Тимир көлөнү атыылаһыыга болҕомтолоох уонна сэрэхтээх буолуохха наада. Сымыйа, ол аата дьиҥэ суох докумуоннаах тимир көлөнү атыылааһын элбэҕэ биллэр.
Александр ТАРАСОВ, «Саха сирэ» хаһыат, http://www.edersaas.ru
Бу боппуруоска СӨ ИДьМ-ын Суолга куттал суох буолуутун судаарыстыбаннай иниспиэксийэтин управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы, полиция подполковнига Александр Оросины көрсөн кэпсэттибит:
– Ааспыт сылга 152 массыына сокуоннайа суох аҕалыллыбыта бэрэбиэркэ түмүгүнэн биллибитэ, – диэн Александр Жарапович кэпсиир. – 27 киһи массыынатын араас төрүөтүнэн учуокка туруорбатахтарыгар сөбүлэспэккэ, суутунан быһаартарарга күһэллибиттэрэ. Ол эрээри, суут биир даҕаны дьыаланы өйөөбөтөҕө.
— Ол аата дьону элбэхтик албынныыллар эбит. Онуоха дьоҥҥо тугу сүбэлиэҥ-амалыаҥ этэй?
– Биллэн турар, албын-көлдьүн дьонтон докумуона сымыйанан оҥоһуллубут массыынаны атыылаһан илии соттон хаалар үчүгэйэ суох. Кэккэ сүбэлэри биэрэр буоллахха, маннык. Бастакы уочарат, атыылаһыах иннинэ массыына докумуонун үчүгэйдик сыныйан ааҕыллыахтаах. Мунаахсыйар туох эмит баар буоллаҕына, тута хаһаайынтан чуолкайданыллыахтаах эбэтэр уопуттаах киһиэхэ көрдөрүөххө эмиэ сөп. Иккиһинэн, кузов, раама уонна мотуор нүөмэрдэрин тимир көлө пааспарыгар сурулла сылдьар сыыппаралары кытта тэҥнээн көрүллүөхтээх уонна өҥүн эмиэ. Биир эмит нүөмэр сөп түбэспэт буоллаҕына, бу массыына учуокка турар кыаҕа суох. Итини таһынан, массыына собуоттан хайдах тахсыбытыттан туох да атын уларыйыыта суох буолуохтаах. Ол эбэтэр, тимир көлө үрдэтиллибит, гаас уматыгы туһанар оборудование, багажник, атын бампер туруоруллубут буолуохтарын сөп. Уларыйыылаах буоллаҕына, ону хаһаайын хайаан даҕаны докумуоҥҥа ол туһунан суруйтаран, бигэргэттэрбит буолуохтаах. Бастаан уларытыах иннинэ экспертиза ыытыллар, онтон көҥүллэнэр түгэнигэр ол экспертизаҕа хайдах суруллубутунан уларыйыы оҥоһуллуохтаах. Үчүгэй экспертизаны Дьокуускайга “Автоград”, “Экспотехнотранссервис», «Экоресурс”, “Эльнас” ХЭУо-лар оҥороллор.
Үсүһүнэн, массыынаны атыылыыр киһи чахчы хаһаайын буоларын чуолкайданыллыахтаах. Тоҕо диэтэххэ, атын киһи буоллаҕына, бу массыына дьиҥнээх хаһаайына атыыланарын туһунан төрүт да билбэт эбэтэр хаһаайын өлбүт, ити массыына нотариуһунан кини дьонугар анаммыт буолуон сөп.
Төрдүһүнэн, атыыласпыккыт туһунан хайаан даҕаны дуогабар суруйсуохтааххыт. Массыына сыанатын атыыламмыт сыанатыттан кыраны суруттардаххытына, туох эмит төрүөтүнэн төнүннэрэр буолаххытына, ол суруйбут сыанаҕыт харчыта эрэ төннөр. Дуогабары түһэрсэргитигэр тимир көлө агрегаттарын, пааспардаргыт нүөмэрдэрин хайаан да суруйтарыахтааххыт. Бу докумуону бэйэҕит икки ардыгытыгар суруйсуоххутун эмиэ сөп, интэриниэт ситимигэр анал бланкалар бааллар. Итини тэҥэ, дуогабарга көннөрөн үрдүнэн суруйуу, сотуу суох буолуохтаахтар. Үс куопуйа оҥоһуллан, биирэ ГАИ-га, иккис атыылаабыт, үһүс атыыласпыт киһиэхэ бэриллэллэр. Бэсиһинэн, дуогабары түһэрсиэх иннинэ атыылаһыахтаах массыынаҕытын ГИБДД.ру сайтка киирэн бэрэбиэркэлиэххитин эмиэ сөп. Эбэтэр чугастааҕы ГАИ-га тиийэн, докумуону бэйэҕит ааккытыгар суруйтаран баран, харчыны төлүүр быдан эрэллээх. Тоҕо диэтэххэ, сыл аайы учуокка араас төрүөтүнэн кыайан турбат массыына ахсаана элбээн иһэр.
Аны туран, араамалара быһыллан, Арассыыйаны кытта Таможеннай сойууска киирэр судаарыстыбалартан быстах кэмҥэ киирбит, сокуоннайа суох учуокка турбут массыыналар элбэхтэр. Маннык суолунан киирбит тимир көлөлөр сымыйа техническэй пааспардаах, сибидиэтэлистибэлээх, нүөмэрдээх буолаллар.
— Тимир көлөнү атыылаһан баран хас күн иһинэн учуокка туруоруллуохтааҕый? Итини тэҥэ, Госуслуги.ру порталы туһаннахха, чэпчэтии көрүллэр диэн баар.
— Атыыласпыт киһи уон күн иһинэн массыынатын хайаан да учуокка туруоруохтаах. Маны үгүс дьон тутуспат. Манна биири өйдүөххө наада. Тимир көлө нолуога, автоматическай камералар ыстарааптара барыта массыына ким аатыгар сурулла сылдьарынан ыытыллар.
Быйыл тохсунньу 1 күнүттэн Госуслуги.ру портал нөҥүө массыынаны учуокка туруорар, быраабы уларытар буоллахха, 30 %-наах чэпчэтии көрүллэр. Маны туһанарга порталга суруйтаран баран, мобильнай төлөпүөнүнэн, электроннай каартанан госпошлинаны эмиэ төлүөххэ сөп.