Горнай улууһугар Уһук Илиҥҥи гектары ылааччылартан барыта 285 сайабылыанньа киирбититтэн, бүгүҥҥү туругунан 160 киһини кытта дуогабар түһэрсилиннэ. Онон, итиччэ киһи ханна, туох сыаллаах-соруктаах ылалларын чуолкайдаан, билигин үлэлэһэн эрэллэр.
Оттон «Саха сирин гектара» бырайыагынан сири босхо ылыыга элбэх үлэ барда. Ол курдук, 37 киһи сирдэрин учаастагын тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанарга анаан, босхо ыллылар. Сүрүн ылар аналлара: сылгы, сүөһү иитээри, оттоору, мэччирэҥ оҥостоору, көмө хаһаайыстыба тэринээри. Оттон исписэлиистэр олохсуйаары, дьиэ-уот туттаары эмиэ ылбыттар. Быһата, үлэлээри-хамнаары, сир быйаҥыттан бэриһиннэрээри.
Дьоммут-сэргэбит кинилэр курдук эмиэ сирдэнэллэригэр-уоттаналларыгар, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга кыттыһалларыгар баҕаран, олор кимнээхтэрин, ханна, төһөнү ылбыттарын билиһиннэрэ түһүөх.
Маҥаныга:
— М.Н.Текеянов Ылдьаахыга 22810 кв.м. (атыннык эттэххэ 2,28 гектары) ылбыт, М.Н.Текеянова Соболооххо 19124 кв.м.;
— Ф.С.Максимов, Муус Күөлүгэр 282156;
— А.М.Алексеев, Ыарҕа Күөлүгэр 10000;
— А.В.Алексеева, көмө хаһаайыстыбаҕа 1184.
Одунуга:
— В.П.Лиханова, Оһордооххо 200000, Тэккигэ 200001;
— Г.В.Никифоров, Улуу Сыһыыга 2466, Улуу Сыһыы Тоҥолоҕор 94064;
— Е.В.Ощепкова, Саһылга 11127;
— С.С.Петров, Таас хотон кэннигэр 5325.
Кировскайга:
— П.П.Павлов, Ньүкэриккэ 66712, Харыйаҕа 55816;
— С.И.Данилов, Хондураайыга 11341;
— А.Е.Варламов, Кыакамдаҕа 178557;
— А.Н.Антонова, Кыакамдаҕа 57458, эмиэ онно 170357;
— М.В.Кононова, көмө хаһаайыстыбаҕа 1541.
Атамайга:
— И.П.Федоров, Туора Күөлгэ 190000, Туора Үрэххэ 570000, Чуобулуга 50000, Табалаайыга 128000;
— Н.Н.Иванов, Көмүө Үрэҕэр 203259;
— Н.П.Колесов, Борхох Үрэҕэр 637108, Кураанах Улуһуҥҥа 216833;
— А.А.Никифоров, Толооҥҥо 34000, Дьабарааскылаахха 32000, Аччыгыйга 28000, Мохсоҕоллоох өтөҕөр 58000, Төбүрүөҥҥэ 14000;
Октябрьскайга:
— Л.Ф.Коврова, Кыламмыкка 53868, Кириэс Күрүөҕэ 242392.
— А.С.Сидорова, көмө хаһаайыстыбаҕа 1927;
— Л.П.Иванова, көмө хаһаайыстыбаҕа 2000;
— М.И.Заровняева, дьиэ-уот туттуутугар 1200.
Мытаахха:
— М.М.Павлов, Тумара Хоту Алааһыгар 144157.
Бу сири ылбыттар бары ИП-лар, бааһынай хаһаайыстыбалар уонна Сир кодексатыгар сөп түбэһиннэрэн, олохтоох салайыныы уоргана оҥорон бигэргэтэр судаарыстыба көмөтүн ылааччылар испииһэктэригэр (перечень) киирбиттэр, исписэлиистэр о.д.а. буолаллар.
Туохха олоҕуран бэриллэрий? Сылгы усулуобунай төбөтүгэр мэччирэҥ 8 гааттан, ынахха 2 гааттан итэҕэһэ суох сир бэриллэр эбит. Ону таһынан ходуһа, бааһына кытта эмиэ туспа ирдэбилинэн эбии ананар.
Кинилэр ити сирдэрин босхо ылбыт буолан, билигин туох да нолуогун төлөөбөттөр, алта сыл кэнниттэн хаһаайыстыбаларын эспэтэхтэринэ, сирдэрин аналынан туһаннахтарына, өссө кэтэх бас билиигэ докумуоннаталлар.
Горнайга туохха анаан ылары маннык быһаараллар: сылгы, ынах сүөһү ииттии, олохтоох аһы-үөлү астааһын, инновационнай оҥорон таһаарыы, социальнай, урбаан, туризмы, доруобуйаны чөлүгэр түһэрээри кытта ситимнээх дьарык о.д.а.
Онон сири ылбыттарга саҥа үүммүт сылга ылыммыт былааннарын, санааларын толорон, Ийэ сир барахсан быйаҥын сомсууга ситиһиилээх үлэни баҕарыаҕыҥ. Оттон атын улуустарга даҕаны сыта-тура толкуйданан, кинилэр курдук сирдэнэллэригэр, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга, бэйэ бородууксуйатын оҥорууга, үөһээ ахтыллыбыт үлэҕэ-хамнаска кыттыһалларыгар сүбэлиибит.
Итини сэргэ дойду салалтата, Уһук Илиҥҥи гектар сокуонугар олоҕуран биэрэр сирин ылыы, кэлэр да сылга салҕанан барарынан, саҕаламмыт хамсааһын бытаарбатыгар, дьон билэн-көрөн, ыйыталаһан, сүбэлэтэн өссө көхтөөх буоларыгар баҕарабыт.
Василий Алексеев, «Үлэ күүһэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрэ