Мэҥэ хоһоон  (Иосиф Кобяков “Алампа” хоһоонунан)

Бөлөххө киир:

Ааҕааччы быһыытынан сөбүлээн, күндүтүк санаан, харыстаан ууруна сылдьан ааҕар кинигэлэрим миэхэ син балайда бааллар. Ол иһигэр? биир тарбахха баттанар кинигэбинэн буолар бэйиэт, Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Иосиф Григорьевич Кобяков “Үс мэҥэ тыл” диэн 2010 сыллаахха “Бичик” кинигэ кыһатыгар бэчээттэнэн тахсыбыт хомуурунньуга.

edersaas.ru

Манна киирбит хоһооннору көннөрү ааҕан, аһаран кэбиспэккин. Киһи кутун-сүрүн тутан кутукунатар, уһуну-киэҥи толкуйдатар, сүрэҕи ньүөлүтэн ытатар-ыллатар дьикти ураты күүстээх (энергиялаах) поэзия эйгэтигэр куустараҕын. Ол иһин кэмиттэн кэмигэр, туоххаһыйдахпына эбэтэр ааҕыахпын баҕардахпына, бэйиэт Иосиф Кобяков “Үс мэҥэ тыл” кинигэтин илиибэр ылабын, уран тыл сүмэтин-сүөгэйин сомсон айар үлэ умсулҕанын билэбин.

Хомуурунньукка киирбит хоһооннортон биир бастыҥнара, дириҥ силистээх, бөлүһүөктүү көрүүлээх айымньы – “Алампа” хоһоон. Бу хоһоону өрүүтүн уйадыйа, харааста, харах уулаах ааҕабын. Ааптар саха уус-уран литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, талааннаах суруйааччы Анемподист Иванович Софронов-Алампа олоҕун, айар талаанын, уустук дьылҕатын хомоҕойдук хоһуйбута ааҕааччыны долгутар, уйадытар. Киһи сүрэҕин-быарын иһинэн киирэр кырыымпа тыаһа, санньыар муусука иһиллэргэ дылы:

«Оо, Алампа, Алампа…
Кылыһахтаах кырыымпа
Кылларын тыҥаабыт утахтара.
Дьылҕа Хаан кытаанах тарбахтара…».

Хоһоон тутула тупсаҕай. Бастакы строфа 4 строкаттан турар, паараласпыт рифмалаах. Аҕыйах тылынан дириҥ иэйии, суруйааччыны ис сүрэхтэн харыстыыр-харыһыйар санаа этиллэр. Былыргы саха үнүстүрүмүөнүн кылыһахтаах кырыымпа уобараһын киллэрэн, ааптар айымньыны баай-талым ис хоһооннуур. Кырдьыга, саха норуотун олорон кэлбит устуоруйата уонна суруйааччы дьылҕата бииргэлэр, быстыспат ситимнээхтэр. Ону бэйиэт таба көрөн бэргэнник хоһуйбут.

Бэлиэтээн эттэххэ, П.А.Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, ХИФУ доцена, саха уус-уран литератураҕа кириитикэтин устуоруйатын чинчийээччи уонна саха уус-уран литературатын кириитигэ Василий Никитич Протодьяконов маннык этэн турардаах: “Олох омугунан кытта “оонньуур”… Репрессияҕа дьон чулуута өлөр. Онтон нация улаханнык эмсэҕэлиир – көрдөр хараҕын, иһиттэр кулгааҕын сүтэрэн… Ордук – чараас омук.” Санаан көрдөххө, чулуу уолаттарбыт репрессияҕа түбэһэннэр, саха норуота төһөлөөх эмсэҕэлээбитэ буолуой? Алампа, Алтан Сарын, Максим Аммосов, Былатыан Ойуунускай, Кузьма Гаврилов, Даадар, Иван Арбита…  Аҕыйах ахсааннаах омукка – улахан охсуу, ыар сүтүк!

Хоһоону салгыы ааҕан истэххинэ, суруйааччы олоҕун суола хараххар көстөн кэлэр. Киһи барахсан уйан, чараас, кэбирэх даҕаны… Киһини харыстааҥ диэн санаа үүйэ тутар.

«Утум-ситим быстыбыттара
Кырыымпа синньигэс утахтара:
дьоло,
дьахтар киэр эспит таптала,
дьылҕатын тостубут дабыдала.
Арай хаалбыта соҕотох кыл-кылаан
айылҕаттан бэриллибит айар талаан.
Ол кыл кыҥкынас ырыата
кыталык кыылы саната
кый ыраах кырыйа көппүтэ –
норуотун сүрэҕэр сөҥмүтэ…
Ол иһин
үс үөстээх үллэр Өлүөнэбэр
үөскүөхтээх кэлэр көлүөнэбэр
ааттана туруо бастакы кырыымпа –
Алампа, улуу Алампа!..»

Иккис строфа 16 строкаттан турар, сэһэргиир киэбинэн суруллубут. Аһаҕас уонна бүтэй дорҕоон дьүөрэлэһиитэ, айымньы ойуулуур-дьүһүннүүр кырааскатын хойуннаран, хоһоон тылын биир кэлимсэ оҥорор, ол иһин айымньы кудуччу ааҕыллар.

Бэйиэт Иосиф Кобяков Алампаҕа анаабыт хоһооно оччотооҕу ааспыт олохпут устуоруйатын кылаан кырдьыгын арыйан көрдөрөр. “Кырыымпа синньигэс утахтара” төһө да быһыннар, суруйааччы айан хаалларбыта өлбөт-сүппэт, умнуллубат диэн ааптар этэр. Алампа олоҕо салҕанар: айымньыта ааҕыллар, дыраамата тыйаатырга туруоруллар, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн, кэнчээри ыччат кэпсээнэ буолан үйэлэр тухары тыыннаах.

Түмүктээн эттэххэ, бэйиэт Иосиф Кобяков “Алампа” хоһооно – мэҥэ хоһоон. Алампа сүдү талааныгар сүгүрүйүү, киэн туттуу, олоххо улуу таптал, уйан сүрэх ырыата.

«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Светлана САМСОНОВА-СИИБИКТЭ

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0