«Манчаары оонньуулара»: эдэр күрэсчиттэр баҕа санаалара уонна кыайыыга дьулуурдара

Ытык Таатта сирэ-уота номоххо киирбит «Манчаары оонньууларын» тыынынан туолла. Өрөспүүбүлүкэ бастыҥ күрэсчиттэрэ, күүстээхтэрэ уонна сымсалара 11 успуорт көрүҥэр кыайыы иһин киирсэллэр. Хас биирдии кыттааччы кэннигэр сыралаах эрчиллии, уһун бэлэмнэнии уонна улахан баҕа санаа турар. Биһиги бу оонньуулар сүрүн дьоруойдарын – эдэр күрэсчиттэри кытта кэпсэттибит, баҕа санааларын, сыалларын-соруктарын уонна успуорка кэлбит суолларын туһунан билистибит.

Олег Макаров, 17 саастаах, мас тардыһыы (Чурапчы улууһа):

Чурапчы уола Олег – оонньуулар биир саамай эдэр уонна эрчимнээх кыттааччыта. Киниэхэ бу күрэхтэһии ураты суолталаах, тоҕо диэтэххэ, оскуоланы бүтэрэр сылыгар, Биир кэлим эксээмэн уустуктарын уонна эрчиллиини тэҥҥэ дьүөрэлээн, улахан дабайыыны оҥордо.

— Успуорка хайдах кэлбиккиний? «Мас тардыһыытынан 6-с кылаастан Чурапчытааҕы оҕо успуорт оскуолатыгар дьарыктанан саҕалаабытым. Бастакы уһуйааччым, успуорка суолбун арыйбыт киһинэн мас тардыһыытыгар успуорт маастара Ньургун Иванович Седалищев буолар».

— «Манчаары оонньуулара» эйиэхэ туох суолталааҕый? «Бу оонньуулар уратыта диэн 4 сылга биирдэ ыытыллаллар. Ол аата, сыл аайы кыттар кыаҕыҥ суох. Онон хас биирдии күрэсчит ураты эппиэтинэһи сүгэр дии саныыбын. Миэхэ бу күрэс – бэйэм ааппын историяҕа хаалларыы».

— Бэлэмнэниигэ туох ыарахаттар баалларай? «Саамай уустуга – 11-с кылааһы бүтэрэр БКЭ буолла. Дьарыкпар мэһэйдиир курдуга, тоҕо диэтэр эксээмэҥҥэ бэлэмнэниигэ элбэх бириэмэ барар. Онон «Манчаары оонньууларга» уонна эксээмэҥҥэ тэҥинэн бэлэмнэнэр соччо чэпчэкитэ суоҕа».

— Сыалыҥ-соругуҥ? «Сыалым-соругум биир – кыһыл көмүс мэтээл. Онтон ураты миэхэ туох да наадата суох».

— Эдэрдэргэ сүбэҥ: «Сөбүлүүр дьарыккытынан дьарыктаныҥ, быраҕымаҥ. Син биир үлэлээтэххинэ, сыраластаххына, ситиһии хайаан да кэлэр!»

Ким Иванов, 26 саастаах, чэпчэки атлетика, 100 м спринт (Сунтаар улууһa):

Сунтаартан сылдьар Ким успуорка бэйэтин саҥаттан арыйар. Уһун сылларга атах оонньууларынан ситиһиилээхтик дьарыктаммыт күрэсчит, бу сырыыга кылгас дистанцияҕа сүүрүүгэ – сприҥҥэ күүһүн холонор. Бу киниэхэ бэйэтин тургутан көрүү уонна саҥа кыахтары арыйыы.

— Успуорка хайдах кэлбиккиний?: «Чэпчэки атлетиканан дьарыктана сылдьыбытым биир сыл буолла, ол иннинэ өр кэмҥэ атах оонньуутунан дьарыктаммытым. Бастакы тириэньэрим оскуола эрдэхпиттэн Станислав Саввич Гольдеров буолар».

— Оонньуулар суолталара: «Маннык үрдүк таһымнаах күрэххэ кыттарбынан киэн туттабын уонна бу улахан эппиэтинэс буоларын өйдүүбүн. Биһиэхэ, күрэсчиттэргэ, «Манчаары оонньуулара» Саха сирин Олимпиадата курдук. 4 сылы быһа кэтэһэбит».

— Бэлэмнэнии ыарахаттара: «Бу көрүҥҥэ саҥа дьарыктанан эрэр буоламмын, улахан интэриэс баар. Ол иһин барыта саҥа, ыарахаттары көрсүбэтим. Дьиҥэр, ханнык баҕарар успуорка сылайыы, эчэйии диэн баар буолар, онтон куоппаккын».

— Сыалыҥ-соругуҥ?: «Бастатан туран, бэйэбин тургутан көрүөхпүн баҕарабын. Бэйэм көрдөрүүбүн тупсарыы – бу сүрүн сыалым».

— Ыччакка баҕа санааҥ?: «Дьарыккытын көтүппэккэ, эйэ-дэмнээхтик үлэлээн, ситиһиилэнэн иһиҥ диэн баҕарыам этэ. Билиҥҥи эдэр ыччат олус кэскиллээх. Элбэх турбут рекордары саҥардан, саҥа таһымҥа тахсыахтара диэн эрэнэбин!»

Анита Туприна, 21 саастаах, остуол оонньуута (Анаабыр улууһa):

Анаабыр кэрэ кыыһа Анита олоҕун устиуоруйата– дьулуурга, баҕа санаа күүһүгэр дьиҥнээх холобур. Кини «Манчаары оонньууларыгар» кыттар баҕатын олоххо киллэрээри, олох ыарахаттарын туораан, бэйэтигэр атын успуорт көрүҥүн арыйбыт.

— Успуорка хайдах кэлбиккиний? «2021 сыллаахха бастаан ох саанан дьарыктанар этим. Ол эрээри, хомолтолоохтук тириэньэрим коронавирус ыарыыттан олохтон туораан, дьарыгым тохтообута. Ити да буоллар, «Манчаары оонньууларыгар» кыттар баҕам олус күүстээх этэ. Саҥа тириэньэр көрдөнө сылдьан, Константин Афанасьевич Ширяевка тиийбитим. Кини миэхэ остуол оонньууларын туһунан кэпсээбитэ уонна  бу көрүҥҥэ дьоҕурбун холонон көрөргө быһаарыммытым. Ол курдук, хабылык уонна хаамыска эйгэтигэр киирбитим».
— Оонньуулар суолталара: «Миэхэ бу бастакы «Манчаары оонньууларым», ол иһин олус долгуйабын уонна киэн туттабын. Бэйэм улууһум чиэһин көмүскүүрбүттэн үөрэбин. Хас биирдии оонньуум – тус бэйэбин кытта күрэхтэһии».

Сыалыҥ-соругуҥ?: «Бастатан туран, бэйэбэр эрэлбин күүһүрдүөхпүн, уопутуруохпун баҕарабын. Мэтээл туһунан толкуйдуур эрдэ, ол эрээри, бары күүспүн-уохпун ууран туран киирсиэм».

Ыччакка баҕа санааҥ?: «Олоххо туох барыта буолар. Саамай сүрүнэ диэн ыра санааҕытын таҥнарымаҥ, инники диэки эрэллээхтик хардыылааҥ. Биир аан сабылыннаҕына, атын аан хайаан да арыллар!»

Эльдар Софронов, 18 саастаах, чэпчэки атлетика (Кэбээйи улууһa):

Кэбээйи улууһун чиэһин көмүскүүр 18 саастаах сүүрүк Эльдар Софронов устуоруйата  икки сыллаах тохтобул уонна ыарахан эчэйии кэнниттэн, успуорка эрэлин сүтэрбэккэ эргиллэн кэлэн, бүгүн кини Саха сирин сүрүн күрэхтэһиитигэр кыттар. Күүстээх санаа кыайыытын кэрэһэлиир.

— Успуорка хайдах кэлбиккиний? «Оҕо сааспыттан сүүрүүнү таптаан улааппыт буоламмын, 9 сыл устата биир тириэньэргэ – Александр Владимирович Строевка дьарыктанан, элбэх ситиһии үктэлин дабайбытым. Ол эрээри, күрэсчит олоҕор араас тургутуулар эмиэ баар буолаллар. Саамай ыарахана диэн атахпар эпэрээссийэ оҥотторон, икки сыл устата дьарыктан тохтуу сылдьыбытым. Ол кэннэ күүстээх дьарыга суох эрээри, оонньууларга сүүмэрдиир күрэххэ ааһан, эмтэнэн, эрчиллиигэ саҥаттан түспүтүм. Саамай сүрүнэ диэн дьарык ыараханын тулуйуохха наада этэ. Уустук да буоллар, кэмигэр барыта этэҥҥэ ааспыта».

— Оонньуулар суолталара: «Саха сирин успуордун историятыгар  дьоһуннаах түгэн.Бу күрэххэ миэстэлэстэххинэ, олоҕуҥ тухары улууһуҥ эрэ буолбакка, Саха сирин устуоруйатыгар киирэр улахан суолталаах.

Сыалыҥ-соругуҥ?: «Сыалым– үс бастыҥ кэккэтигэр киирии, соругум– бэйэни кыайыы. «Манчаары оонньууларыгар» үс бастыҥ иһигэр киирэр сыаллаах-соруктаах кэлбитим. Мэтээлтэн ураты, улахан күрэхтэһиигэ үөскүүр баттааһыны тулуйарга үөрэнэр эмиэ улахан ситиһии буолар.

— Ыччакка баҕа санааҥ?: «Хаһан даҕаны санааҕытын түһэрбэккэ, үрдүктэн-үрдүк чыпчааллары дабайан иһиҥ! Инники былааммын билигин этэр кыаҕым суох, барыта кэминэн көстөн иһиэ диэн эрэнэбин».

Күрэсчиттэр хоруйдарыттан көстөрүнэн, «Манчаары оонньуулара» күрэсчит күүһүн, өрө туруутун уонна кыайыыга дьулуурун кэрэһэлиир күрэх. Көрөөччү өйөбүлэ кынаттаан, кыттааччылары өссө үрдүк ситиһиилэргэ көҕүлүүр. Ол иһин бу оонньуулар Сахабыт сирин успуорка олоҕор уонна култууратыгар үйэлэргэ умнуллубат, чаҕылхай түгэнинэн буолар.

Алина Диодорова, ХИФУ устудьуона