От үүнүүтүгэр кутталламмыт үөнү утары тэрээһиннээх хаһаайыстыбалартан саҕалаан бааһынай, биирдиилээн кэтэх хаһаайыстыбаларга тиийэ, быйыл да турунаннар, хонуу кыракый «алаа моҕуһун» эмтиир үлэни суһаллык ыыттылар.
edersaas.ru
Биирдиилээн дьон көхсүгэ кэтиллэр иһити сүгэ сылдьыбыт буоллахтарына, киэҥ иэннээх ходуһалардаах хаһаайыстыбалар тимир көлөлөрүн туһаннылар. Аһыҥаны эмтээһиннэр хоту эҥээр Төҥүлү, Доллу, Мэҥэ, Мөҥүрүөн нэһилиэктэригэр ыытылыннылар. Улуус икки бөдөҥ хаһаайыстыбата – “Тумул” кэпэрэтиип уонна “Хорообут” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба аһыҥаны эмтээһиннэрин бу күннэргэ түмүктээтилэр.
“Россельцентр” судаарыстыбаннай тэрилтэ Саха сиринээҕи салаатын улуустааҕы сулууспатын агронома Туйаара Шестакова быһаарарынан, ходуһаларга бу сайыҥҥы үөн экэниэмикэҕэ буортуну аҕалар боруога (ЭПВ) аһарыллан турар. Биир кыбадыраат миэтэрэҕэ 7 сымыыттан элбэх буолуо суохтаах буоллаҕына, быйыл 10-20 сымыыкка тиийэ баар эбит.
— Эһиил кураан буоларын билэр курдук, быйыл сымыытын ходуһа иһин диэки буолбакка, тыа саҕаларынан уурбут, — диэн бэлиэтиир агроном. – Личииҥкэлэрэ тахсаатын кытта саба баттаатахха эрэ кыайтарар. Биһиги улууспутугар күүстээх эмтээһин 2014 с. баран турар. Онтон ылата сүтэ сылдьар баран, былырыыҥҥыттан биллэн эрэр. Дьаат дьайар күүһүн биэс сыл син тутар. Быраактыка көрдөрөрүнэн, эми үс сыл буола-буола уларытар, тупсарар ордук. Илин эҥээргэ тарҕатыллар эми Майаҕа аҕалааччылар, быйыл 100 лиитэрэ бары билэр “Кинфос” инсектициди уонна 300 лиитэрэ саҥа “Локустин” эми аҕаллылар. Бу инсектициди Москватааҕы “Щелково Агрохим” хампаанньа оҥорор. Дьайар күүһэ улахан. “Кинфос” личииҥкэни, эдэр аһыҥаны өтөн киирэн өлөрөр буоллаҕына (контакка суоттаммыт), “Локуста” оту кытта иһигэр киирэн дьайар (систиэмэлии контактаах). Онон, дьайар болдьоҕо уһун. Быйыл, барыта 1,5 гектарга чинчийии баран, эмтээһин ыытыллар.
Сыаналара ботуччу эбит. “Кинфос” биир лиитэрэтэ 1300 солкуобайга, “Локустин” лиитэрэтэ 2300 солкуобайга тураллар. Биэстии лиитэрэлээх канистраларга кутулла сылдьаллар. “Локустин” маҥан өҥнөөх кырааска (эмульсия) курдук. Биир лиитэрэтэ 10 гектарга тиийэр эбит.
Туйаара Шестакова “Хорообут” хаһаайыстыба Таа Баалы ходуһатыгар сылдьан, аһыҥаны эмтээһин үлэтэ саҕаланыытын көрдө. Манна уопуттаах тырахтарыыс Иван Скрябин уонна уу таһар массыынанан Спартак Винокуров үлэлии сылдьаллара. Тыраахтарга соһуллар, 500 лиитэрэлээх иһиттээх, Челябинскай уобалаһын Миасс куоратыгар “Заря” пиирмэ оҥорбут инсектициди ыстарар тэрилин туһаналлар. Кырдьаҕас тырахтарыыс Иван Васильевич тыраахтарыгар хапсаҕайдык киирэн-тахсан, эргэрбит сылаангалар төлүтэ бардахтарына түһэ охсон холбооттоон салгыы ыстарбытынан барар. Массыына ыстарар тэрил уута бүтэрин кэтэһэн турар.
— И.Г.Тимофеев аатынан халытан нүөлсүтэр систиэмэбит үлэлээбитэ 60-тан тахса сыл буолла, — диир хаһаайыстыба салайааччыта, нэһилиэгэр баһылыктаабыт Валерий Колосов. – Таа Баалы ити систиэмэ халытар уутугар хабыллар. Көстөрүн курдук, аһыҥа элбэх, иһин диэки киирэн иһэр. Түмүгүн көрүөхпүт. Быйыл 150 гектарга ыстарабыт. Былырыын эмтиирбитигэр, кыайтарбатах курдугун иһин, салалтаны, туһааннаах сулууспалары кытта сүбэлэһэн баран, эбэн биэрэммит хаптаппыппыт.
Боруода сүөһүнү иитэр хаһаайыстыба кыстыкка 440 сүөһүнү киллэрэр. Сыл тахсарга 980-ча туонна оту оттуохтарын наада. Эбии 550 туонна сиилэһи угар соруктаахтар. 170-ча ынахтара ыанар. Лиманныыр систиэмэҕэ барыта 1600 гектар ходуһалара хабыллаллар. Ардах олох үчүгэйдик таарыйа илигин этэллэр.
Аркадий Иннокентьев, «Саха сирэ» edersaas.ru сайтка анаан