Ньурба Накыыныгар баар «Маайдааҕы» карьерга хайа боруодатын арыйыы үлэтэ тулалыыр эйгэҕэ туох дьайыылаах буолуон сөбүн улуустааҕы «Кыталык» култуура киинигэр дьүүллэстилэр.
edersaas.ru, «Саха сирэ» хаһыат
Уопсастыбаннай истиигэ Ньурба улууһун олохтоохторо, «АЛРОСА», «Якутнипроалмаз» бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар. «АЛРОСА» хампаанньа «Ньурбатааҕы» туруупкаҕа алмааһы хостуур үлэни 2021 сылга түмүктээн баран, «Маайдааҕы» учаастакка көһөр санаалаах. Манна 12 мөлүйүөн кэриҥэ караттаах алмаас саппааһа баар, итиэннэ 2 мөлүйүөн туонна урууда хас биирдии туоннатыгар үстүү караттаах күндү таастар кистэнэ сыталлар. Оччотугар күлүмүрдэс күндү таас аан дойду ырыынагар тахсан, бүддьүөккэ үпхарчы тиһигин быспакка киирэ турар кыахтанар.
ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭ ХААҺЫНАТЫГАР – 76 МИЛЛИАРД
Аҥаардас былырыын өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр алмаастаах хампаанньа 76 миллиард солкуо байы киллэрбит. Итиэннэ Үөрэх министиэристибэтин пилотнай бырайыагын быһыытынан, Ньурбатааҕы техникумҥа хайа оборудованиетын өрөмүөннүүр маастардары бэлэмниэхтэрэ, саҥа карьерга олохтоох нэһилиэнньэҕэ үлэ миэстэтэ тэриллиэҕэ. – «Ньурбатааҕы» карьер үлэлээн бүттэҕинэ, былааны толорор туһугар Ньурбатааҕы хайаны байытар кэмбинээт саҥа саппааһы туһаҕа таһаарыан наада. Оччоҕуна эрэ үлэ миэстэтин сарбыйбакка, оннунан хаалларар, улуус
социальнай эйгэтин сайыннарар кыахтаахпыт. Алмааһы хостоон, кырыылыыр уонна атыылыыр салаа үтүмэн үбүхарчыны аҕалар, онтон алмаастаах түөлбэҕэ барыс үп төлөнөр, Ньурба улууһун бүддьүөтүгэр эмиэ. Онон Ньурбатааҕы хайаны байытар кэмбинээт сап
пааһын хаҥатарга «Маайдааҕы» айылҕа баайдаах сир туһаҕа тахсара улуус, өрөспүүбүлүкэ социальнайэкэнэмиичэскэй сайдыытыгар биир дьоһун хардыы. Уопсастыбаннай истии – мунньах, миитин, утары туруу буолбатах, манна болдьоммут бириэмэҕэ хас биирдии киһи кэлэн, аһаҕас истиигэ көрүллэр бырайыак олоххо киирэригэр бэйэтин санаа тын этиэн сөп, – диэн иһитиннэрдэ «АЛРОСА» генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай.
39 СЫЛ УСТАТА ХОСТУОХТАРА
«Маайдааҕы» айылҕа баайдаах сири туһаҕа таһаарыы бырайыагын «АЛРОСА» хампаанньа, “Якутнипроалмаз” институт бэрэстэбиитэллэрэ билиһиннэрдилэр. 77,5 миэтэрэ дириҥнээх карьеры биэс сыл тухары тутуохтара уонна алмааһы 39 сыл тухары хостуохтара.
Оҥорон таһаарыы тобоҕун куттала суох буолуу ирдэбилин уонна экологическай нуорманы тутуһан туран, Накыыннааҕы хайаны байы тар киин бырамыысыланнай былаһааккатын соҕуруулуу илин өттүгэр мунньуохтара. Карьер хаһыллыбытын кэннэ, бырамыысыланнас тобоҕун мунньар сир 54 га сиргэ оҥоһуллуоҕа, 20 миэтэрэ үрдүктээх буолуоҕа. Тутуу былаһаак ката уу түһэр ханаабатын ааҕан туран, 59,2 га сири ылыаҕа. Айылҕа баайдаах сир кырсын хаһыы үлэтэ бүттэҕинэ, кэлин күөх үүнээйи салгыы үүнэрин туһугар чөлүгэр түһэрии үлэтин ыытыахтара.
ЭКОЛОГИЯ БОППУРУОҺА
Бырайыагы билиһиннэрбиттэрин кэннэ, олохтоох нэһилиэнньэ үгүсүтүмэн ыйытыктары биэрдэ, экологияны страховкалааһыны киллэрэр туһунан санааларын этиннилэр. «АЛРОСА» хампаанньа экологическай киинин салайааччыта Полина Анисимова этэринэн, экологияны страховкалааһын тулалыыр эйгэҕэ сабыдыал быһыытынан көрүллүбэт. Ол эрэн, айылҕа өттүттэн күүтүллүбэтэх соһуччу түгэн тахсыан сөбүн учуот таан туран, хампаанньа 2020 сылтан экологияны страховкалыыр туһунан быһаарынна. Олохтоохтор бырамыысыланнас тобоҕун суох оҥорор бырайыак суоҕуттан дьиксинэллэрин биллэрдилэр. Полина Анисимова быһаарыытынан, «Маайдааҕы» айылҕа баайдаах сир алмааһа хостонон бүттэҕинэ биирдэ оҥоһуллуохтаах уонна, сокуон ирдэбилинэн, Арассыыйа Госэкспертизатыгар
киириэн иннинэ Уопсастыбаннай истиигэ көрүллүөхтээх.
КИРДЭЭХ УУНУ ТОҔУО СУОХ БУОЛЛУЛАР
Олохтоохтор бырамыысыланнас тобоҕуттан 450 миэтэрэлээх сиргэ Дьахтар үрэҕэ баарын, ол уута Марха өрүс салаатыгар – Моркуокаҕа– түһэрин ыйдылар. Алмааһы хостооччулар өрүһү киртитэллэрин санаттылар. Онуоха хампаанньа бэрэстэбиитэллэрэ айылҕа баайдаах сири туһаҕа таһаарыы үлэтин тобоҕор кирдээх уу кутуллубатын быһаардылар. Ардах уонна халаан уута ханааба устун сүүрүөҕэ. Ол да буоллар, этиллибит этиини учуоттуурга бэлэмнэрин биллэрдилэр.
КЫЫЛ ТАБАҔА КУТТАЛ СУОХ
“Кыыл таба үөрүгэр туох куттал баарый?” диэн ыйытыыга Арассыыйатааҕы наука академиятын Сибиирдээҕи салаатын Криолитозона биологическай кыһалҕатын институтун үлэһиттэрэ: «Табалар «Маайдааҕы» айылҕа баайдаах сиртэн 120200 килэмиэтир тэйиччи ааһаллар”, – диэтилэр. Ньурба улууһун баһылыга Алексей Иннокентьев «Якутнипроалмаз» үлэһиттэрэ бырамыысыланнас тобоҕо кутуллар сирин бырайыагын туһунан нэһилиэнньэни ситэри сырдаппатахтарын хомуруйда. Уопсастыбаннай истиигэ кыттыыны ылбыт ХИФУ Прикладной экологияҕа институтун үлэһиттэрэ: “Бырайыак Арассыыйа Госэкспертизатыгар киириэн иннинэ «Якутнипроалмаз» институкка, дьон этиитин учуоттаан туран, силигин ситиэҕэ, хаста да чочуллан бэриллиэҕэ», — диэн эттилэр. Онон уопсастыбаннай истии түмүгүнэн, куоластааччылар улахан аҥаардара «Маайдааҕы» айылҕа баайдаах сир кырсын устан, бырамыысыланнас тобоҕун чөкөтүү бырайыагын ылыналларын биллэрдилэр.
ЫРААС УУГА – 1,9 МИЛЛИАРД
Санатан эттэххэ, бу саас Бырабыыталыстыба «Бүлүү умнаһын 29 нэһилиэгин олохтоохторун 20192024 сылларга ыраас уунан хааччыйыы» бырагырааматын бигэргэппитэ. Ол чэрчитинэн, ууну оботторор 21 ыстаансыйа, ууну ыраастыыр 30 ыстаансыйа тутуллуоҕа, 104 килэмиэтир уһуннаах уу ситимэ тардыллыаҕа. Маны үбүлүүргэ 1,937 миллиард солкуобай көрүллүбүтүттэн, 837 мөлүйүөнүн «АЛРОСА» хампаанньа биэриэҕэ.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru