Сылбыт саҥа саҕаланна эрэ эрээри, хоруупсуйаҕа сыһыаннаах икки түгэнинэн номнуо дойдуга тиийэ аатырдыбыт. Биирэ – чунуобунньук бэриги биэрээччини туттарыыта, иккиһэ – хоруупсуйаҕа буруйдаммыкка накаастабыл миэрэни туттуу.
Миниистир Высоких холобура
Сыыспат буоллахпына, маннык чахчы биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр өтөрүнэн буола илигэ – чунуобунньук бэриги биэрээччини үҥсэн, кинини тутууга бэйэтэ быһаччы кыттыбыта диэн суоҕа.
Бу дьыл тохсунньу 20 күнүгэр Дьокуускай куорат «Полярная звезда» AZIMUT гостиничнай комплексыгар «Якутия» туристическай-информационнай киин биир офиһыгар «Якутская ярмарка» АУо генеральнай дириэктэрэ Михаил Федоровы туппуттара.
Бу анал эпэрээссийэни РФ Куттал суох буолуутун федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениета (УФСБ) өрөспүүбүлүкэ предпринимательствоҕа, атыыга-эргиэҥҥэ уонна туризмҥа миниистирэ Ирина Высоких сайабылыанньатынан уонна быһаччы кыттыытынан ыыппыта. Федоров Высокихха бэрик биэрээри тутуллубута. Бэрик суумата бастаан ыйыллыбатаҕа, кэлин миниистир пресс-конференциятыгар бэйэтэ иһитиннэрбитэ – 200 тыһыынча солкуобай. Бу чахчынан холуобунай дьыала тэриллибитэ.
Силиэстийэ сабаҕалыырынан, бу бэрик миниистиргэ судаарыстыбаннай хантараактары түһэрсиигэ уонна толорууга, ол иһигэр, сылын аайы ыытыллар «Бизнес-Экспо» быыстапканы тэрийиигэ уонна ыытыыга көмөлөһөрүгэр, төһүү буоларыгар анаммыт. Ону таһынан, Михаил Федоров министиэристибэ бас билиитигэр баар «Центр кластерного развития «Якутия» АУо кэккэ туристическай эбийиэктэрин «Якутская ярмарка» аһаҕас акционернай уопсастыбаҕа биэрэр туһунан быһаарыы ыларыгар эмиэ харчынан манньа биэриэх буолбут. Федоров буруйун билиммит, силиэстийэ кэмигэр ханна да барбат баппыысканан көҥүлгэ сылдьар.
Саамай интэриэһинэйэ быһылаан кэнниттэн саҕаланар: ити чахчыны бастакынан быраабы араҥаччылыыр уорганнар буолбакка, миниистир Высоких бэйэтэ иһитиннэрбитэ. Дьон итини барытын биир тэҥник ылымматаҕа, араас санаа үөскээбитэ, өйөөччүлэр да, утарааччылар, бэл диэтэр, үөҕээччилэр да бааллар. Ол да иһин буолуо, миниистир анал пресс-конференция тэрийэн, суруналыыстарга (ол аата кинилэр нөҥүө нэһилиэнньэҕэ) ити быһыы-майгы хайдаҕын-тугун ыраас мууска ууран биэрбитэ.
Ол пресс-коференцияҕа этиллибиттэн сүөгэйин-сүмэтин ылҕаан ыллахха, маннык хартыына үөскүүр: Федоровтан бэрик туһунан этиилэри тутан баран, Ирина Высоких РФ Куттал суох буолуутун федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениетыгар сайабылыанньа киллэрбит. Онон, анал эпэрээссийэ ыытыллан, Федоровы Высокихха бэриги биэрэр кэмигэр УФСБ оперативниктара туппуттар. Ирина Высоких Федоров бэйэтигэр олус эрэллээхтик туттарын, итинник схеманан “үлэлии” үөрүйэҕин кистээбэтин, хаста да төхтүрүйэн этии киллэрбитин, кини туһугар кыбыстарын бэлиэтээбит.
Маны таһынан, бу пресс-конференцияҕа Федоровы туттарбытын кэнниттэн киниэхэ эрийэн, “дьэ, сыыһа быһыыланныҥ, эһээтэ борокуруор, ийэтэ борокуруор, ити быһыыҥ иһин эппиэттиэҕиҥ, эккинэн-сииҥҥинэн эмиэ” диэн суоһурҕаналларын-сааналларын эмиэ иһитиннэрбитэ.
Ирина Высоких ити чахчы туһунан аһаҕастык уонна дорҕоонноохтук иһитиннэрбитэ, биллэн турар, соһуччу, сөптөөх, хайҕаллаах да суол. Ол эрэн, манна икки түгэни бэлиэтиир тоҕоостоох: бастакынан, миниистир дьыаланы дириҥэппэккэ, Федоровка кытаанах сэрэтии оҥорон, “миэстэтин булларыан” сөп этэ; иккиһинэн, тоҕо тута быраабы араҥаччылыыр уорганнарга биитэр СӨ Баһылыгын иһинэн Хоруупсуйа хабааннаах уонна да атын быраабы кэһиилэри сэрэтэр управлениеҕа биллэрбэтэ?
Уопсастыба санаата
Дьон хоруупсуйаҕа сыһыанын, бу социальнай көстүүнү утары үлэ хайдаҕын ааспыт нэдиэлэҕэ СӨ Баһылыгын иһинэн Хоруупсуйа хабааннаах уонна да атын быраабы кэһиилэри сэрэтэр управление Уопсастыбаннай сэбиэтин мунньаҕар кэпсэттилэр.
Сүрүн дакылааты оҥорбут управление салайааччыта, СӨ үтүөлээх юриһа Степан Давыдов иһитиннэрбитинэн, 2018 сылга дохуот, ороскуот, баай-дуол туһунан сибидиэнньэлэри 190 судаарыстыбаннай сулууспалаах үлэһит биэрбит. Ил Дархан көҥүлүнэн ыытыллыбыт 10 бэрэбиэркэ түмүгэр, 5 салайааччы дьиссипилиинэ эппиэтинэһигэр тардыллыбыт, 2 киһиэхэ кэһиини булбуттар эрээри, үлэлэриттэн уһулланнар, кинилэргэ туох да миэрэ туттуллубатах.
Маныаха, Степан Давыдов бэлиэтээбитинэн, биирдиилээн дьокутааттар дохуоттарын туһунан ыспыраапкалары биэриэхтэрин баҕарбаттар, кыккыраччы аккаастаммыттар эбит. Управление сибидиэнньэ биэрбэтэх түгэннэргэ бэрэбиэркэ ыытар боломуочуйата суох буолан, олору барытын борокуратуура уорганнарыгар ыыппыт. Борокуратуура орооспутун түмүгэр, ыспыраапка биэрэр болдьохторун кэһэн, хойутатан, 267 дьокутаат биэрбит.
Дьон хоруупсуйаҕа сыһыанын билэр сыалтан ааспыт сыл сэтинньи ыйыгар социологическай чинчийии ыыппыттарын туһунан «СӨ Баһылыгын иһинэн информационнай киин» генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Эльза Яковлева иһитиннэрдэ. Чинчийиини 7 муниципальнай тэриллиигэ ыыппыттар, онно 2600 киһи кыттыбыт.
Чинчийии көрдөрбүтүнэн, ыйытыллыбыт дьон 49 %-на хоруупсуйаҕа федеральнай былаас, 13 %-на өрөспүүбүлүкэтээҕи, 10 %-на муниципальнай былаас сулууспалаахтара умньаналлар диэбит. Өрөспүүбүлүкэҕэ хоруупсуйа таһыма “үрдүк” уонна “орто” диэн 28-тыы %, оттон “эппиэттиирбин ыарырҕатабын” диэн 35 % эппит. Хоруупсуйа үөскүүр биричиинэтинэн “накаастабыла суох хаалыы буолар” диэн 48 %, «аймахтаһыы” диэн 34 % киһи эппит. Оттон хоруупсуйа туһунан чахчыны быраабы араҥаччылыыр уорганнарга тыллыырга 17 %, анонимнайдык этэргэ 35 % бэлэм, 18 % “олох эппэппин” диэбит, 31 % ити ыйытыыны ыарырҕаппыт.
Бу социологическай чинчийии түмүгэ көрдөрбүтүнэн, хоруупсуйаны утары үлэ саамай дьайыылаах көрүҥүнэн судаарыстыбаннай былаас уонна уопсастыба бииргэ үлэлээһиннэрэ буолар. Маныаха биир көдьүүстээх ньыманан сонуннары киэҥник тарҕатар ситимнэргэ хоруупсуйа туһунан чахчылары иһитиннэрэн-биллэрэн, тарҕатан иһиини ааттаатылар.
Накаастабыл миэрэ
Хоруупсуйаҕа буруйдаммыттарга өлөрөргө ууруу курдук миэрэни төннөрүү, ол эбэтэр, мораторийы устар туһунан этии эмиэ бу мунньахха иһиллибитэ. Биллиилээх юрист, РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи управлениетын Уопсастыбаннай сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Вильям Иванов Сэбиэскэй Сойуус саҕана судаарыстыба баайын хорон сиэбиттэри өлөрөргө уураахтыылларын, уорбуттарын конфискациялыылларын, оттон билигин хаайыыга 5-6 сыл олороот, уорбут баайдарыгар “үөрэ-көтө” тахсалларын туһунан эттэ.
Итинник этиини аны РФ Госдууматын оборонаҕа кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Александр Шерин «Москва» агентствоҕа биэрбит интервьютугар киллэрдэ. Кини өссө хоруупсуйаҕа ытыллыбыттарга анаан “дьон көрдүн” диэн туспа кылабыыһаны оҥоруохха диэн эттэ уонна накаастабыл бу миэрэтэ олоххо киирэригэр эрэнэрин биллэрдэ.
Оттон билиҥҥитэ хоруупсуйаҕа буруйдаммыты иһэ үлүннэҕинэ, 3-4 сылга көҥүлүн быһыахтара, онтун да болдьоҕун аҥаарын олороот тахсыаҕа. Ол эрэн, үксүгэр усулуобунай миэрэнэн уонна ботуччу ыстараабынан эрэ накаастаналлар. Мин саныахпар, миэрэни кытаатыннара иликкэ (чуолаан, уорбутун барытын конфискациялааһын), хоруупсуйаны утары охсуһуу курус санаа рыцара Дон Кихот тыал миэлиҥсэтин кытта халтай хапсыһыытыгар холоонноох буолуоҕа.
Вера Макарова., «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ойуу: интэриниэттэн