“Махтанабын эйиэхэ” испэктээк Саха тыйаатырын сыанатыгар үйэ аҥаара буолан баран иккистээн турда

Кулун тутар 5 күнүгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын Алампа саалатыгар Киргизия уонна Сэбиэскэй кэм биллиилээх драматура Мар Байджиев “Дуэль” айымньытынан “Махтанабын эйиэхэ” диэн пьеса бастакы көрдөрүүтэ буолла.

Пьеса М.С.Щепкин аатынан училищены бүтэрбит иккис саха устуудьуйатын артыыстара артыыс идэтин ылбыт 55 сыллаах үбүлүөйдэригэр ананна. Саха тыйаатырын артыыстара Ньургуйаана Шадрина, Айаал Аммосов уонна Алдан Готовцев оруолларын олус итэҕэтиилээхтик, истиҥник оонньоотулар.

Нази оруолун аан бастаан тыйаатыр сыанатыгар толорбут САССР үтүөлээх, СӨ народнай артыыската Зоя Петровна Багынанова испэктээк саҥа тыыннанан иккистээн сыанаҕа турбутуттан үөрэ-долгуйа санаатын үллэһиннэ:

— Бу испэктээк Саха тыйаатырын сыанатыгар иккистээн турбута миэхэ тус бэйэбэр улахан суолталаах. Тоҕо диэтэргин биһиги бу сыанаҕа аан бастакы үлэбит буолар.

1969 сыл күһүнүгэр Ньурба тыйаатырыттан Саха тыйаатырыгар үлэлии кэлбиппит. Онно Щепкин аатынан училищеҕа саха үһүс устуудьуйатын (1974 c. бүтэрээччилэргэ) сүүмэрдээһин буолбута. Оччолорго Саха тыйаатырын эдэр артыыската Ольга Григорьева онно туттарсан үөрэнэ барбыта. Мар Байджиев “Дуэль” диэн испиктээгин туруорабыт диэн тыйаатыр былааныгар киирбит этэ.

Биһиги устуудьуйабытыгар бииргэ үөрэммит оҕолор үлэлээбиппит: мин, икки уолум аҕата Геннадий Сивцев уонна номнуо Саха тыйаатырыгар үлэлии сылдьар Николай Попов. Бииргэ үөрэммит доҕорбут Василий Фомин Москватааҕы Үрдүкү режиссерскай куурустары бүтэрэн кэлбитэ. Кинини Ньурбаҕа ыыппакка Саха тыйаатырыгар илдьэ хаалбыттара. Артыыс Спартак Федотов сахалыы тылбаастаан, Василий Фомин испэктээги туруорбута. 1971-1972 сыллааҕы сезоҥҥа аан бастаан сыанаҕа турбута. Оччолорго ыччакка аналлаах репертуар суоҕа, онон бу эдэр дьон туһунан бастакы испэктээк буолар. Тыйаатыр сыанатыгар даҕаны, гостуруолларга даҕаны үлэбитин көрөөччү олус сэргээбитэ. Хомойуох иһин, артыыс Геннадий Сивцев ыалдьан үлэтиттэн тохтоон, испэктээкпит уһуннук көстүбэтэҕэ.

Быйыл биһиги училищены бүтэрбиппит 55 сыл буолла, онон бастакы сыанаҕа оонньообут испэктээкилбитин саҥалыы тыыннаан таһаарыахха диэн санаа киирбитэ. Айымньыны Зоя Гаврильевна Попова тылбаастаабыта, аны туруоруох буолбуппут режиссербут суох этэ. Тыйаатыр режиссердара бары бэйэлэрэ үлэлээхтэр эбит. Онуоха артыыс Василий Борисовы режиссердаан көр диэтибит. Василий Борисов режиссер быһыытынан бу бастакы үлэтэ буолар. Ыччат түһэн биэрбэккэ бэртээхэйдик оонньоотулар. Урукку испэктээккэ ырыалара быыһыгар киирэн биэрбиттэрэ. Москваҕа сылдьан көрдөөбүтүм даҕаны булбатаҕым. Ол эрээри эдэр артыыстарга, режиссерга эрэммитим, ону түһэн биэрбэккэ олус табыллан оонньоотулар. Испэктээги көрөн олус долгуйдум, хараҕым уутун туттумматым. Саха тыйаатырын сыанатыгар аан бастакы улахан оруолбун толорбут испэктээгим үйэ аҥаарын кэриҥэ кэм ааспытын кэннэ саҥалыы тыыннанан турбутугар режиссерга уонна артыыстарга улахан махталбын тиэрдэбин!

СӨ үтүөлээх артыыһа Василий Борисов режиссер быһыытынан бастакы сүрэхтэниитин ааста. Пьеса премьератын, артыыстары хайдах талбытын бу пьесанан көрөөччүгэ тугу тиэрдибитин туһунан санаатын үллэстэригэр көрдөстүбүт:

— Режиссер үлэтэ уустук соҕус, ол эрэн тугу оҥороргун билэр буоллаххына барыта бэйэтин иһиттэн тахсан кэлэр. Бастакы көрдөрүү дьон сүрэҕэр тиийбит буоллаҕына ол аата испиктээкил куһаҕана суохтук барбыт. Артыыстары таларга Зоя Петровна: “Сүрүн оруолга Ньургуйаана Шадринаны көрөбүн,” — диэбитэ. Оттон Айаал Аммосовы уонна Алдан Готовцевы бэйэм талбытым. Артыыс быһыытынан кинилэри билэбин. Ньургуйаананы кытары бииргэ үөрэммиппит.

Бу орто дойду олоҕор киһи туох эрэ сыаллаах-соруктаах кэлэр. Бу олоххо үтүө уонна өһүөн киһини төрүөҕүттэн батыһар. Ол гынан баран киһи бэйэтэ эрэ билэр ыйааһын ханнык өттүгэр охторун. Хас биирдии киһи олоҕу көрүүтэ тус-туспа буолар, онтон мөккүөр тахсар. Ол мөккүөргэ кыайыылаах тахсыбыт уонна хотторбут киһи хайа киэки буолаллара кинилэртэн бэйэлэриттэн эрэ тутулуктаах: үтүөҕэ дуу, өһүөҥҥэ дуу. Дьиҥнээх тапталы, доҕордоһууну, кэрэни билбит эрэ киһи дууһата ыраастанар. Ол тула элбэҕи кэпсиэххэ сөп.

Аатыгар тохтоотоххо, “Махтанабын” диэн тылы ис сүрэхтэн өрүү этиэххэ наада. Киһи киһини дьиҥнээхтии быыһаабыт буоллаҕына, киһи киһиэхэ туох эрэ үтүөнү оҥорбут буоллаҕына ити тыл этиллэрэ булгуччулаах.

“Махтанабын эйиэхэ” диэн олох туһунан кырдьыктаах, истиҥ испэктээк тыйаатыр сыанатыгар бэйэтин көрөөччүтүн булан, чуолаан ыччаты олох, таптал, доҕордоһуу туһунан аһаҕастык толкуйдатар испэктээк буолара саарбахтаммат.

Надежда ИЛЬИНА, edersaas.ru