Марианна Николаевна Борисова – 43 сыл педагогическай ыстаастаах саха тылын уонна литературатын учуутала. Быйыл Ийэ тыл уонна сурук-бичик күнүгэр ытыктанар учуутал саха тылын үөрэтиигэ уонна сайдыытыгар улахан кылаатын иһин СӨ Ил Дарханын бириэмийэтин ылбыта.
Марианна Николаевналыын саха тылын инникитин, аныгы оҕолор саха тылыгар сыһыаннарын туһунан кэпсэтэбит.
— Марианна Николаевна, ааҕааччыларга бэйэҥ тускунан кыратык кэпсии түһүөҥ дуо?
— 1978 сыллаахха СГУ историко-филологическай факультетын саха салаатын бүтэрбитим. Үөрэхпин бүтэрээт, Абыйга Майыар аҕыс кылаастаах оскуолатыгар үлэлии барбытым. Кэргэн тахсан, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Томторугар 1981 сыллаахха үлэлии кэлбитим. Онтон дьэ 1988 сыллаахтан бүгүҥҥү күҥҥэ диэри Дьокуускай куорат 26-c №-дээх оскуолатыгар саха тылын уонна литературатын учууталынан үлэлии сылдьабын.
— Эн Национальнай оскуолалар кэнсиэпсийэлэрэ ылыллыан инниттэн, ол кэмигэр уонна аныгы кэмҥэ учууталлыы сылдьар киһи быһыытынан, саха тылын үөрэтиитин оччотооҕу уонна билиҥҥи кэмин тэҥнээн көрдөххүнэ хайдаҕый?
— 80-с сыллартан саҕалаан саҥардыы саха кылаастара баар буолбуттара. Мин Дьокуускайга үөрэтэн саҕалыырбар куоракка, сыыспат буоллахпына, 4 сахалыы тыыннаах оскуола баара. Оччолорго Лидия Петровна Шамаева, Евгения Семеновна Иванова, Зоя Семеновна Ксенофонтова, Прасковья Ивановна Оконешникова, Василий Иванович Босиков, Вячеслав Федорович Афанасьев курдук биллэр учууталлар үлэлии сылдьар кэмнэрэ этэ. Уонна балачча үчүгэйдик үөрэтэ сылдьар этилэр диэххэ наада. Тоҕо диэтэр, ол кэмҥэ учуобунньук, бырагыраама да аҕыйаҕа биһиги үлэбитин татым оҥороро. Ол да үрдүнэн, саха тылыгар болҕомто ууруллар этэ.
1988 сыллаахха Дьокуускай куорат 8-c нүөмэрдээх орто оскуолатыгар (билигин Классическай гимназия) эспэримиэнниир кылаас арыллыбыта – нуучча кылааһыгар саха тылын кэпсэтии таһымыгар үөрэтии биридимиэтэ киирбитэ.
90-c сыллар саҕаланыыларыгар Национальнай оскуолалар кэнсиэпсийэлэрэ ылыныллыбыта. Онно дьэ саха тылын үөрэтиигэ, сайыннарыыга өрө күүрүү турбута. Саха кылаастара, ону ааһан, оскуолалар аһыллан барбыттара. Төрүт култуура, «Кыыс Куо», «Үрүҥ Уолан» уруоктара үөрэх бырагырааматыгар киирбиттэрэ. Онон, саха тылын, литературатын, үгэһин, үөрэтии хаамыыта тосту уларыйбыта. Бу кэмҥэ үөрэнэн улааппыт оҕолор Рустам Каженкин, Александра Попова уо.д.а. номнуо саха тылын иһин туруулаһа сылдьаллар.
Оччотооҕуну уонна билиҥҥини тэҥниир соччо сөбө суоҕа буолуо дии саныыбын. Тоҕо диэтэр, үөрэх ис хоһооно, систиэмэтэ, оҕолор даҕаны уларыйаллар. Аҥаардас судаарыстыбаннай стандартар киирбиттэрэ үөрэх хаамыытын тосту уларытта. Ол да буоллар, билигин даҕаны сахалыы өйдөөх-санаалаах үчүгэйкээн оҕолор бааллар. Суох буолбатахтар.
— Билигин саха тылын уонна литературатын үөрэтии Дьокуускайга хайдах арахсарый?
— Куоракка сэттэ саха оскуолата баар. Айыы кыһата, Саха-политехническай лиссиэй (урукку 14-с), 2-c, 38-с, 26-с, Хатас, Тулагы оскуолалара. Уоннааҕы оскуолаларга көннөрү биридимиэт быһыытынан үөрэтэллэр. Онно оскуола салалтата ханнык былааны талбытыттан тутулуктаах. Холобура, нуучча уонна саха оҕолоро үөрэнэр оскуолаларыгар чаастара аҕыйах буолар. Оттон саха оскуолаларыгар үс чаастан аҕыйаабат.
— Билиҥҥи оҕо саха тылын уонна литературатын үөрэтиини хайдах ылынарый?
— Урут уонча сыллааҕыта «саха тыла биһиэхэ наадата суох, биһиги юрист, программист буоларбытыгар саха тылын эксээмэнин туттарбаппыт» диир оҕолор элбэхтэр этэ. Билигин төрөөбүт төрүт тылбытын билиэхтээхпит диир оҕо үгүс. Биллэн турар, саха кылааһыгар нууччалыы саҥалаах эбэтэр саха тылыттан тэйбит оҕолор кэлэн баран бастаан ыарырҕаталлар. Ол эрээри, улахан кылаастарга сахатыйбыт курдук буолаллар. Ону ситиһэргэ учууталлар айымньылаахтык үлэлииллэр.
Сорох оҕолорго эйгэлэрэ тиийбэт. Төрөөбүт тылы үөрэтии аан бастаан дьиэ иһиттэн саҕаланар, ол эбэтэр, төрөппүт бастакы учуутал буолар. Онуоха «саха тыла наһаа ыарахан, онто да суох араас дьарыктаах оҕолорбутун ноҕуруускалыыр» диир төрөппүттэр эмиэ бааллар. Кинилэр тылга хайдах сыһыаннаахтарын киһи сэрэйэн да билэр. Онон, оҕо тылы билбэтэ кини буруйа буолбатах.
Төрөппүттэргэ саатар кэпсэтии таһымыгар билэр буоллуннар диэн тиэрдэ сатыыбыт. Ол, биллэн турар, татым буоллаҕа. Онон салгыы ааҕар буоллун диэн этэбит.
— Оттон сорох саха дьоно бэйэлэрэ да сахалыы үчүгэйдик саҥарбаттар. Кинилэргэ туох диэн этиэххэ сөбүй?
— Төрөөбүт төрүт тылын билбэт киһи тирэҕэ, көмүскэлэ суох курдук буолар, олох араас моһоллорун туорууругар мунар. Уонна психологтар да этэллэринэн, киһи толору, дьоллоох олоҕу олороругар төрүттэрин билэр буолуохтаах. Тылы билбэт киһи төрүттэрин кытары ситимэ быстар. Хайа киһи төрөөбүт төрүт тылын билбэт буоллаҕына, өбүгэлэрин өйдүөҕэй?
Оҕолор кыраныысса таһыгар тахсан баран, төрөөбүт төрүт тылларын билбэттэриттэн кыбыстар түгэннэрэ элбэх. Оҕо төрөөбүт төрүт тылын билбэтэ – көмүскэлэ суох сылдьыбытын кэриэтэ.
— Билигин оҕо аралдьыйара наһаа элбэх…
— Оннук. Онно эмиэ төрөппүттэр дьайыылара наада. Ол эрээри, билигин төрөппүттэр бэйэлэрэ төлөпүөҥҥэ наһаа олороллор уонна оҕолоругар төлөпүөнү тыытыма дииллэр. Кыра оҕо тылынан этиини ылыммат, кини тус холобуру, төрөппүттэрин хамсаныыларын хатылыыр. Онон, бэйэ бодону тардынан, төрөппүт бастаан бэйэтиттэн уларыйыыны саҕалыан наада. Кинилэри биһиги өйдүүбүт. Күннээҕи кыһалҕаҕа, наар үлэҕэ ыктарбыт дьон оҕолоругар болҕомто уура сатаабаттар. Ол эрээри, оҕолорун инникилэрин түстүүр дьон кинилэр буолалларын өйдүөх тустаахтар.
— Марианна Николаевна, саха тылын инникитин туох дии саныыгын?
— Бу ыарахан ыйытыы. Бука барыбытыттан тутулуктаах дии саныыбын. Бырабыыталыстыба дуу, оскуола, уһуйаан эрэ дуу эппиэтинэстээх буолбатахтар. Оҕолорбутугар, төһө кыалларынан, саха тылын куттарыгар-сүрдэригэр, өйдөрүгэр-санааларыгар иҥэрэ сатыахтаахпыт. Онуоха аныгы технология көмөлөһүө эбитэ дуу. Сахалыы тыллаах мультиктары, төлөпүөҥҥэ сыһыарыылары киллэриэххэ. Кинигэлэри бэчээттээн таһаарыахха, киинэлэри оҥоруохха. Бүтэһик кэмҥэ манна болҕомто ууруллан, хамсааһын баар. Оҕо төлөпүөнү арыйдаҕына, сахалыы тыл саҥаран бардаҕына, үөрэниэ эбитэ буолуо. Онон, саха тылын инникитин туһугар оҕолор көхтөрүн уһугуннарар ньымалары толкуйдуур наада дии саныыбын. Уонна, биллэн турар, бука бары биир киһи курдук турунан, биир хайысханан үлэлээтэхпитинэ эрэ, туох эрэ тахсыа диэн бигэ эрэллээхпин.
— Марианна Николаевна, кэпсээниҥ иһин махтал!
Виктория Бястинова