Бу кыһын, тохсунньу 3 күнүгэр Уус Алдан Тулунатыгар булгу батан кэбиһэн, кыс хаар ортотугар хотоҥҥо киирбэккэ, сылгы курдук таһырдьа сылдьар борооску туһунан “Эксклюзив: борооску ойуурга кыстаата” диэн матырыйаалбын 20-тэн тахса тыһыынча киһи интэриэһиргээбитэ. Салгыы сааһыары, кулун тутар 22 күнүгэр, “Таһырдьа кыстаабыт борооскуга сылгы хаанын уорбалаатылар” төбөлөөх матырыйаалы 3 тыһыынчаттан тахса киһи көрбүтэ-аахпыта. Сылгы хаана буккуһан, борооску сылгытыйан хааллаҕа. Өссө эрэйдээх туйахтара туллуохтара, сайыҥҥы куйааһы тулуйуо суоҕа, үөһэ туолуоҕа эҥин диэн тойоннообуттара.
Кыһыны таһырдьа кыстаабыт борооскуну өлөрбөккө, туһаныахха баара.
Быйылгы өҥүрүк куйаас сайыҥҥа ураты дьылҕалаах борооскубут хайдах-туох сылдьаахтыырын интэриэһиргээн, “Кыым”, “Саха сирэ” хаһыаттарга бииргэ үлэлээбит кэллиэгэбэр, Россия Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа дойдутугар Тулунаҕа тахсан сайылаан олорор Сергеева Мария Николаевнаҕа бэркэ билэр борооскуҥ туһунан “Эдэр саас” сайтка матырыйаалла ыыт диэн көрдөспүппүн быһа гыммакка, бу курдук суруйбут, хаартыскаҕа түһэрбит.
“Бу барахсан тулуурун өссө төгүл үтэн-анньан көрөр курдук, Уус Алдан сиригэр сатыылаан турар куйааска биир хааппыла ардах түспэтэ. Үүнээйиттэн, сир аһыттан матаарыбыт ыксаан абыраллаах ардаҕы кэтэһэн бары да халлааны одуулуубут-олоотуубут.
Сайылыыр дьиэбиттэн уу быһыт утары олорор буоламмыт, сүөһүлэр кэлэллэрэ-бараллара көстөр сиргэ, ол диэкиттэн сүөгэй сакаастаан ылаары, дьэ, хоҥуннум. 9 чаас быдан иннинэ ааһан иһэн, бу барахсаным суол кытыытыгар ийэтиниин хоонньоһон утуйа сыталларыгар кэтиллэ түстүм. Бэлисипиэппин туруораат, суотабайбынан хаартыскаҕа түһэрээри ыкса чугаһаатым. Кэлиитэ-барыыта суох бүччүм куула сир буолан, сарсыардааҥы сөрүүҥҥэ налыһан, кытаанахтык утуйа сыталлар. Хата ийэтэ уһуктан, сүрэҕэлдьээбиттии аа-дьуо туран, “бачча эрдэ оҕобун утуппакка тоҕо уйгууртуҥ” диирдии сөбүлээбэтэхтии уун-утары одуулаата. Борооску этэ тардыбыт курдук, ойон туран, буугуначчы тыына-тыына эмиэ миигин дьөлө одуулаата. Хаартыскаҕа түһэ үөрүйэхтэрэ биллэр, хамсаан да көрбөтүлэр, кыһаллыбаттар. Биһиэхэ ас көрдөһө кэлэр, түүтэ түһэ сылдьар үрүҥ ыт курдук, торбос эмиэ түүлүү сылдьар буолан уонна уутугар аҥаарыйбыта эбиллэн, сааскы чиргэл көрүҥүгэр тиийбэт курдук.
Бу сырыыга дьиэлээх хаһаайка Аграфена Ксенофонтовна тэпилииссэтигэр тахсыбытын таба тутан сэһэргэстибит. Маннык кэпсээннээх буолла:
“Торбоспутун Майаҕатта диэн ааттаабыппыт. Аатын билэр, чөрбөс гына түһэр. Илиибиттэн аһыыр, имэрийтэрэр, мэлдьи кэпсэтэ сылдьабын. Хотон диэки чугаһата сатыыбын да, туой буолуммат. Бара сатаан, араас санаа киирэн, хотоммун, тэлгэһэбин кытыан буруотунан ыраастата, аһаппыта буолбутум. Торбоспут 2016 сыл муус устарга хотоҥҥо төрөөбүтэ. Аҕата Тулуна сайылыгын соҕотох симментал боруода оҕуһуттан буоллаҕа. Манна уруккуттан ынахтарбытын ускуустубаннайдык сиэмэлээн көрө иликпит. Ийэтэ туҥуй буолан, үүтэ кыра этэ. Онон эмтэрэ таарыйа холбуу ыытан кэбиспиппит, күһүнүн улаатан, төлөһүйэн аҕай кэлбитэ. Сүөһүлэр хотоҥҥо киириилэригэр араастаан киллэрэ сатаабыппытын отой буолумматаҕа. Дьону көмөлөһүннэрэн хаайан-күөйэн көрбүппүт да, кыыл таба курдук төлө көтөн ойуурга ыстаммыта. Ситтэрбэтэҕэ, онон сэттэ ыйыттан кыһыҥҥы усулуобуйаҕа хаарга хааман, этэҥҥэ кыстаабыта. Уһаайбабыт ойуурдаах сыыр быарынан турар буолан, куотар сирин өттүнэн кыбыыны аһан биэрэммит, төһө баҕарарынан от сиэн, ийэтэ уулуу таҕыстаҕына уулаһан, эмэн тымныы ыйдары туох да буолбакка туораабыта. Билигин биир сааһын биэс ый ааһара чугаһаатар да, ийэтин эмэ сылдьар.
Сорохтор куйааска үөһэ туолуо диэбиттэрэ. Туйахтарын көрө сырыт диэн сэрэппиттэрэ. Хата – барыта этэҥҥэ. Атын сүөһүлэртэн уратылааҕын, атыннааҕын көрбөппүн. Арай ньуолах түүтэ хойуу буолан түһэринэн, ырбыт курдук көстөрө буолуо. Бэтэринээрдэри чугаһаппакка, прививкэтэ да суох, эгэ аттатар кэлиэ дуо.Ийэтэ уулана илик, мэлдьи улахан торбос кутуруктаах сылдьарыттан эбитэ дуу… Быйыл Майаҕаска хотуттан табалаах киһи оҕолоругар күүлэйдии, олохсуйа түһэ кэлбит үһү. Ол киһиэхэ харчы төлөөн, маамыкталаан туттарарбыт буоллар, өлөрөн саатар идэһэлэниэ, кыра да буоллар дохуот киллэриниэ этибит. Уулуу таҕыстаҕына эмиэ ойууругар куотуо. Хайаан кыһыны быһа биэдэрэнэн баһан уулатыахпытый”.
Барахсаммыт, күһүҥҥү добдурҕа саҕана сүүһэ тыаһыыр буолаахтаабыт. Кэбиис, инньэ эрэ гынымыаҕыҥ. Айылҕаттан дьикти айдарыылаах, сөҕүмэр тулуурдаах сүөһүнү буоһатыы, ууһатыы да боппуруостарынан интэриэһиргээн анаан-минээн көрөн-истэн, кэтээн иитиэххэ, улаатыннарыахха баара. Араас кый-бырах сирдэртэн, дойдулартан эҥин арааһынай овцебыктары, яктары, бизоннары аҕалан олохсута сатыыбыт. Тоҕо сатамматый, Халымаҕа, Аллайыахаҕа илдьэр кыаллыбат буоллаҕына, чугастыы “Орто Дойду” зоопаркатыгар зубрдары кытта олохсутар. Эбэтэр Буотамаҕа бизоннардыын холбуур. Ити модун кыыллар ыт-куоска буолбатахтар, ырдырҕаһа-сарааппайдаһа сылдьыбаттар. Холоонноохторун курдук көрөн, хоннохторугар-быттыктарыгар уктан-сыһыаран илдьэ сылдьыа этилэр. Биһиги Майаҕаттабыт, уол оҕото, ситэн-хотон сирилийэн таҕыстаҕына, тыһы бизоҥҥа дуу, зубрга дуу оҕо оҥорон кэбистэҕинэ, сахатыйбыт симментал буоллаҕа дии, өбүгэлэрбит кэлиэхтэрин иннинээҕи, төрүкү маннааҕы боруода сүөһүнү санатар, сылгылары кытта тэҥҥэ хаһан аһаан сылдьар, кыбыыга-хаһааҕа, хотоҥҥо наадыйбат саҥа боруода сүөһү төрөөн-ууһаан тэнийиэн сөп.
Утопист, фантазер, туолбаты куолулааччы диэххит гынан баран, саха-дьоппуон учуонайдара, бэл, сэлии кыылы— мамоны тилиннэрээри судаарыстыба үтүмэннээх үбүн-харчытын барыыллар дии…
Иван КСЕНОФОНТОВ-Силиги,«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа: Тулуна тулуурдаах торбоһо — Майаҕатта.
Мария Сергеева хаартыскаҕа түһэриитэ.