Бэс ыйын сайыны, сайаҕаһы, аламаҕайы, абыраллааҕы, күүтүүлээҕи-кэтэһиилээҕи кытта ыкса сибээстиибин. Санаабар, ол да иһин бу ыйга эмчиттэр күннэрэ анаммыкка дылы.
edersaas.ru
Эмчит диэн тыл оччоттон-баччаҕа диэри өркөн өй, түргэн-тарҕан быһаарыныы, эппиэтинэс, эйэҕэс-элэккэй майгы, анаарар, сыаналыыр, тэҥнээн көрөр, олус болҕомтолоох, киэҥ эйгэлээх, дириҥ билиилээх, ис туруктаах, тулуурдаах-дьулуурдаах, туппутун ыһыктыбат диэн суолталаах. Дьэ, бу манан да көрдөххө, мээнэ киһи эмчит диэн ааты сүкпэт. Үөрэнэн, билии ылан, тургутуулары ааһан, эмчит идэлээх диэн судаарыстыбаннай докумуону ылбыт эрэ барыта бу олус уустук идэни баһылаабат, дьиҥ тургутуу – олох буоллаҕа. Эмчит үлэтигэр үөрүү-хомолто, үрүҥ-хара алтыһыылара күн аайы баар, ону киһи эрэ барыта уйбат. Ол иһин, эмчит идэтин дьиҥ-чахчы баһылаабыт дьону норуот «Үрүҥ халааттаах аанньал» диэн ааттыыр.
Бу инники этиллибиккэ толору эппиэттиир: эргиччи талааннаах, дэгиттэр идэлээх, быраас, учуонай, суруналыыс, ырыа айааччы, тэрийээччи, чинчийээччи, учуутал Виталий Тимофеевич Андросовы биһиги көлүөнэ дьон ырыа нөҥүө билбиппит.
Кини олоҕор «маҥнайгы», «бастыҥ», «бастакы», «кыайыылаах» диэн өйдөбүл элбэх этэ. Устудьуон сылдьан суруйбут ырыаларыттан биирдэстэрэ «Туундара» (И.Федосеев тылларыгар) саха норуотун аатын маҥнайгылартан биирдэстэринэн сэбиэскэй дойду киэҥ киэлитигэр таһаарбыта. Ырыа суруйааччылар сойуустарын бастакынан олохтоспут эмиэ кини, успуорка бастакы буоларын ааҕан да сиппэккин.
Виталий Тимофеевич дьиҥ-чахчы баһылаабыт идэтинэн – быраас, чинчийээччи, учуонай быһыытынан бастакы саҕалаабыта диэннэриттэн биирдэстэрэ – гастроэнтерологияҕа научнай чинчийиилэри бүтүн Сибиир үрдүнэн аан маҥнайгынан 1974 сыллаахха ахсынньы 22 күнүгэр аныгы олох атын ньыматынан, Японияттан кэлбит «Олимпус» аппараакка саҕалаабыта. Бу аныгы тиэхиньикэ көмөтүнэн буолан, ис уорган ыарыытын утары охсуһууга хас эмэ хардыы инники барыы буолбута. Онтон Виталий Тимофеевиһы бу хайысхаҕа фиброэндоскопическай чинчийии пионера, саҕалааччыта диэн мээнэҕэ билиммэтэхтэрэ. Бастатан туран, бу аппараат чуолаан Сахабыт сиригэр кэлэрин ситиспит оччотооҕу учуонайдарбыт, саха норуотун доруобуйатын туһугар күнү-түүнү аахсыбакка үлэлиир хамаанда мэдиссиинискэй наука эйгэтигэр аптарытыаттаах, ыйааһыннаах буолан, наукаҕа бэлиэ суоллаах-иистээх, аатырар-сураҕырар Томскай, Новосибирскай куораттартан ордорон, Дьокуускай куоракка итэҕэйбиттэрэ элбэҕи кэпсиир.
Виталий Тимофеевич олоххо сыһыана, олоҕу көрүүтэ, ылсыбыт дьыалатыгар сахалыы мындыр толкуйа, куруутун «Тоҕо?» диэн токкоолоһоро, хайдах, хаһан, ханна диэҥҥэ хардалаах буолара, эргиччи өттүттэн эппиэттээх сылдьара учуутала научнай үлэҕэ салайааччыта А.А. Безродных бу уустук дьыаланы саҕалыырга эрэнэн-итэҕэйэн көҥүл биэрэллэригэр төһүү күүс буолбута мунааҕа суох. Ол эрэли, итэҕэли кини олус чиэстээхтик, чиэһинэйдик, хаһан да буоларын курдук, чулуутук толорбута. Ол курдук, 1974 сыл бүтүүтэ саҕалаабыт буоллаҕына, номнуо 1975 сыл саҕаланыытыгар араак диэн бириигэбэр курдук иһиллэр ыарыы саҕаланыытын таба көрөн, бу киһи олоҕун быыһаабыт. Күннэри-түүннэри үлэлээн, тоҥтон толлубакка, куйаастан куттаммакка, эриирдээх-мускуурдаах суолларынан тохтоло суох айаннаан, сирийэн туран силиэстийэлиир курдук, биир да кыра да уларыйыыны көтүппэттии, кичэйэн туран көрөн-истэн, ыарахан ыарыы ытарчатыттан төһөлөөх элбэх киһини мүлчү туттарбыта буолуой… Аны диагноз туруоран баран, эмтээһин ньымаларыгар эмиэ саҥа арыйыылар, эмтээһин араас көрүҥэр олус туһалаах уонна, саамай кылаабынайа, үтүө түмүктэрдээх буолбута. Дьэ, чахчы да бастыҥ, маҥнайгы диэн тыл суолтатыгар толору эппиэттиир чаҕылхай талаан, үтүө киһи олорон ааспыт диэн сыаналыыбын.
Виталий Тимофеевич талаанын биир кырыыта кини айылҕаттан бэриллибитинэн, кэпсэтэр киһитигэр наһаа болҕомтолоох, убаастабыллаах сыһыанын ааһан, кэпсиир, итэҕэтэр уонна бэйэтэ итэҕэйбитигэр батыһыннарар күүстээх этэ. Аны ону кини олох биллибэтинэн, аргыый наллаан, сахалыы дьоһуннук оҥороро.
Ону кэпсиир биир чаҕылхай түгэни САССР үтүөлээх бырааһа, Бүлүү улууһун Ытык киһитэ, Бүлүү оройуоннааҕы сэбиэтин дьокутаата, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Никита Васильевич Матвеев холобуругар көрөбүт. Бастатан туран, бу ытык киһи аҕам сааһы ааһан, ытык сааска үктэниэр диэри аныгы балысхан, сайдыылаах олох тэтимин уйан, аныгы технологияны баһылаан, күн бүгүн даҕаны, этэргэ дылы, ат үрдүгэр сылдьар. Онно олук буолбут түгэни наһаа сылаастык, чугастык санаан куруутун өйдүү-саныы сылдьар. Ол маннык эбит.
Виталий Андросов командировкаттан кэлэн туттубут аппарааттарын уурталаан, докумуоннарын наардаталаан, дьиэлиирдии санаан, Өрөспүүбүлүкэтээҕи 2 №-дээх балыыһа олбуорунан хааман иһэн, Никита Васильевиһы утары көрсө түһэр. Хаһан да буоларын курдук, үөрэ-көтө мичээрдэһэн, илии тутуһан дорооболоһон, сонуну-кэпсээни сураҕалаһан тылтан тыл, кэпсээнтэн кэпсээн буолан, Виталий Тимофеевич Никита Васильевиһы интэриэһиргэтэн, умсугутан төттөрү балыыһаҕа киллэрэн, ол аппарааты көрдөрөр уонна салгыы ол көмөтүнэн хайдахтаах курдук инникилээх, дьоҥҥо көмөлөөх, ыарыһах эрэйин-муҥун чэпчэтэр үлэ барыахтааҕын ыраас илиискэ ууран кэпсээн биэрэр. Кэлин бу аппараат күүтүллүбүтүн, ааҕыллыбытын-суоттаммытын курдук, элбэх үтүөнү, үчүгэйи аҕалбыта, үтүөрүүгэ хардыыны түргэтэтэппитэ, эмтээһиҥҥэ-томтооһуҥҥа хамсаабат олугу олохтообута. Ордук чуолаан ыарыы үөскээһинин бастакы ыстаадьыйатыттан булан, эрдэ эмтээһин баар буолан, ыарыыны кыайыы элбээбитэ. Бу түгэн, бу көрсүһүү Никита Васильевич күн-дьыл, Дьылҕа хаан суруллубатах сокуонунан, сааһырыы бэрээдэгинэн киһиттэн илистибэт-эстибэт буолууну, хамсаабат илиини, кыраҕы хараҕы эрэйэр хирург идэтиттэн фиброэндоскопическай чинчийиигэ көһөрүгэр төһүү күүс буолбут. Онон, кини үйэтин тухары муспут дириҥ билиитэ-көрүүтэ, эмчит талаана билиҥҥи да кэм, бүгүҥҥү да күн ирдэбиллэригэр толору эппиэттиир.
Дьэ, ити курдук, бастакы, маҥнайгы буолары үгүстүк билбит уонна ол ааты чиэстээхтик сүкпүт сүдү киһи туһунан санааларбын түмүктүүбүн.
«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Наталья РУФОВА.
Ааптар хаартыскалара