Аан дойдуну атыйахтаах уу курдук аймаабыт, уонунан тыһыынча киһи олоҕун илдьэ барбыт, дьону барытын дьиэҕэ үүрэн киллэрэн олордубут, үгүс дойдулар экэниэмикэлэрин эмсэҕэлэппит коронавирус инфекциятыттан быраастар, үрүҥ халааттаах аанньаллар эрэ быыһыыр кыахтаахтар.
edersaas.ru
Итини үөскээбит балаһыанньа ырылхайдык көрдөрдө. Ону тэҥэ, балыыһаларбыт, медиктэрбит анал тиэхиньикэнэн, харыстанар көстүүмнэринэн, бэл диэтэр, боростуой мааскаларынан хааччыллыыта суохтара эмиэ көһүннэ. Чэ, баҕар, маннык улахан пандемия өтөрүнэн буола илик, ол иһин хаһаамматахтар диэн этиэххит. Буолуон сөп.
Ол эрээри, өйдүүбүт эбээт, Сэбиэскэй Сойуус эрдэххэ хас биирдии дэриэбинэҕэ саһар сир (убежище), противогаз саппааһа баарын, кыра оҕолору маарыланан мааска оҥосторго, аптамааты ыһарга-хомуйарга, бастакы суһал көмөнү оҥорорго, сөпкө саһарга, быыһанарга үөрэтэллэрин? Сирена тыаһаатаҕына, суорҕанынан түннүктэри сабаргытын өйдүүгүт дуо? Ити барыта “гражданская оборона” диэн ааттанара, нэһилиэнньэ уонна медиктэр бэлэмнээх этилэр.
Эпидемия тоҕо кутталлааҕый?
Оттон билигин сорох тэрилтэлэр уонна урбаанньыттар ким да ыйарын кэтэспэккэ, баҕа өттүлэринэн медиктэргэ көмөлөһөн эрэллэр. Кыаҕырбыт, атахтарыгар турбут дьоммут итинник уопсастыба, мэдиссиинэ туһатыгар биэрэллэрэ, биллэн турар, хайҕаллаах уонна махталлаах дьыала. Кинилэр кимнээҕэр да ордук өйдүүллэр – эпидемия буолар түгэнигэр аан бастакы охсууну медиктэр ылыахтара. Быраастар, сиэстэрэлэр, санитардар харыстанар көстүүмнэрэ, респиратордара суох буолан, ыалдьан бардахтарына, тыҥаны хачайдыыр аппарааттар тиийбэт буоллахтарына, улахан иэдээн, дьэ, тахсыан сөп.
Эпидемия куттала – элбэх киһи ыарыйдаҕына, балыыһалар, обсерватордар, сытар куойкалар, аппарааттар, үлэһит илии тиийбэтэ буолар. Оччотугар сорох ыалдьыбыт киһини эмтээбэттэр даҕаны, кырдьаҕас, бодоҥ өттө таах өлөрүгэр тиийэр. Итинник балаһыанньа үөскээбитин Италия, Испания, АХШ хомолтолоох холобурдарыгар көрөбүт. Ол баар, саамай ынырыга.
Санаан көрүҥ, уонунан, сүүһүнэн тыһыынча киһи тэҥинэн ыарыйдаҕына, биһиги балыыһаларбыт, мэдиссиинэ үлэһиттэрэ ону кыайыахтара дуо? Билиҥҥитэ Дьокуускайга 300 куойка бэлэм, ону тэҥэ, улуустарга биирдии обсерватордар арылыннылар. Дьэ, ол иһин, маассабай ыалдьыыны тохтотор туһуттан, билигин биһиги дьиэҕэ олоробут.
Бастыҥ холобур батыһыылаах
Саха сиригэр коронавируһу утары охсуһарга, медиктэргэ көмөлөһөргө чааһынай дьон, урбаанньыттар бастакынан үтүө холобур буоллулар.
“Индрайвер” ситимин аан дойдуга тарҕаппыт Арсен Томскай, “Майтонаны” тэрийбит уолаттар Алексей, Афанасий Ущницкайдар 45 мөлүйүөн солкуобайы тыҥаҕа салгыны хачайдыыр аппарааттары атыылаһарга бастакынан биэрбиттэрэ.
“АЛРОСА” хампаанньа, өрөспүүбүлүкэҕэ сүрүн нолуогу киллэрээччи буоларынан, барыта 147 мөлүйүөн солкуобайы коронавируһу утары үлэҕэ ыытта. Бу үп Мииринэй, Ленскэй оройуоннарын балыыһаларын хааччыйыыга, коронавируһу түргэнник быһаарар мини-лабораториялары, “ИВЛ” аппарааттары, реагеннары, тестэри, вируһу эмтиир эмтэри, антибактериальнай сириэстибэлэри, о.д.а. ыларга ыытыахтара. “АЛРОСА” генеральнай дириэктэрэ Сергей Иванов тус бэйэтэ бас билэр аахсыйаларын аҥаарын атыылаан, 18 мөлүйүөн солкуобайы сиэртибэлээбитэ.
“Полиметалл” хампаанньа 10 мөлүйүөн солкуобайы эмп атыылаһарга биэрдэ.
“Хозмаркет“, “Розтор”, «Ганза» хампаанньалар обсерватордарга тыһыынчанан харыстанар көстүүмнэри, респиратордары, антисептиктары, хаһаайыстыбаҕа наадалаах маллары тиэртилэр. Ону тэҥэ, кыра, орто сүһүөх урбаанньыттар, төһө да кириисистэн эмсэҕэлээтэллэр, кыахтара баарынан көмөлөһөллөр. Холобур, “Эверест” дьоҕус фирма медиктэргэ барыларыгар ыраас ууну илдьэн биэртэлээбитэ. Сорох эрэстэрээннэр, кафелар, холобур, “Гарант” холдинг, «Houston» эрэстэрээн медиктэргэ, оперативнай ыстаап үлэһиттэригэр босхо эбиэттэри тиэрдэн биэрэллэр. “Кубок Льда” экстремальнай айан кыайыылаахтара бириистэрин 1 мөлүйүөн солкуобайы ылан баран, бу суума сорҕотун Булуҥ улууһугар обсерваторы наадалаах тэриллэринэн хааччыйарга ыыттылар.
“Үтүөр!” диэн медиктэргэ көмөлөһөр аахсыйаны үтүө санаалаах дьон тэрийэн үлэлэтэллэр. Кинилэр урбаанньыттары кытары кэпсэтэн, көмөнү булан, балыыһаларга тиэрдэллэр.
“Дьыалабыай Арассыыйа” эрэгийиэнээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Иннокентьев урбаанньыттарга ыҥырыы таһаарбыта:
“Киһи-аймахха бүтүннүүтүгэр суоһуур кутталы утары охсуһарга ыҥырабын. Бизнес эмсэҕэлиир кутталлаах, ол эрээри күүспүтүн түмтэххэ, хас биирдиибит кылаатын киллэрдэҕинэ, кириисиһи түргэнник аһардыахпыт, балаһыанньаны чөлүгэр түһэриэхпит. Билигин кыра да көмө сыаналанар”.
Арассыыйа 5,11 миллиард солкуобайы коронавируһу утары охсуһар медиктэргэ көмөҕө биэрдэ. Мантан 37,1 мөлүйүөн солкуобай РФ бырабыыталыстыбатын хаһаас пуондатыттан Саха сиригэр бэрилиннэ. Ону тэҥэ, Владимир Путин коронавируһу утары охсуһа сылдьар медиктэргэ ый аайы төлөбүрдэри биэрэр туһунан иһитиннэрбитэ.
“Медиктэр уонна волонтердар – биһиги кэммит дьоруойдара” диэн Ил Дархан Айсен Николаев “Сноб” сурунаалга интервьютугар этэн турар. Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн коронавируһу утары үлэлии сылдьар медиктэргэ ый аайы эбии төлөбүрдэр олохтоннулар: быраастарга – 66 тыһыынча солкуобай, сиэстэрэлэргэ 40 тыһыынча солкуобай, санитардарга – 20 тыһыынча солкуобай.
Медиктэри тугу барытын тулуйар, ыстаал ньиэрбэлээх, өлөр кутталлаах ыарыыны туоратарга, амбразураҕа түөстэринэн саба түһэргэ бэлэм дьон курдук саныыр сыыһа. Кинилэр эмиэ итии хааннаах, долгуйар, куттанар уйулҕалаах дьон эбээт. Бэйэлэрин тустарыгар буолбатаҕына, оҕолорун, чугас дьоннорун туһугар долгуйаллар.
Коронавируһу утары үлэлии сылдьар быраастар, сиэстэрэлэр билигин гостиницаҕа олороллор. Дьиэ кэргэннэрин көрбөтөхтөрө ый буолан эрэр. Ону тэҥэ, төһө да Гиппократ андаҕарын толордоллор, эт киһи элэйэрэ, сыа киһи сылайара, уйулҕа өттүнэн охсууну ылара, көмөҕө наадыйара диэн эмиэ баар.
Психологическай наука хандьыдаата Мария Нафанаилова маннык сүбэлиир:
— Куттаныы, кыыһырыы, дьиксинии, о.д.а. иэйиилэр эһигини үүйэ туттахтарына, кыбыстымаҥ, ити нуорма. Организмҥыт истириэскэ, үлэ усулуобуйата уларыйбытыгар, сылайыыга, сыстыам диэн куттаныыга, үөһээттэн ыгыыга, о.д.а. эппиэтэ итинник буолар.
Атын дьон өйдөөн быстыбаттара, агрессиялыыллара, кыраттан да долгуйаллара, эбэтэр төттөрүтүн, санитарнай быраабылалары тутуспаттара – ити эмиэ нуорма, кинилэр көҥүллэрэ күөмчүлэммитигэр, инники өттүгэр туох да биллибэтиттэн долгуйалларыгар, олохторугар куттал суоһаабытыгар үөскүүр сыһыаннара. Онон тулуурдаах буолуҥ.
Эһиги эмиэ ити курдук долгуйаҕыт буолан баран, үлэлиир эбээһинэскитин толороҕут, онон кылгас кэм иһигэр саҥа усулуобуйа ирдэбиллэригэр үөрэнэ охсуоххутун наада. Билигин эһиэхэ бастакы соруккут – бэйэни харыстаныы. Ол эбэтэр, бэйэҕитин уйулҕа өттүнэн “умайан хаалыыга” (выгорание) тиэрдиэ суохтааххыт.
Утуйаргытын, сынньанаргытын умнумаҥ. Чугас дьоҥҥутун кытары кэпсэтэ, алтыһа туруҥ. Ньиэрбэ күүрүүтэ баар буоллаҕына, былчыҥы күүрдэн баран эмискэ сынньатар ньыманы (Джекобсон ньымата), аутогеннай эрчиллиилэри оҥоруҥ. Бириэмэ булан, сөбүлүүр дьыалаҕытын (кинигэ ааҕыыта, уруһуйдааһын, быысыбайдааһын, о.д.а.) оҥоро сатааҥ. Доруобуйаҕыт, ол иһигэр уйулҕаҕыт эмсэҕэлээри гыннаҕына, үлэттэн тохтуохха наада.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: СИА, ykt.ru