«Хатастааҕы сибиинньэ комплекса» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэҕэ 7600 сибиинньэ саастарынан, аналларынан араарыллан, буоһатыллар, уулаах, төрүүрэ чугаһаабыт, саҥа төрөөбүт сибиинньэлэр, ийэлэриттэн араарыллыбыт боросуонактар, уотууга турааччылар диэн тус-туһунан тураллар.
edersaas.ru.
Кинилэри идэлэрин дэгиттэр баһылаабыт дьон көрөллөр-истэллэр. Көрдөрүү сылтан сыл тупсарыллан иһэр. Биэс-алта сыллааҕыта 9600 сибиинньэ оҕото ылыллыбыт буоллаҕына, быйыл 13000 боросуонак ылыллан, нэһилиэнньэҕэ 3200 сибиинньэ оҕото атыыламмыт. Сардаана Посельская сэбиэдиссэйдээх уотар сыахха баар үс тыһыынча боросуонак сууккаҕа ортотунан 700-түү грамм эбиллэннэр, сэттэ ыйдарыгар 100 киилэни үктүүллэр!
— Биэс сыллааҕыта, мин манна саҥа үлэлии кэлэрбэр, 1 тыһыынча 150 ийэ сибиинньэ баара эрээри, төрүөҕү ылыы таһыма намыһаҕа, — диир ХЭУо генеральнай дириэктэрэ Роман Дмитриев. – Ол иһин эдэр уонна үчүгэй төрүөхтээх өттүн сүүмэрдээн, 700 ийэ сибиинньэни хаалларан баран, племенной үлэни тупсаран, искусственнай сиэмэлээһиҥҥэ киирбиппит. Ити түмүгэр ийэ сибиинньэ 90 %-ын искусственнайдык буоһатар буоллубут, биир ийэттэн төрүөҕү ылыыны икки төгүл элбэттибит. Бу күһүн атырдьах ыйыттан сэтинньи ортотугар диэри сиэмэлээһин улахан хампаанньата ааста. Онон аны саас нэһилиэнньэҕэ атыыланыахтаах боросуонактарбыт билигин ийэ иһигэр сылдьаллар, ити атыылааһын күһүҥҥү собуойга охсубатын диэн, биир тыһыынча боросуонагы ордук былааннаан олоробут.
Барыта туһаҕа таһаарыллар
Ааспыт кыһын үлэҕэ киллэриллибит толору хааччыллыылаах астыыр-таҥастыыр сыах дьиэтигэр үлэ барыта аныгы тиэхиньикэ көмөтүнэн оҥоһуллар. Комплекстан ситэн-хотон, идэһэҕэ бараллара сөп буолбут, сэттэ ыйдаах сибиинньэлэр манна аҕалыллан астаналлар. Бэйэтэ хааман киирбит сибиинньэ сүүрбэ мүнүүтэ иһигэр дьаһайыллан, төбөтө, иһэ-үөһэ, холо-буута тус-туһунан араарыллар.
– Суоппары уонна кассиры холбоон, сыахха үлэһиттэр отуччабыт, – диир сыах сэбиэдиссэйэ, өрөспүүбүлүкэ тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, ветеринарнай наука хандьыдаата Любовь Дьячковская. – Күн ахсын 40 сибиинньэни өлөрөн астыыбыт. Сибиинньэттэн тугун да хаалларбаппыт: этэ, төбөтө, атаҕа, быара, бүөрэ барыта астанар-таҥастанар. Хара иһэ, тобоҕо-ибэҕэ килиэккэлээх кыыл уонна ыт аһылыга буолар. Өссө “Орто Дойду” зоопаркаҕа биир эһэни аһатабыт. Бэл, харах, хабах быраҕыллыбаттар – СГТХА, мединститут устудьуоннара эпэрээссийэлииргэ үөрэнэр матырыйаал быһыытынан туһаналлар. Быһата, сибиинньэттэн хаһыыта эрэ хаалар.
Эдэр технолог Григорий Трубин салалтатынан асчыттар эт ас сүүрбэччэ көрүҥүн (нарезканы, поджарканы, рагуну, корейканы, миин нобуорун, фаршы, ыыһаммыт эти, тууһаммыт сыаны…) оҥороллор. Кэлэр өттүгэр кэтилиэти уонна пельмени астааһыҥҥа киирэр былааннаахтар. Атыылаһааччы баҕатынан эт хайдах баҕарар кээмэйинэн эрбэнэр буолан, миэстэнэн, атаҕынан эмиэ ылыахха сөп. Тууһуохтарын баҕалаахтарга сыа, үтэһэҕэ үөлэн сиэччилэргэ куҥ эт манна быстыбат.
Батарыы ситимэ кэҥэтиллэр
Комплекс бородууксуйатын сэттэ фирменнэй маҕаһыынынан итиэннэ эргиэн кииннэрин кытары дуогабардаспыт сүүрбэччэ анал атыы сирдэринэн батарар. Ону таһынан, кэмиттэн кэмигэр улуустарынан кэрийэн атыылааһыны тэрийэр.
Сылга 13000 төрүөҕү ылар, 500 туонна эти, ол иһиттэн 330 туоннаны астаан-үөллээн батарар, 3200 боросуонагы атыылыыр буолан, Хатастааҕы сибиинньэ комплекса былаанын бары көрүҥнэринэн толорор. Маннык хаһаайыстыба төһө баҕарар барыска тахсыан сөп эбит даҕаны, дьиҥ олоххо оннук буолбатах.
Иэс хабарҕалыыр
Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин дьаһалынан, хаһаайыстыбаларга көрүллэр субсидия оператор тэрилтэлэргэ быһа бэриллиитэ олохтоммута. 2016 с. “Сахазернопродукт” комбикорм харчытын ылан баран моҥкурууттаан, хатастары 31 мөлүйүөн солкуобай иэскэ “ыйаан” кэбиспит. 2017 с. операторынан анаммыт Бааһынай ырыынага 5 тыһ. т комбикорманы 35 мөл. солк., эбэтэр киилэтин 6 солк. 92 харчыга атыылаабыт. Туруорсуу күүһүнэн, быйыл сыананы 4 солк. 25 харчыга түһэрбит эрээри, ол да сүүрбэттэн тахса мөлүйүөн буолар. Инньэ гынан, киирэр үп барыта комбикорм эрэ төлөбүрүгэр курдат ааһар, тиэхиньикэни саҥардарга харчы чорбойбот буолбут, эбиитин 2016 сыллаах иэс быһаарыллан биэрбэтэ атахтаабыт. «Ким үлэлиир, ол – аһыыр» диэн өс хоһооно төттөрү эргийэн «ким үлэлиир, ол хабалаҕа киирэр» диэн ис хоһооннонон тахсыбыт…
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru.
