Атырдьах ыйын саҥатыгар «Атласовтар уһаайбалара» этнокомплекс хаһаайыттара дьаҥтан харыстанар сонун ньыманы тобуллулар.
edersaas.ru
Бу туһунан «Эдэр саас» саайтка суруйуум, үгүс киһи болҕомтотун тарпыта. Ол иһин урбаанньыт Николай Атласовы кытта лабыктаттан оҥоһуллубут дьаҥтан харыстанар ньыманы хайдах тобулбуттарын туһунан сиһилии кэпсэттибит.
Лабыктаттан — сонун ньыма
— Коронавирус пандемиятын кэмигэр эһиги ити туох сонун харыстанар ньыманы тобуллугут?
— Сыстыганнаах дьаҥ аан дойдуга тарҕаныаҕыттан ыла, бу сайдыылаах үйэҕэ харыстанар ньыманы көрдөөһүн үксээтэ. Сахаларга сэбиргэхтэтэр ыарыыттан харыстанар үүнээйилэрэ өбүгэ саҕаттан баара биллэр. Биир оннук сэллик ыарыыны эмтиир кыахтаах үүнээйинэн лабыкта буолар. Мин Москва уонна Дьокуускай куорат чинчийэр лабораторияларыгар бэйэлээх бэйэбит лабыктабытыттан экстракт оҥорторон анаалыска ыыппытым. Манна эбии зверобой отун уонна киэҥник аатырбыт таба муоһун эмтээх састаабын чинчиттэрбитим. Ол кэннэ бу эттиктэри мунньан, анал састаап оҥорторон, научнай докумуонун толорторон, бу күннэргэ «Природар» диэн ааттаах саҥа табаарбытын туттубут.
Саха-Хотой толкуйга түһэрбит
— Лабыктанан дьарыктанар санаа туохтан саҕыллыбытай?
— 2012 с. «Саха-Хотой» диэн Саҥа дьыллааҕы бырайыагы олоххо киллэрбиппит. Онно Өймөкөөн улууһуттан саамай үчүгэй табаны булан, Москва куоракка тиэрдибиппит.
Табабыт дойду тэбэр сүрэҕэр тиийэн, Саҥа дьыллааҕы настырыанньаны сахпыта, дьон сүргэтин көтөхпүтэ.
Саха-Хотой көтөн барарыгар 500 кг лабыктаны илдьэ көппүтэ. Онтун түргэн баҕайытык сиэн кэбиспит этэ. Атыны тугу да сиэбэт үһү. Ол иһин Москваҕа эбии лабыкта бэлэмнээн ыыппыппыт. Ол кэмҥэ толкуй көтөн түспүтэ, тоҕо таба атын эбии аһылыкка наадыйбакка, наар лабыктанан аһылыктанарый диэн. Онтон лабыкта састаабын, туһалаах эттиктэрин үөрэтэн саҕалаабыппыт.
Саха-Хотойтон ордубут лабыктаттан кэмпиэт, кисиэл, килиэп оҥорон боруобалаабыппыт, лабораторияҕа анаалыска ыыппыппыт. Дьиҥэр лабыктаны сахалар өбүгэ саҕаттан туттан кэллэхтэрэ. Ол курдук, бултка сылдьан, сытыйбат уонна аһыйбат диэн сайын эти, балыгы, арыыны онно уураллар эбит.
Фармацевт ылыста
— Лабыктаны эмп курдук туттуллар буоллаҕа?
— Сэрии кэмигэр лабыктанан бааһырбыт дьону эмтииллэрэ үһү. Ону таһынан, тымныйыыттан, сөтөлтөн, түбүркүлүөстэн эмтэнэллэр эбит. Онон сыстыганнаах дьаҥ кэмигэр лабыктаны туһанан, харыстанар спрей оҥоруохха сөп эбит диэн толкуй үөскээбитэ. Москваҕа «Саха-Хотой» бырайыакка үлэлэспит фармацевт Александр Кураколыын үлэлиибит. Доҕорум фармацевтическай хайысханан 2000 сыллаахтан дьарыктанар. 70 патеннаах. Онтон 40-на доруобуйа харыстабылыгар анаммыт. 30-та клиническэй чинчийии туһалааҕын быһаарбыт. Кинилиин лабыктаны үөрэппиппит син балачча буолла.
Орто дойдуга киһи наадыйарын айылҕа барытын биэрэр. Тугу туохха наадыйаргын билиэххэ эрэ наада. Лабыктаҕа усниновая кислота диэн баар. Уу паара «частица» буолан кыччаан, киһи тириитигэр түргэнник иҥэр диэн быһаарыыны ылан, ол хайысханан бардыбыт.
Испиир туттуллубат
— Антисептик испиирдээх дуо?
— Испиир сиир буолан, тирии түргэнник кырдьар. Онон антисептик испиирэ суох буолуохтаах диэн сорук туруоран үлэлии сылдьабыт. Атыыга тахсыбыт спрей киһи илиитигэр батар «нано-спрей» диэн тэриллээх. Ол эбэтэр туттаргытыгар «нано-спрей» иһигэр антисептигы куттан баран, биир соҕотох кунуопканы баттаан, сирэйгин, илиигин ыстарынаҕын.
Спрей аныгы технологиянан үлэлиир буолан, антисептигы быыл курдук «микрочастицаларга» арааран, киһи тириитигэр түргэнник уонна дириҥник киллэрэр. Онон туһата хас эмэ тыһыынча төгүл күүһүрэр. Аны таба муоһун эттигэ баар буолан, киһи тириитэ биллэ тупсар. Баастаах, мыччыстыгас тириилээх дьоҥҥо эмиэ туһалыыр. Барыгытын айылҕа биэрбит күүстээх антисептигынан туһаныҥ, доруобуйаҕытын харыстаныҥ диэн ыҥырабын. Антисептигы сороҕун манна, сороҕун Москваҕа оҥоруохпут. Көҥүллүүр докумуоннарбытын ыллыбыт. Быйыл күһүҥҥүттэн атыыга дойду алта куоратыгар тахсыаҕа.
Балаҕан ыйыгар суруналыыстарга анаммыт пресс-кэмпириэнсийэни оҥорон сиһилии кэпсиэхпит. Билигин Москва уонна онтон да атын куораттар лабораторияларга чинчийии үлэтэ бара турар.
— Уопсайынан, эн лабыктаны кытта «доҕордоспутуҥ» быданнаата дии?
— Оннук. 2018 сыллаахха «Кыһын Саха сириттэн саҕаланар» кыһыҥҥы туризм тэрээһинигэр лабыктаттан оҥорбут минньигэс кэмпиэтим миигин «Саха сирин амтана» диэн гастрономия бэстибээлигэр кыайыылааҕынан оҥорбута.
… Дьэ, онон лабыкталаах кэмпиэт уонна килиэп оҥоһуллубутун тэҥэ, «Саха сиригэр оҥоһулунна» диэн дьарылыкка бу үүнээйиттэн аны бэйэни харыстанар, ыраастанар антисептигы киллэриэххэ сөп буолла.
Хаартыска — Николай Атласов дьиэтээҕи архыыбыттан уонна интэриниэттэн.