Киһи тыыныгар туран баран, биллибэккэ, булуллубакка сылдьар өлөрүөхсүт, ама, күн аайы үөрэн-көтөн, холкутук, дьоллоохтук олороро буолуо дуо?
Өлөрбүт сиэртибэтин салгын кута түүн аайы түлэй түүлүгэр киирэн, эрэйин эрэйдээбэтэ, сорун сордообото буолуо дуо? Ама, киһи аймах сокуонун накаастабылыттан араас албаһынан куотан баран, айылҕа тыйыс сокуона, куйаар эргийэ турар сокуона кинини ситиэ-кэһэтиэ суоҕа дии саныыра буолуо дуо? Бэйэтиттэн буолбатаҕына, бэдэриттэн? Мин бу киһини соруйан, кырыгыран туран, тугу оҥорорун өйдүү-өйдүү, тыынын быспыт өлөрүөхсүтү этэбин. Маннык ыарахан санаалар икки дьыалаттан сылтаан хат тиллэн кэллилэр.
Бастакы дьыала. 12 сыл анараа өттүгэр, 2004 сыл тохсунньу 23 күнүгэр, Үөһээ Бүлүү улууһун Хомустаах сэлиэнньэтигэр оччолорго 19 саастаах уол икки атаһын кытта дьиэтигэр арыгылаабыт. Ол олорон, таһырдьа салгын сии тахсан баран, биир ааһан иһэр киһини кытта сыл бырахсан кэпсэппиттэр. Онтон ол киһи кинилэри кытта дьиэҕэ киирсибит.
Ол киирэн, холуочук ыалдьыт муостаҕа силлээн “харк” гыннарбыт. Дьиэлээх хаһаайын, биллэн турар, итини сөбүлээбэтэх уонна бу сордооҕу хаста да сирэйгэ охсон түһэрбит. Онтон охтубут киһини үһүөн таһырдьа соһон таһаарбыттар, хаһаайын буоллар, салгыы кырбаабыт. Онно сөп буолбакка, сүгэ ончоҕунан кэтэххэ саайбыт.
Номнуо тыыммат буолбут киһи өлүгүн суох оҥорорго диэн атастарын дьаһайбыт. Сорук-боллур уолаттар хап-сабар өлүгү кэрчиктээн, саахар куулларыгар симпиттэр уонна ойуурга таһааран бырахпыттар.
Өлүөхсүт гражданскай ойоҕо эрэ сүппүтүн оччолорго милииссийэҕэ тыллаабыт да, киһини да, кини өлүгүн да булбатахтар. Оттон өлөрүөхсүт били уолаттарыгар “этиэххит да сэрэниҥ!” диэн куттаан, саанан баран, атын куоракка көһөн хаалбыт.
Былырыын холуобунай ирдэбил оперативниктара ол икки туоһу кимнээҕин билэн булбуттар. Уолаттар барытын кэпсээн биэрбиттэр. “Ураты ыар буруйу кистээһин” ыстатыйанан холуобунай эппиэккэ тардар болдьох ааспытынан, кинилэргэ дьыала тэриллибэтэх.
Оттон өлөрүөхсүтү тутан хаайбыттар. Бу 12 сыл устатыгар хаста да уорууга түбэһэн, былаас бэрэстэбиитэлин үөҕэн уонна наркотикка сыһыаннаах буруйдары оҥорон, элбэхтэ сууттаммыт эбит. Маныаха өлүөхсүт эрэйдээх өлүгэ буолуохтааҕар, кырамталара да көстүбэтэхтэр. Итинэн туһанан, буруйданааччы “нет тела – нет дела” диэн санааны тутуһан, буруйун кыккыраччы мэлдьэһэ сатаабыт. Ол эрэн, суут мунньаҕар оҥорбут буруйа дакаастанан, 10 сылга кытаанах режимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһыллыбыт.
Иккис дьыала. 2008 сыл ыам ыйыгар Дьокуускай куоракка Пионерскай уулусса биир дьиэтигэр дэлби кырбанан, өйө суох сытар киһини булбуттар. Ити сыл балаҕан ыйыгар бу эрэйдээх балыыһаҕа сытан, сонон өйүгэр киирбэккэ, анараа дойдуга аттанаахтаабыт.
Оперативниктар бу өлөрүүгэ уорбаланааччы Киргизияттан төрүттээҕин, буруйу оҥороот, Саха сириттэн тэскилээбитин быһааран, федеральнай ирдэбилгэ биллэрбиттэрэ. Быйыл сайын уорбаланааччыны Оренбургскай уобаласка, Казахстан кыраныыссатыгар туттулар. Буруйун мэлдьэстэр да, бигэ дакаастабыллардаах дьыала матырыйааллара хомуллан, РФ Силиэстийэлиир кэмитиэтин Саха сиринээҕи управлениетыгар бэриллибиттэр.
Бу икки дьыалаттан сэдиптээн, үс сыллааҕыта Хаҥалас улууһун Сиинэтигэр сүппүт кыракый кыргыттары санаан кэлэбин. Бүгүҥҥү күҥҥэ туох да уларыйыы суох. Силиэстийэтэ сонон тохтотуллан турар. Ол эрэн, кырачаан эрэйдээхтэр туохха түбэспиттэрэ, туох буолбуттара хаһан эмит син биир биллиэҕэ, дьыала арыллыаҕа диэн эрэллээхпин.
Вера МАКАРОВА