Быйыл сайын оскуола оҕото тэлгэһэтин иһинээҕи тутууларын бэрт уратытык киэргэппит — аттары уруһуйдаабыт хаартыскалара батсаабынан тарҕаммыттара. Саҥа үөрэх дьылын көрсө ааҕааччыларбытыгар айылҕаттан талааннаах кыыс Маша Максимова туһунан билиһиннэрэбит.
Туйгун кыыс Маша
Маша Өлүөхүмэ улууһун, ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо хоһуллубут Кыыллаах орто оскуолатын 10-с кылааһын үөрэнээччитэ. “Үөрэххэр хайдаххыный?” — диэн ыйыппыппар, – үчүгэйбин, — эрэ диэн хардарда. Кыһыл аттестатын кистии тутар сэмэй, үгүс саҥата-иҥэтэ суох саха нарын кыыһа. 9-с кылааһын кырылас “биэһинэн” бүтэрбит.
Олимпиадаларга сыллата ситимин быспакка кыттар, оскуолатын, нэһилиэгин, улууһун аатын көмүскүүр. Быйыл хамсыгынан хааччахтааһын киирэн, ахсааннаахтык кыттыбыт. Улуус, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах олимпиадаларга миэстэлэһэр. Арай, уруһуй куонкуруһугар кыттарга улаханнык таласпакка сылдьар.
Удьуордааһын
Маша оскуолаҕа киириэн инниттэн, харандаас тутар буолуоҕуттан уруһуйдуур. Ама дуу, талаан удьуорунан бэриллэрин элбэхтик истэбит, билэбит. Ол курдук, Маша ийэтэ Анастасия Андриановна “худуоһунньук-оформитель” идэлээх эрээри, талан ылбыт идэтинэн бэрт кылгастык үлэлээбит. Оччолорго талааннаах кыыһы бэлиэтии көрөн, преподавателлэрэ салгыы соҕуруу туттарса бар диэбиттэрин аккаастаммыт. “Бука, дьылҕам быһыылаах. Ол иһин билигин оҕом уруһуйунан төһө даҕаны идэтийэр санаата суоҕун, дьарык курдук оҥостор былааннааҕын иһин, талаанын арыйарга дьулуһабын. Үөрэммит буолан тиэхиньикэтин барытын билэбин”, — диэн кэпсиир.
Маша аҕатын Артур Никитич аҕата Никита Никитич эмиэ айылҕаттан уруһуйдьут эбит. “Умуһахтарыгар кырааска арааһа кэчигирэһэн турар буолара үһү. Анал үөрэҕэ суох, чахчы айылҕа бэрсибитинэн уруһуйдаатаҕа. Оннооҕор нэһилиэк дьоно хартыынатын атыылаһаллара үһү диэн кэпсииллэр. Дьиэ эркинин өрүү араас хартыына киэргэтэр үһү”, — диэн Анастасия Андриановна кэпсиир. Ити курдук, талааннаах оҕо удьуорунан бэриллибит айылгыта таайан, харандаастан саҕалаабыт оҕотук уруһуйдара сыыйа холустаҕа түһэн, онтон улахан хартыыналарга кубулуйан эрэллэрэ кэрэхсэбиллээх.
Блокнокка уруһуйдар
“Ийэм уруһуйдуу олордохпуна кэлэн сүбэлиир. Уруһуйдуурга кини үөрэппитэ”, — диэн Маша кэпсээнин саҕалыыр. “Анимационнай ойуулуктары (мультфильм) көрөн, сөбүлээбит дьоруойдарбын уруһуйдуубун, холобура, Наруто. Аниметтан киһини хайдах уруһуйдууру билбитим. Кыра эрдэхпиттэн кыылы-сүөлү сөбүлүүбүн. Кыыллары эмиэ киистэнэн түһэрэбин. Билигин даҕаны иллэҥ кэм көһүннэҕинэ анименан дьарыктанабын.
Мэтириэт оҥорорго киһи тириитин уруһуйдуур арыый уустук. Дьиҥэр, мэтириэккэ даҕаны ылсыахпын сөп”, — диэн төлөпүөн нөҥүө лоп-бааччы санаатын үллэстэр.
Билигин аймахтара сөбүлээбит хартыыналарын хос уруһуйдатан, бэйэлэригэр ылаллар, бэлэхтэтэллэр эбит. Быйыл сайын үлэлэрэ социальнай ситиминэн тарҕаныаҕыттан, биир дойдулаахтара сэмээр кэтииллэр, саҥа үлэлэри эрэйэллэр.
Тэлгэһэни киэргэтии
— Холустаҕа түһэрэрбэр, маҥнай нүөмэрдэринэн уруһуйдартан саҕалаабытым. Оннук икки хартыыналаахпын. Бэйэм айбыт үс эҥин хартыынам баар. Онтон улахан эркиҥҥэ быйыл сайын саҥа холонон көрдүм. Билиҥҥитэ икки үлэлээхпин.
А5 кээмэйдээх улахан илиискэ эскиистэрдээх, барыллардаах түөрт-биэс блокноттаахпын. Акрилынан икки-хас күн, масланан үс-түөрт нэдиэлэ устатыгар ситэриэхпин сөп. Айылҕа күлүк буолар кэтэх урсунун (фон) тиэрдии, өҥүн таба аттаран таһаарыы уустук соҕус. Сороҕор дьон хаартыскаҕа түһэриититтэн көрөн, сороҕор бэйэм айан таһаарабын. Тугу уруһуйдуохпун баҕарарбыттан көрөбүн.
Тэлгэһэ иһин киэргэтии идиэйэтэ олус соһуччу киирбитэ. Үлэлии тахсан иһэн ийэбэр: “Тугу эрэ улаханы уруһуйдуохпун баҕарабын”, — диэбиппэр – душка уруһуйдаарый, — диэн өй укпута. Икки-үс хонугунан саҕалаабытым. Бүтэрбитим кэннэ билэр дьонум “биһиэхэ эмиэ уруһуйдаа” диэн көрдөспүттэрин ылыммытым. Ону көрөн дьон хаартыскаҕа түһэрэн, салгыы батсаапка тарҕаммыт этэ. Балары хас биирдиитин түөрт-биэс күн оҥорбутум.
“Бүтэһик харчыбынан – кырааска”
Былырыын, биир дойдулаахтара, киэн туттар ытык киһилэрэ Зоя Афанасьевна Корнилова үбүлүөйдээх ыһыаҕар анаммыт тэрээһиҥҥэ, нэһилиэк тарбаҕар талааннаахтара биирдии бэйэлэрэ биэстии бүлүүһэҕэ уруһуйдаан сувенир оҥорон кэлбит ыалдьыттарга бэлэхтээбиттэр. “Этэргэ дылы, бүтэһик харчыбынан Өлүөхүмэ куораттан кырааска ылан кэлбитим. Бэйэбэр сорудахтаабыттара эрээри, кыыһым илиитэ бара үөрэннин диэн кининэн уруһуйдаппытым. Онтон ыла хонноҕо арыллан эрэр. Ыал соҕотох оҕото буолан, олорон эрэн бэйэтэ дьарыгырар, уруһуйдуурун сөбүлүүр”, — диэн ийэтэ сэмээр үөрэ кэпсиир.
Ытыс саҕа магниттар
Маша аны соторутааҕыта магниттары уруһуйдуурга ылсыбыт. Физкультура учуутала идэлээх, уһуннук оскуолаҕа дириэктэринэн үлэлээбит, уруһуйдьут талаана хойут арыллыбыт Анисия Павловна Макарова талааннаах кыыһы бэлиэтии көрөн, кэмиттэн-кэмигэр сүбэ-ама биэрэр эбит. Ол курдук, Машаҕа магнит матарыйаалын биэрэн уруһуйдуоххун сөп диэн сүбэлээбит. “Нэдиэлэ буолан баран уруһуйдаабытым, лаахтаабытым. Табыллыбыта. Билигин бэйэбэр аҕыйах магниттаахпын. Дьокуускайга аймахтарбар бэлэх гына ыытаары өссө бэлэмнии сылдьабын”, — диэн санаатын үллэстэр. Ытыс саҕа магниты уруһуйдуурга кыра киистэ туһанылларын, маныаха саамай сүрүнэ илиини хамсаппакка уруһуйдуур наадатын этэр.
Быраас буолар ыралаах
Айылҕаттан талааннаах эдэркээн уруһуйдьут искусство кэрэ эйгэтин хобби эрэ курдук оҥостор. Олоҕун быраас идэтин кытта ситимниир баҕалаах. Биология, химия биридимиэттэрин чиҥэтэн үөрэтэр. Уруһуйдуур талааннаах эрээри, букатын атын идэни талыан баҕараны соһуйа истэммин, “тоҕо?”, — диэн ыйыппыппар: “Мин санаабар, кинилэр олохторун хааччынар идэлээхтэр, инникилэрин түстэнэр кыахтаахтар”, — диэн биир этиинэн эрээри, санаатын барытын арыйар. Машаҕа ситиһиилэри баҕарабыт.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru