эйгэ (мистика) көстүүлэрэ ойууланаллар. Бэйэҥ олоххор итинник көстүүлэр бааллара, итэҕэйэҕин дуо?
— Мин итэҕэйэбин. Айымньыларбар бэйэм эппинэн-хааммынан билбит-көрбүт мистическэй түгэннэри ойуулаабытым. Биирдэ киин куорат Геологтар бөһүөлэктэригэр дьахтары өлөрүү тахсыбытыгар, биһигини, икки оперативнигы, өлүөхсүт дьиэтигэр тоһуурга ыыппыттара. Бөрөстүүпүнньүктэр онно кэлиэхтэрэ диэн.
Төһө да утуйуо суохтаахпыт үрдүнэн, түүн сылаабыт таайан, утуйан хаалбыппыт. Арай иккиэн эмискэ биир түгэҥҥэ уһукта биэрэн, аттынааҕы хоско борук-сорукка дьахтар омоонун көрө түспүппүт. Куттанар да бокуой биэрбэккэ, дьиэҕэ тута бөрөстүүпүнньүктэр киирэн кэлбиттэрин тутаттаабыппыт. Арай ити дьахтар уһугуннарбатах, көстүбэтэх буоллун? Иккиэммит тыынын быһыа этилэр. Эдэрбэр ити туһунан кэпсээбэт этим, күлүү гыныахтара диэн. Уонна бу бэйэбиттэн тутулуга суох, соһуччу суруйар буолбуппун эмиэ мистикаҕа киллэрэбин.
Айар былааннар
— Виталий Михайлович, эн биир интервьюгар ис дьыала урукку миниистирэ Яков Стахов туһунан кинигэ суруйаргын эппит этиҥ. Ол хаһан тахсарый?
— Билигин матырыйааллары хомуйа сылдьабын, Стахов эрэ туһунан буолбатах. Ону барытын биир сэһэҥҥэ батарар кыаллыбат, онон, роман суруйарым буолуо. Өйбөр-санаабар дьулаан уонна таайтарыылаах өлөрүүлэр “тыыннаахтарын” баттаһа, хас да айымньы суруйар былааннаахпын, ол эрэ кэнниттэн Стаховы.
Билигин бэһис кинигэбин суруйан бүтэрэн эрэбин. Бу айымньыбар Дьокуускай куоракка буолбут ынырык уонна сэдэх буруйу оҥоруу туһунан суруйдум. Кинигэм сыл бүтүүтүгэр тахсара буолуо.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.