Убайбыт Ксенофонтов Илья Семенович туһунан ахтыыны ийэбит Вера Петровна Егорова 2002 сылга тахсыбыт «Ильмень күөлгэ иэдээн» кинигэҕэ суруйбут ыстатыйаттан быһа тардыыны бэчээттиибит.
edersaas.ru
Мин 1912 сыл атырдьах ыйын 12 күнүгэр Сунтаар улууһун Күүкэй нэһилиэгэр Кураанах диэн ат сүүрдэр добун хонуу сиргэ төрөөбүтүм. Бииргэ төрөөбүттэрим 6 уол, 1 кыыс этибит. Убайбынаан Миитэрэйдиин эрэ хаалбыппыт, атыттар эрдэ өлбүттэрэ. Миитэрэй сэриигэ баран өлбүтэ (Ксенофонтов Дмитрий Семенович).
1941 сыллаахха сэриигэ иккис ыҥырыыга, күһүн сатыы 5 суукка айаннаан, Мухтуйаҕа (Ленскэйгэ) тиийбиппит. Онно хамыыһыйаланан «1 Маай» колхозтан миигин уонна «Бассабыык» колхозтан Хараанньа уола Аппанааһы (Егоров Афанасийы) сыыйбыттара. Колхозтан ылбыт аппытын миинэн төннүбүппүт. Ол кыһын колхозпар үлэлээбитим.
Дьиэбэр тахсан 5-6 күн ыалдьан сыппытым. Онтон 1942 сыл от ыйын саҥатыгар сэриигэ миигин кытта Спиридонов Киргиэлэй, Иванов Баһылай, Саввинов Клим, Акимов Гаврил барбыттара. Иркутскайга тиийэн баран тимир суолунан айаннатан Молотов куоракка Юг станцияҕа түһэрбиттэрэ. Онтон сатыы Вершет лааҕырга тиийбиппит. Онно сааспытынан араарбыттара, 35-тэн үөһээ саастаахтары туспа, биһиги 35-тэн эдэрдэр хайыһардьыт буолбуппут.
Мин 19-с хайыһар биригээдэтигэр 3-с батальон 4-с тааҥканы утарар ротаҕа түбэспитим. Бииргэ барбыттартан Иванов Василий Наумович (учуутал-поэт), Саввинов Клим (учуутал) – иккиэн күүкэйдэр, командир үөрэҕэр барбыт сурахтарын истибитим. Мин идэм БТР-га 2-с нүөмэр-наводчик, командирым 1-кы нүөмэр. 3-пүт ботуруон таһааччы. Командирым Шараборин диэн Өлүөхүмэ киһитэ этэ. Кини нууччалыы үчүгэйдик билэр буолан ыйан-кэрдэн биэрэрэ. Мин сэриигэ барартан куттаммат этим, баччаҕа тиийиэх буолан буолуо. Атын дьоннор наһаа ытыыллара. Күһүн хаар түспүтүн кэннэ, хайыһарбытыгар үөрэнэн, 30 км сүүрүүгэ батальоммар 2-с миэстэ буолбутум. Оҕо сылдьан сүүрэр этим, онтум туһалаатаҕа буолуо.
Сэрии туһунан киһи барыта билэр. Онон бэрт кыратык кэпсиэм. Маҥнайгы сүрэхтэниим 1943 сыл олунньу 23 күнүгэр Ильмень күөлтэн саҕаламмыта. Ильмень күөлгэ түүн түспүппүт. 3-с батальон, ол түүн күөлү туораан барбыппыт. Күн тахсыыта сэрии бөҕө буолбута. Күн лаппа сырдаан эрдэҕинэ немец самолёта бөҕө көтөн кэллэ. Буомбалааһын сүрдээҕэ, 2-тэ, 3-тэ төннөн кэлэ-кэлэ буомбалыыллар. Күөл тордох курдук буолан хаалла. Хаһыы-ыһыы ынырык. Күн күөрэйиитэ күөл үрдүгэр турар дэриэбинэҕэ таҕыстыбыт. Автоматчиктар-пулеметчиктар инники кэлбиттэр. Немецтэр анараа дэриэбинэҕэ чугуйбуттара. Дьоммутун ааҕан көрбүттэрэ полкаттан 300-чэкэ эрэ киһи ордубут үһү.
Түүн поска турдахпытына Шараборин кэлэн эттэ: «Немецтэр түүн төгүрүктээһиҥҥэ киллэрээри гыммыттар. Онон чугуйар үһүбүт». Күөл аттыгар муһуннубут, аҕыйах баҕайыбыт. Ол кыргыһыыга полкабыт знамята ууга тимирэн, ордубут дьоннору, атын чаастарынан тарҕаталаабыттара. Онтон кэнники Старай Русса, Порхов, Дно куораттары босхолоһон, Литва сиригэр киирбиппит. Старай Русса бүтүннүү урусхал буолбутун өйдүүбүн.
Литва сиригэр Каунас куораты босхолоон 1945 сыл кулун тутартан саҕалаан Латвияҕа Рига, Любава куораттары босхолоһон, латыштар бартыһааннарын уйата буолбут Тукум, Стенде куораттарыгар сэриини түмүктээбитим. Туох да сатаан сылдьыбат бадараан, кута дойдута этэ. Латвия немецтэрэ онно саһаннар, сэрии бөҕө буолбута. Өлүү-сүтүү элбэҕэ. Ол да буоллар, Кыайыы биһиэнэ буолбута. Өлүө суох ыйаахтаах киһи хайдах да буоллар тыыннаах хаалар эбит. Кыайыы буолбутун Латвияҕа истибиппит. Онтон Японияны кытта сэрии буола турар, дьоппуоннар Байкалынан сэриилээн киирээри гыммыттар диэн илдьибиттэрэ. Дальнай Востокка билиэннэй японецтары, власовецтары харабыллаабыппыт. Ол билиэннэйдэри харабыллаһан Туркменияҕа кэлбитим. Онно кэлэн демобилизацияламмытым. Армия кэнниттэн бэйэм Туркменияҕа хаалан куораттары тутууга, нефть хостооһунугар 5-6 сыл үлэлээбитим.
Дойдубар 1952 сыл күһүн кэлбитим. Амакинскай экспедицияҕа алмаас хостоһунугар үлэлээбитим. 1952 сылтан Ньурбаҕа олоробун. Кэргэним Николаева Мария Ивановна, Сунтаар Күндэйэтиттэн төрүттээх. 6 оҕобутуттан билигин 5 баар. 3 кыыс үрдүк үөрэхтээх учууталлар, Ньурба иһигэр үлэлииллэр, уолум болуотунньук, кыра кыыһым кэргэннээх, оҕотугар олорор, 3 сиэннээхпин.
Бу Илья Семенович Ксенофонтов 90-с сыллар саҥаларыгар кэпсээбитин хайдах баарынан суруйдубут. Сэрии, үлэ ветерана И.С. Ксенофонтов 1998 сыл муус устарыгар Ньурбаҕа өлбүтэ. Ол эрээри кини мөссүөнэ, кэриэһэ биһиги сүрэхпитигэр куруук тыыннаах.
Бэчээккэ бэлэмнээтэ Анетта Егорова.