Бу күннэргэ Аллараа Бэстээххэ саха национальнай дьоруойугар Баһылай Манчаарыга анаммыт өйдөбүнньүк кэлэн оннун-тойун булан эрэр. Мэҥэ оҥоһугу, саха дьонугар улахан суолталаах бэлиэни СӨ норуодунай худуоһунньуга, скульптор Афанасий Романов оҥордо.
Өйдөбүнньүк Мэҥэ Хаҥалас улууһун дьаһалтатын үлэҕинэн оҥоһулунна. Үс сылы быһа илдьиритиллибит, кэпсэтиллибит, үлэлэниллибит бырайыак силигэ ситэн, норуот ыра санаата оҥостубут дьоруойа, төрөөбүт Мэҥэтигэр боруонса тааһынан кутуллан, чочуллан төнүннэ. Бу туһунан бэйэбит санаабытын үллэстэргэ сананныбыт.
Аны икки сылынан Саха Өрөспүүбүлүкэтэ автономия 100 сылын бэлиэтиэҕэ. Өссө 1921 сыллаахха саха бастакы суруйааччыларыттан биирдэстэрэ Анемподист Софронов-Алампа эрэдээктэрдээх «Манчаары» диэн маҥнайгы сахалыы хаhыат күн сирин көрбүтэ. «Манчаары» хаhыат өрөспүүбүлүкэ автономияны ыларын туруулаhан туруорсубут Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов о.д.а. ыытар үлэлэрин киэҥник сырдаппыта, ол нэhилиэнньэ улахан өйөбүлүн ыларыгар суолтата күн бүгүн өссө улаатта. Үйэ анараа өттүттэн саҕалаан, өркөн өйдөөх саха чулуу дьоно олоҕу таба да сыаналаабыттар эбит.
Баhылай Манчаары дьадаҥы үлэhит киhини аhынар, харыстыыр, көмөлөhөр анала сүүhүнэн сылларга нэhилиэнньэ өйүгэр-санаатыгар дириҥник киирдэ, ону токурутар сыыhа өйдөбүллэр дьиҥнээх олоҕу кытта дьүөрэлэспэттэр. Аҕыйах кэккэ ааптардар бэйэлэрин санааларын тоҕо эппэт буолуохтарай, билигин ол бобуллуон табыллыбат.
Норуот талаана, тойуксут Баhылай Манчаары аатын кытта сибээстээх ытык миэстэлэри, төрөөбүт дойдутун сирин-уотун, кини кэмиттэн ылата ордон хаалбыт өйдөбүнньүктэри харыстааhын, өрөспүүбүлүкэҕэ кини аатынан быстыбакка ыытыллар успуорт күрэхтэhиилэрэ олохпут чахчыта буоллулар.
Манчаары төрөөбүт-үөскээбит Арыылаах алааhын, ытык бэhин көрүөн, кини туhунан элбэҕи билиэн, истиэн баҕалаах үгүс. Номоххо киирбит аарыма бэhэ, айылҕа сокуона буоллаҕа, аллараа мутуктара иинэн-хатан эрэрэ киhини харааhыннарар этэ. Ону харыстаан, олохтоох Мөҥүрүөн нэhилиэгин дьоно бэс силиhин сабан, буор куттулар, кырыhынан бөҕөргөттүлэр. Аны нэhилиэнньэ ортотугар бүтэй күрүө иhин олус тэпсибэттэрин курдук өйдөтөр үлэни ыыталлара наада буолбут.
Баhылай Манчаары олоҕун тиhэх сылларын Ньурба оройуонун Малдьаҕар нэhилиэгэр олорон олохтон туораабыта, көмүс уҥуоҕа Малдьаҕар биир кэрэ көстүүлээх сиригэр хараллан, кистэнэ сытар.
Үйэ тухары саха дьонугар номох буолбут Баhылай Манчаары өйдөбүнньүгэ улаханнык сүгүрүйэр улуу Өлүөнэбит илин биэрэгэр турбутун кэрэхсии иhиттибит. Башкир улуу уола Салават Юлаевка дойдутугар Уфа куорат Белая өрүhүн биэрэгэр атын миинэн олорор өйдөбүнньүгэ – омугун киэн туттуута. Ол курдук, Баhылай Манчаарыбыт Дьокуускай куораты Өлүөнэ өрүс илин биэрэгиттэн көрөн, атын миинэн олорор өйдөбүнньүгэ – биhиги киэн туттуубут буолуохтаах.
Мэҥэ Хаҥалас үгүс олохтооҕо олорон ааспыт кэмин умнубат. Оччолорго саха норуодунай бэйиэтэ Степан Васильев райсэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлии олорон, оройуон кыайыылаах үлэтин айхаллаан, бэйэтин айымньытыгар «Мэҥэлэр – хайа үрдүгэр» диэн эппит кынаттаах тыллара олохтоохтор сүргэлэрин көтөхпүтэ, күүрээннээх үлэҕэ көҕүлээбитэ. Ол курдук, оройуон «Кыhыл тыраахтар» диэн холкуоhа 1940 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ маҥнайгынан «Бочуот Знага» уордьанынан наҕараадаламмыта.
Сэрии саҕаланыытыгар аҕаларбыт, убайдарбыт Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Аллараа Бэстээхтэн аттаммыттара, олортон үгүстэрэ дойдуларыттан букатыннаахтык арахсыбыттара, сэрии толоонугар көмүс уҥуохтара хаалбыта. Ону өйдөөн-санаан, өйдөбүнньүгү сэтинньи 7 күнүгэр Улуу дойдубут урукку улахан бэлиэ күнүгэр аhарга этиилэрэ сиэрдээх курдук.
Быйыл кыhын Емельян Ярославскай аатынан кыраайы үөрэтэр мусуойга биллиилээх кыраайы үөрэтээччи Егор Шишигин Манчаары батаhын көрдөрүүгэ туруорбута. Бу батас дьүhүнэ-бодото өр сылларга сүппэтин курдук реставрация үлэтэ барара наада курдук. Ону таhынан, бу батас куоппуйатын оҥорон, уктаан, көрдөрүүгэ туруорар наада этэ.
Баhылай Манчаары аатынан өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар спартакиадаҕа элбэх ыччат маассабайдык кыттар, успуорт көрдөрүүлэрэ сыллата тупса тураллар. Спартакиада 300-тэн тахса кыайыылаахтарын, призердарын Арассыыйатааҕы, аан дойдутааҕы күрэхтэhиилэригэр ситиhиилэрэ – бу бүтүн өрөспүүбүлүкэ нэhилиэнньэтин киэн туттуута буолаллар. Маннык ситиhиилэр өссө да тупсалларыгар, ыччаты үгүс үчүгэйгэ угуйа туралларыгар бигэтик эрэнэбит.
Аан дойду 52 дойдута, ол иhигэр АХШ, саха национальнай оонньууларын федерациятын тэрийдэ. Билигин мас тардыhыытын успуорт олимпийскай көрүҥэр киллэрэргэ күүстээх үлэ барар.
Афанасий Егорович АЛЕКСЕЕВ, РФ уонна СӨ физическэй култууратын үтүөлээх үлэhитэ,
Д.П. Коркин аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, оhуокай Аан Дархан этээччитэ;
Иван Иннокентьевич КОРЯКИН, СӨ норуотун хаhаайыстыбатын үтүөлээх үлэhитэ,
юридическай наука хандьыдаата, юстиция генерал-майора;
Данил Иванович НИКОЛАЕВ, РФ култууратын уонна СӨ норуотун хаhаайыстыбатын үтүөлээх үлэhитэ,
Саха ССР Үрдүкү Сэбиэтин 12 ыҥырыылаах норуодунай дьокутаата.
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru