РФ бырабыыталыстыбата Судаарыстыбаннай Дуумаҕа сыллааҕы үлэтин-хамнаһын отчуотун билиһиннэрдэ. Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин былырыын национальнай бырайыактарынан былааннаммыт үлэ барыта ыытыллыбытын, дойду экэниэмикэтэ, төһө да дьаҥ-дьаһах кэмэ буоллар, үгүс эйгэҕэ өрө тахсыбытын бэлиэтээтэ. Итинтэн быһа тардан тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах боппуруостары ылан көрүөххэ.
Бу туһунан суруйуом иннинэ, Михаил Мишустин бу күннэргэ агропромышленнай эйгэҕэ сыһыаннаах туох уларытыылары киллэрбитин ахтан ааһыым. Ол курдук, иллэрээ күннээҕи мунньаҕар премьер-миниистир племенной куурусса пуондатын элбэтии барыаҕын туһунан эттэ. Манна федеральнай бүддьүөттэн 5 млрд солкуобай көрүллүөҕэ. Бу үлэ түмүгэр Арассыыйа кууруссаларынан толору хааччыллыахтаах.
Манна даҕатан эттэххэ, РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин тыа хаһаайыстыбытыгар, аһынан-үөлүнэн хааччыллыыга икки сыллааҕыта улахан былааны киллэрэн турар. Ол бырагырааматынан Арассыыйа тас дойдулартан киирэр аһын кыччатыахтаах, бэйэтэ оҥорон таһаарыытын үрдэтиэхтээх этэ. Билигин балаһыанньа хайдаҕый?
Былаан куоһарыллыбыт
Билигин Арассыыйа сүүс бырыһыан бурдугунан, мас арыытынан, балыгынан, этинэн толору хааччыллан олорор. Манна эбэн эттэххэ, бурдукка, мас арыытыгар былаан өссө балтараа төгүл куоһарыллыбыт. Оттон хортуоппуйу, үүтү, оҕуруот аһын бэлэмнээһин 80% көрдөрүүлээх. Премьер-миниистир бэлиэтээбитинэн, манна ордук дьоҕус, орто биисинэстээх дьон үлэлииллэр.
Тыа хаһаайыстыбытан тиэхиньикэлэрин оҥоруу, атыылаһыы туһунан этэригэр Михаил Владимирович федеральнай бүддьүөттэн субсидия, чэпчэтиилээх лизинг нөҥүө атылаһыы барарын эттэ. “Бу көмө нөҥүө хаһаайыстыбалар былырыын барыта холбоон 32 тыһыынчаттан тахса тыраахтары, хамбаайыны, о.д.а. тиэхиньикэлэри, оборудованиелары ылбыттара”, – диэн этэр кини.
Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга билигин семеноводствоҕа биир сүрүн болҕомто ууруллан турар. Бэрэсидьиэн эппитинэн, бу эйгэҕэ аҕыс сыл иһигэр Арассыыйа 75 бырыһыан хааччыллан олоруохтаах. “Төһө кыалларынан билигин биһиги семеноводствобытын сайыннарыахпытын наада. Судаарыстыба көмөтүнэн 32 селекционнай-семеноводческай уонна үс селекционнай-племенной кииннэр тэриллэн тураллар. Быйыл манна өссө 5 млрд солкуобай көрүллүөҕэ. Ону таһынан, чэпчэтиилээх кирэдьииттээһин систиэмэтин киллэрэн аграрийдар ыһыы үлэтин хойутаппакка ыыталларыгар кыах бэрилиннэ. Уопсай ылан эттэххэ, былырыын тыа хаһаайыстыбатыгар, балык комплексыгар барыта 340 млрд солкуобай көрүллүбүтэ. Ити үлэ түмүктээх буолла, билигин ырыынакпытыгар ас-үөл чааһыгар тутахсыйбатыбыт”, – диэн бэлиэтиир премьер-миниистир.
Хонтуруол кытаанах
Михаил Мишустин дакылаатыгар ас-үөл сыанатын эмиэ этэн аһарда. Кини бэлиэтииринэн, быйыл кулун тутарга социальнай суолталаах аска-үөлгэ, табаарга сыана эмискэ үрдээһинэ бу, биир өттүнэн, харчыга хараҥарбыт дьонтон таҕыста.
– Кулун тутарга тыын суолталаах табаардарга сыана эмискэ тахсан, дьон-сэргэ аймаммыта. Ас-үөл суох буолуоҕа диэн, нэһилиэнньэ аҥаар кырыытыттан бурдугу, саахары хаһааммытынан барбыта. Ити түгэни туһанан, сорох «саһыл саҕалаахтар» табаар суоҕун курдук көрдөрөөрү уонна ыарахан сыанаҕа атыылаары табаардарын соруйан ыскылааттарыгар тутан сытыарбыттара. Ити табаардарын атын ханаалларынан быдан ыарахан сыанаҕа нэһилиэнньэҕэ атыылаабыттара. Онон маннык түгэн тахсыбатын туһугар Антимонопольнай федеральнай сулууспаны кытары үлэлэспиппит, хас да дьыала көбүтүллэн турар. Билигин балаһыанньа кытаанаҕынан ыстараап да манна үрдүк, өскөтүн предпринимателлэр итиннэ тутулуннахтарына, сыллааҕы дохуоттарыттан 15% ыстараап төлүөхтэрэ. Оттон дуоһунастаах дьон манна кыттыгыстаах буоллахтарына, холуобунай дьыала тэриллиэҕэ, – диэн дакылаатыгар иһитиннэрдэ.
Билигин бырабыыталыстыба, эрэгийиэннэр салалталара, туһааннаах биэдэмистибэлэр кыттыһаннар, сыана бары эйгэҕэ хонтуруолланар буолла. Ол эрээри, маҕаһыыннарга да сылдьан көрдөххө, сыана күн аайы үрдүү турар. Ол иһин РФ бырабыыталыстыбата социальнай төлөбүрдэри, биэнсийэни, хамнас алын кээмэйин, тиийинэн олоруу алын кээмэйин үрдэттэ.
– Манна эрэгийиэннэр салалталарыгар эппиэтинэс улахан. Миэстэтигэр көрө сылдьан түргэн-тарҕан быһаарыныыны ылына охсуохтарын наада. Бастатан туран, аадырыстаах көмө уустук балаһыанньаҕа киирбит дьоҥҥо туһуланыахтаах. Манна дохуоттара кыччаабыт, үлэлэриттэн уурайбыт дьоннор эмиэ киирэллэр. Кинилэргэ үлэ булуутугар, атын идэҕэ үөрэнэллэригэр күүс-көмө буолуҥ. Ону таһынан, нэһилиэнньэ олоҕун хааччыйар тэрилтэлэр тохтоло суох үлэлииллэрин көрүҥ, – диэн бэлиэтиир Михаил Владимирович.
Санатан эттэххэ, билигин Ил Дархан Айсен Николаев экэниэмикэ бары эйгэлэринэн мунньах ыыталыыр, көмө-тирэх буолар миэрэлэри эрэгийиэн таһымыгар ылаттыыр. Бу хайысхаҕа кулун тутарга улахан мунньах ыытан, дойду үрдүнэн тахсыбыт балаһыанньаҕа экэниэмикэ туруктаах буолуутугар туһааннаах миэрэлэри киллэрбитэ. Нэһилиэнньэҕэ көмө барыта 14 млрд солкуобайга тэҥнэһэр.
Аграфена Кузьмина, «Саха сирэ».